Подготовка учителя новой формации в республике казахстан – приоритетное направление деятельности высшего педагогического учеб

Казахский государственный женский педагогический университет. Вестник № 4(5), 2010             
 
26 
экономикалық  ӛндірістік  мүдделер  басшылыққа  алынып,  экологиялық  талаптар 
ескерілмегендіктен,  еліміздің,  соның  ішінде  Қазақстанның  да  табиғаты  үлкен  зиян  
шекті. 
Мектеп  реформасында  да,  оқушыларға  экологиялық  білім  мен  тәрбие  беру 
мәселесі  айрықша  атап  кӛрсетілген:  ―Мектеп  ұқыпты  қожайынның  қасиеттерін 
қоғамдық  байлық  пен  туған  табиғатқа  қамқор  да  ұқыпты  кӛзқарасты  қалыптастыруға 
тиіс‖  -  делінген.  Онда  экологиялық  тәрбие  жұмыстарының  балабақшалардан  бастап 
үздіксіз  жүргізіліп  отыруы  қарастырылған.  Сондықтан  да,  мектепке  дейінгі  ұйым 
тәрбиеші-педагогтарына  жасӛспірімге  экологиялық  тәрбие  беруде  зор  міндеттер 
жұктеледі. 
Белгілі  педагог  А.С.Макаренконың:  ―Тәрбие  жұмыстарының  мақсаты  қайдан 
туындайды?  Ол  сӛзсіз  біздің  қоғамдық  қажеттілігімізден  келіп  туындайды‖  деген 
ӛміршең  пікірін  ескерсек,  балабақшада  жүргізілетін  табиғат  аясында  бӛлімінде 
экологиялық  тақырыптардың  бӛлек  алынып,  білім  беру  мен  тәрбие  ісіне  араласа 
бастауы  кездейсоқ  құбылыс  емес,  оқу  бағдарламасында  қазіргі  ӛмір  талабының 
орынды  ескерілуі.  Мектепке  дейінгі  ұйымдарда    экологиялық  тәрбие  беруде  табиғат 
аясында  сабағында  кең  мүмкіндіктер  ашылады.  Айналамен  таныстыру    сабағы 
барысында  құстар,  жануарлар,  жыл  мезгілдері  тағы  басқа  тақырыптарына       
байланысты      жазылған      ақын  -  жазушыларымыздың  әңгіме,  ӛлең  жолдары  арқылы, 
мектеп  жасына  дейінгі  балалардың    бойында  табиғатқа  деген  сұйіспеншілік,  аялы 
кӛзқарас,  ондағы  жанды  атаулыға,  қамқорсыз  жанға  деген  аянышты  сезімін 
тәрбиелеуге  кең  мұмкіндіктер  бар.  Бұл  жұмыстың  нәтижелі  болуы  тікелей 
тәрбиешінің    ӛзінің  шеберлігіне, ізденісіне, экологиялық сауаттылығына байланысты 
болмақ деп санаймыз. 
Табиғатта  тіршілік  атауы  бір-бірімен  тығыз  байланыста  екені  белгілі.  Оның 
бірінде  болып  жатқан  ӛзгеріс  міндетті  түрде  екіншісіне  әсер  етеді.  Бұл  тіршілік  тізбегі 
ұзақ  дәуірлерде  бірте-бірте  қалыптасқан,  оны  ғылыми  тілде  табиғи  тепе-теңдік  деп 
атайды. Олай болса, табиғатта тіршілік тізбегі мен адамның іс-әрекетінің арасында 
да, белгілі бір үндестік пен үйлесімділік сақталуы қажет. Адам ӛз іс-әрекетін болжауға 
болмайтын, орасан зиянды зардап шегері сӛзсіз. Сондықтан да, тәрбиеші ӛтіліп отырған 
тақырыбының  мазмұнына  байланысты  ӛз  әңгімесі  арқылы,  шәкірттеріне  адам 
табиғаттың  ажыратылмайтын  бір  бӛлігі,  онсыз  адам  баласы  ӛмір  сүре  алмайды,  жылу 
мен күн сәулесін және тұрғын үймен қамтамасыз  ете  алмайтынын, яғни табиғаттың 
адам баласына тигізер пайдасын баса айтып бергені жӛн. Сонымен бірге, табиғат тек 
адамдарға  ӛз  байлықтарын  беріп  қоймайды,  ол  адамзат  баласы  тарапынан  оған 
қамқорлық  қажет  ететінін  балалар  санасына  мектептің  алғашқы  күнінен  ұялата  білсе, 
болашақта бұндай тәрбиеші  ӛз шәкіртін экологиялық білімі бар азамат етіп тәрбиелей 
алатыны сӛзсіз. 
Бір сӛзбен айтқанда, ӛміріміздің ащы шындығын балалар санасына жеткізе білуіміз 
керек. Ӛйткені жер ана, табиғаттың ендігі тағдыры бүгінгі жас ұрпақтың қолында болмақ. 
Республикамыздағы экологиялық қатерлі апат аймағы деп айтылып  жүрген Арал 
теңізі  мен Балқаш кӛлін қорғау мәселесін де, Семей тұрғындарының ауыр халі, жер 
бетіндегі кейбір тірі атаулының құрып кетуі, ауаның ластануы, талай жылдар бойына 
жүргізіліп  келген  атом,  ракета  сынақтары  ата-жұртымызды  астан-кестен  қылғаны  - 
осының бәрі адам баласының табиғатқа салғырт қарауының нәтижесі екенін түсіндіріп, 
балабақшада    тиімді  тәрбие  құралы  етіп  пайдалануға  болады.  Әрине,  бұл  жерде 
балалардың    жас  ерекшеліктерін  ескер  отырып,  олардың  сана-сезіміне  лайықты, 
түсінікті  болатындай  экологиялық  тақырыпқа  арналған  әңгіме  шеңберінде  ӛтіліп 
отырған  әңгіме,  ӛлең  жолдарына  байланысты  кӛрнекі  құралдар  пайдалану  
тәрбиешінің  шеберлігіне байланысты. 
Мәселен, белгілі ӛтіліп отырған тақырыпқа сай алынатын ойындардың ӛзін 
ұтымды  тәрбие  құралы  етіп  пайдалануға  болады.  Балалар  тек  жай 

 Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің
 Хабаршысы № 4(5), 2010 
 
27 
қызығушылықпен  ойнап  қоймай,  соған  үлкен  қорытынды  шығаруы  тиіс. 
―Құтқарайық‖,―Балапанға  кӛмектесу‖  деген  ойындар  барысында,  сол  әлсіз  кішкентай 
жануарға қамқорлық жасау баланың бойында қуаныш әкелетіндей, оған деген аянышты 
сезімін бастан кешіретіндей жағдай туылуы қажет. Оның   тәрбиелік жағынан баланың 
ӛздері қорытынды шығара білуі, не  тәрбиеші  балаға кӛмекке келуі тиіс. 
Балаларға  табиғатты қорғау тәрбиесін берудің аса маңызды   шарттарының   бірі  -  
оның      эстетикалық      тәрбиесін      бірлікте  қарастыру  болып  табылады.  Табиғат  қандай 
тамаша.  Кӛз  салып  оған  қараса,  -  дегендей,  ондағы  сол  бір  әсемдікті,  сұлулықты 
сезіндіру,  қабылдата  білгізу,  оған  қуану,  мейірбандық,  адамгершілік  сезімдерін 
дамыту оларды табиғатты аялауға құлшындырады. 
Табиғаттың  сырын,  сұлулығын  сезіне  білген  адам  ғана  табиғатты  сүйе  алады. 
Ал, ендеше оның пәрменді қорғаушысы да бола алады. 
Сондықтан  да,  айналамен  таныстыру,  яғни  табиғат  аясында  деп      балабақшадан 
бастап  жүргізілуінің  құндылығы      сонда  деп  білеміз,  онда  тәрбиелік  міндеттерді 
кеңінен  шешуге  мол  мүмкіндіктер  туады.  Табиғат  сырын  сезіну,  сұлулықты 
қабылдау,  оған  қуану,  адамгершілік  мейірбандық  сезімдерді  дамытып,  табиғатты 
аялауға  құлшындырады.  Сабақтың  әдістері  мен  тәсілдерін  эстетикалық  тәрбие 
беруге, табиғаттағы әсемдікті түсінуге, сонымен бірге оқушыларды еңбекті сүюге, еңбек 
адамдарын кұрметтеуге, оқуға адал ниетпен қарауға дағдыландыруға итермелейді. 
Енді,  осы  міндетті  сабак  барысында  клай  шешудің  кейбір  жолдарына 
тоқталайык.―Қазақстан-Республикам  менің‖  бӛлімінде  Алматы,  Қазақстан  туралы 
шығармалар енген. Бұл орынды да, әрі қажет. ―Отан‖ деген ұғымға жоғары аталған 
қасиетті  атаулар  мен  бірге  оның  табиғаты  да  кірмей  ме?  М.Әлімбаевтың  ―Менің 
Қазақстаным‖ ӛлеңінде Отан мен табиғат ұгымын бірлікте жырлайды. 
Болған жер - әкем-шешем шӛберелі 
Ыстық қой ең ақыры...ебежегі.  ' 
Аңқыған жұпар, жусан етегесі 
Құлпырма қызыл-жасыл кӛбелегі. 
Сайрауыш бұлбұлдары тоғайында 
Саулығын бастап кетер май айында. 
Табиғат жақын жерге кілем тӛсеп, 
Күй гулеп, симас кӛңіл сарайына... 
Отан  мен  табиғат  бірлігін  ақындай  кӛркем  терең  етіп  жеткізу  киын-ақ  шығар. 
―Отан‖  -  табиғат,  табиғат  -―Отан‖  деген  ұғымды  Дихан  Әбіловтің  ―Қазақстан 
Республикам менің‖ ӛлеңі толықтыра түседі. 
Ақын: 
Әйнегі - кұн, шатыры — аспан, 
Кең дала... Тӛсі толқыған егін. 
Кӛлдері кӛкке кұмістер шашқан. 
Қазақстан - Республикам менің, - дейді. 
Осындай ӛлеңдерді оқыту кезінде отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілік екенін 
балалар санасына сіңіре білу керек.  
«Балбӛбек» бағдарламасы бойынша   берілген    шығармаларды    оқыту барысында    
балаларға  экологиялық    тәрбие    берудің мумкіндіктері мол. Мысалы Қ. Баянбаевтың 
«Күз бояуы» ӛлеңін алайық. Ең алдымен, балалар туған ӛлкесінің сан алуан кӛріністерін 
салыстырып,  олардың  ұксастығы  мен  айырмашылығындағы  негізгі  және  негізгі  емес 
белгілерін  анықтайды.  Окытудың  түсіндірмелі,  мәнерлеп  оку  әдістерін  пайдалана 
отырып,  кӛптеген  кӛрнекі  құралдарды  қолдануға  болады.  Алдымен  ӛлеңді  мәнерлеп 
оқып,  мағынасын түсіндіреді.    Бұдан  кейін балалардың назарын тақтага ілінген түрлі-
түсті суреттерге аударып, бірінші суретті сұрак-жауап арқылы оқушылардың ой-ӛрісін 
байқауға болады. 
•  Балалар, сендер мына суреттен кімдерді кӛріп отырсыңдар?