Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді

9 
Екінші дәріс 
Функционалды стилистика 
 
1.
«Функционалды стиль» термині мен оның анықтамасы. «Стиль» ұғымына 
қатысты тіл мамандарының пікірлері, функционалды стильдің маңызды екі 
қыры жӛнінде: лингвистикалық және эксталингвистикалық факторлар. 
«Функционалды стиль» терминінің қазақ тіл білімінде түсіндірілу үрдісі, 
ғалымдардың оны қазақша беру әрекеттері. 
2.
Функционалды стильдерді топтастырудағы олардың айырым белгілері.
1)
 
Функционалды стилистика лингвистикалық стилистиканың үлкен бір 
саласы, негізгі зерттеу нысаны – функционалды стильдер. Қоғамдық ӛмірдің әр 
саласында пайдаланылып, ӛзінің айрықша тілдік белгілерімен ерекшеленетін 
сӛйлеу түрі – функционалды стилистика делінеді.
Тілдік құралдар қызмет ету процесінде қарым-қатынастың жағдайы мен 
мақсатына сәйкес, олардың дәстүрлі қолданылу ерекшеліутеріне байланысты 
бір-бірімен сан-алуан қарым-қатынасқа түседі. Соның барысында кейбір тұлға 
бірліктер жиі, кейбірі сирек қолданылады. Осының нәтижесінде тілдік 
әрекеттің әр түрлі саласында тілдік ұйымдастыру түрліше сипатқа ие болып 
келуі мүмкін. Осыдан барып стиль қалыптасады. 
М.Серғалиев: «Стиль – тілдің қоғамдық-әлеуметтік қызметіне 
байланысты жіктелетін әдеби тілдің функционалдық түрі»- деген анықтама 
береді. Таза лингвистикалық мағынадағы стиль дегеніміз – белгілі мақсатқа 
сай, жағдайға орай, ойдың мазмұнына байланысты келетін, тарихи жағынан 
қалыптасқан тілдік құралдардың жиынтығы. 
«Функционалды стиль», «функционалды стилистика» терминдері – орыс 
тіл білімі зерттеушілерінің танымынан туындап, қалыптасып орныққан атаулар. 
Функционалды стильдің әр түрлі қызметімен байлнысты болады. Тіл білімінде 
функционалды стиль мәселесімен айналысқан ғалымдар легінде В.Виноградов, 
Л.Щерба, Б.Ларин, Р.Будгов, М.Кожина, қазақ тіл білімінде М.Балақаев, 
М.Томанов, Б.Манасбаев, С.Исаев, Р.Сыздықова, М.Серғалиев т.б. атауға 
болады. Белгілі ғалым Р.Сыздықова «Функционалды стиль» терминіне қазақша 
атау ұсынып, ӛзіндік пайымдауларын тілдік деректер келтіре отырып 
дәләлдейді. Оны «мақсаттық», не «қызметтік стиль» деп атағанды жӛн кӛреді 
(Р.Сыздықова. Сӛз құдіреті А.1997). 
Сӛйтіп, функционалды стилистика қоғамның түрлі саласында 
жұмсалатын тілдік құралдардың қызмет ету ерекшеліктерін қарастырады. Қазақ 
тілінің 
ғалымдары 
тілдің 
қоғамдық 
қызметін 
қоғамдық 
санамен 
байланыстырады. Ал қоғамдық сананың түрлеріне ғылым, дін, ӛнер, саясат, 
құқықтық қатынастар, бұқаралық ақпарат құралдары, әдебиет т.б. жатады. 
Қоғамдық сана дегеніміз – объективті дүниені танып білудің формалары. 
Сӛйлеуші қоғамдық сананың қай саласында тілдік амал-тәсілдердің қай түрін 
қолдану керектігін біледі. Яғни қарым-қатынастың құқықтық саласы, ғылым 
мен эстетикалық саласы, бұқаралық ақпарат саласы, тұрмыстық салаларына 
қарай функционалды-стильдік белгісі бар амал-тәсілдерді таңдап қолданады. 

10 
Тілдік құралдардың стильдік-функционалдық белгісіне, реңктеріне қарап 
адресат (тыңдаушы) сӛздің қай стиль түріне жататынын ажыратады. 
Қоғамдық санамен байланысты қызмет ететін тілдік амал-тәсілдердің 
стильдік реңдері де әр түрлі болатындығын аңғарамыз. Тілдің 
стилистикалық 
бояуы, стилистикалық мағына, стильдік амал-тәсілдер 
деген ұғымдар 
функционалды стилистикада бір-бірімен тығыз байланысты. Бірақ бұл 
ұғымдарды айқындау қажет. Әр түрлі деңгейдегі тілдік бірліктер, әсіресе 
лексикалық бірліктердің ұғымдық мазмұнынан басқа мағыналық реңдері 
болады. Ғалым Н.Уәлиев осы тілдік бірліктерді екі топқа бӛледі: 

жүктеу 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: