Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010
50
Айта кетерлік жайт, оқушылраға қойылатын сұрақтар тақырыптың мазмұнын
жан-жақты, әрі терең ашуға бағытталуы тиіс. Бұл жерде оқытушы жауаптардың
дәйектілігіне назар аударуғаны жӛн. Сұрақтарды ауызша айтудан гӛрі оны алдын ала
дайындап, оқушыларға таратқан ұтымды.
Сұрақ-жауап интерактивті әдіс ауқымында жылдам, әрі ӛзара сабақтастықта
жүргізілуі тиіс. Дұрыс жауап бергендерді ынталандыру қажет. Ол үшін алдын ала
жапырақтар дайындалып, тақтаға ағаштың суреті салынады. Дұрыс жауап
бергендерге жапырақтар беріледі. Олар жапырақтарын бұтақтарға ілген
кезде ағаштың
жайнап кетуін ескеру керек. Мұндай тәсілдің ӛзі оқушылардың белсенділігін
арттырып, оң жауап беруге ынталандырады. Осыдан кейін қысқаша қорытынды
жасалады да, жаңа сабақтың тақырыбы ашылады.
ІІ. Сабақтың тақырыбы:
Ұжымдастыруды қалпына келтіру бағытындағы іс-
әрекеттер.жүргізіліп. Тақтаға «Бесеудің хаты», шаруалар кӛтерілістері жайында,
ұжымдастырудың сталиндік принципіне қарсылық туралы кӛрнекті құрал ілініп
қойылады. Мәселенің мәнін терең ашу барысында мына тӛмендегідей кесте сызып,
түсіндіруге болады. Бұл тәсіл бір жағынан тарихи оқиғалар мен үдерістерді жадта
кӛрнекі түрде сақтауғамүмкіндік береді.
«Бесеудің хаты»
Шаруалар наразылығы
Ауыл
шаруашылығын
нығайтудағы
Кеңес
ӛкіметінің кӛмегі
Авторлар 1932 шілде.
І. 1. Ғ. Мүсірепов
2. М. Ғатаулин
3. М. Дәулеткалиев
4. Е.
Алтынбеков
5. Қ. Қуанышев
ІІ. Т. Рысқұловтың
«Сталинге хаты» 1933жыл
наурыз.
ІІІ. Хат иелерінің тағдыры.
І. шаруалар кӛтерілісі
А) Түрлері
Ә)
Қойған талаптар
Б) Қозғалыс болған
Жерлер
ІІ . Шет елге кӛптеп жер
ауған Республика
аймақтарының халқы.
І. 1932 жыл 17 қыркүйек
қаулысы.
ІІ. Кеңес ӛкіметінің
Республика халқына
кӛмегі.
ІІІ. 2 бесжылдықтың
Қорытындысы.
ІV.
Депортацияға ұшыраған
халықтар.
Т.Рысқұловтың «Сталинге хатының» қысқаша мазмұнын, оның мәтінін оқушылардың
кӛмегімен талдаған абзал.
Шаруалар кӛтерілісі
мәселесін былай кӛрсетуге болады:
1. Қарсылық шараларының түрлері
: - қалалар мен құрылыстарға кету; - басқа шет
аймақтарға кету; - колхоз белсенділерін ӛлтіру; - ӛзін –ӛзі қорғайтын отрядтар құру;
- кӛтеріліске шығу дайындықтары.
2. Қойылған талаптар:
- заңсыз ұсталған шаруаларды және тәкіленген мал- мүлкін толық қайтару; дін
бостандығын беру; шаруаларға табыс салығын салу; ұжымдастыруда еріктілік
принципін ұстану; мәселелерді шешкен кезде ауыл жиынының ӛкілдігін кӛтеру;
Қарақұмда халыққа дербес ауыл ұйымдастыруға рұқсат беру.
3. Қозғалыс болған жерлер: Қарулы қимылдар әсіресе 1929 -1931 жылдары кӛп
болды. Мыс:алы, Қарақұм, Созақ күштеу әдісімен жаппай ұжымдастыру саясатына
қарсы Сарысу, Ырғыз. Балқаш, Қастек, Қордай, Шұбартау аудандарында
кӛтерілістер болды. Олар шын мәнінде түгел қырылып қалды. Республика
аймағында 372 жаппай шаруалар мен бір жары жылдың ішінде 80 мың адам
қатысқан кӛтеріліс болған. Патша ӛкіметінің 1916 жылғы жазалау тәжірибесін
қайталады.
ІІ. Жергілікті халықтың республикадан тыс жерлерге қоныс аударуы.
Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
Хабаршысы № 4(5), 2010
51
Ашаршылықтан құтылуға тырысқан халық республикадан тыс жерге қоныс
аударды. Олардың жалпы саны бір миллионнан асты. Оның 400 мыңдайы қайтып
оралғанмен, қалғандары қайтып келмеді.. Босқындар Ӛзбекстанға, Түрікменстанға,
Тәжікстанға, Қырғызстанға және Ресей жеріне ӛтті. Сондай ақ Қытайға,
Монғолияға , Ауғанстанға, Иранға, Түркияға да мыңдаған қазақтар қоныс аударып
барды.
ІІІ. Ауыл шаруашылығының кеңес ӛкіметіне кӛмегі.
1. КСРО-ның 1932 жылғы 17 кыркүйекте «Қазақстанның ауыл шаруашылығы, мал
шаруашылығы туралы» қаулы қабылданды. Онда: - ең алдымен жасанды құрылған
колхоздар таратылды.
2. Астықты аудандарда артельдер ұйымдастырылды.
3. Кеңес ӛкіметі отырықшылыққа кӛшкендерді орналастыру үшін 2млн. пұт астық,
30млн. сом ақша берді.
4. Екінші бесжылдықтың аяғына қарай Республика колхоз егістіктерінде 9 мыңдай
трактор жұмыс істеді.
5. 1935 жылы ақпанда екінші колхоз сиезі болды. Онда: ауыл шаруашылығы
артелінің жаңа үлгідегі «Жарғы» -сы қабылданды.
6. Екінші бесжылдықтың аяғында Қазақстанда 200 ге жуық совхоз құрылды, 7. 24
мыңнан астам трактор, 8 мыңға жуық комбайн берілді. Мақта, қызылша дәнді
дақылдар егісі кӛбейтілді.
8. Кеңес ӛкіметі 40 млн сом қаржы бӛлді.
Сабақты бекіту мақсатында тест сауалдарын жүргізіп, оқушыларды сұрақтарға
дәл жауап беру қабілетін меңгеруге баулу нысанаға алынады. Осыған орай 8-10
сұрақтан тұратын тест арқылы оқушылардың білімін бақылаудың тиімділігі айқын
кӛрінеді.
Сабақ соңында қорытынды жасалады. Қазақстандағы ауылшаруашылығын
ұжымдастырунауқанының қорытындысына қандай баға беруге болады? деген сауал
түрінде түйіндеген ұтымды. Ол үшін мына кестені толтыру қажет. Кесте екі бӛліктен
тұрады. Бір бӛлігіне « тиімді жақтары» деп жазылады, екінші бӛлігіне «тиімсіз
жақтары» деп жазлады. Мұндай әдіс жай ғана ой қорытқаннан гӛрі кӛрнекі, әрі
оқушыны логикалық ойлауға жетелейді.
Жауап беруде мынадай қиындықтардың орын алатындығын ескертеміз.
1. Бір жағынан прогресшіл технологияны енгізу, техниканы шоғырландыру- еңбек
ӛнімділігінің артуы осының бәрін ұжымдық шаруашылық кәсіпорындары атқара
алатын еді.
2. Екінші жағынан теңгермешілік, қатаң орталықтандыру, жеке адам мүддесінің
аяққа тапталуы.
3. Еріктілігі мен бастамашылдығы үнемі басып-жаншылды. Осының бәрі серпінді
дамуды
шектеп отырды
4. Жалпы алғанда ӛркениетті коопреторлар қоғамы бай феодалдарға кіріптарлық пен
күйзелістен құтылудың прогресшіл құбылысы еді. Бірақ ол күштеу әдісімен
жүргізілді.
Қосымша деректерді пайдаланып қазақтардың атамекенінен тыс аймақтарға
жаппай қӛшуі туралы мән жазба жазып келуді тапсырылады.Мына әдебиеттерді
қолдану ұсынылады:
Х. Оралтайдың «Елім –айлап ӛткен ӛмір» деген кітабы.
М. Тәтімовтың «Қазақ әлемі» деп аталатын зерттеуі.
Қ. Қасенов, Ә.Тӛреханов. «Қызыл қырғын» шығармасын оқу тапсырылады.
Сабақта оқушылардың белсенділігін арттыру мен ой-ӛрісін жетілдіру бағытында
сӛзжұмбақты шешу аса тартымды. Жалпы қысқаша сӛзжұмбақтарды шешу дәстүрін
сабақтарда енгізу ұтымды деп есептейміз.
