Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді

жүктеу 0,63 Mb.

Pdf просмотр

бет	41/50
Дата	17.10.2022
өлшемі	0,63 Mb.
	#39679

1 ... 37 38 39 40 41 42 43 44 ... 50

Адамбаева Г.М. «Қазақ тілінің стилистикасы» пәні бойынша

4. Бұйрықты
сӛйлемдердің де мазмұны біркелкі бола бермейді. Олардың әр
түрлі болу себебі бұйрық қалай, қандай жағдайда, қандай мақсатпен
айтылғанымен байланысты. Сонысына қарап бұйрықты сӛйлемдердің
интонациясы, баяндауыштарының құрамы, сӛйлемде орналасу тәртібі әр түрлі
болады. Мысалы:
1. Шыныңды айт! 2. Шыныңды айтшы. 3. Шыныңды айта
ғой! 4. Шыныңды айтуың ғой. 5. Шыныңды айтсаң болмас па еді.
Бұл
сӛйлемдердін, мағыналары біріне-бірі жақын, негізгі баяндауыш қызметіндегі
сӛзі (айт) бәріне ортақ болғанмен, олардың мазмұны бірдей емес: бірінші
сӛйлем - қатаң бұйрықты, екінші - тілекті, үшінші - жалынышты, тӛртінші -
ӛкінішті білдірсе, бесінші сӛйлем оның үстіне наразылықты білдіреді. Ол
сӛйлемдердің осындай эмоциялық мағыналары баяндауыштардың құрамын
түрлендіруден болып түр.
Кӛзіме кӛрінбей жоғал!
дегенді
Жоғал кӛзіме
кӛрінбей!
деуге болады. Екеуі де - бұйрықты сӛйлем. Бірақ екеуінің мазмұны
бірдей емес: бірінші сӛйлем жай кейіспен айтылған ойды білдірсе, екіншісі
қатты ашумен кіжіне айтылған қатаң бұйрықты аңғартады. Сонысына лайық ол
екі сӛйлем екі түрлі әуенмен айтуға тиіс.
Кӛзіме кӛрінбей жоғал! -
бәсең
дауыспен,
Жоғал кӛзіме кӛрінбей! -
қатаң, кӛтеріңкі дауыспен айтылады.

49
Бұйрықты сӛйлемдер сӛйлеу тілі стиліне тән, олар диалог түрінде ықшам,
кейде қаратпа сӛзді болады.
Осындай ерекшеліктеріне қарай, бұйрықты сӛйлемдер бірнеше мағыналық
топқа белінеді:
1. Қатал
бүйрықты: -
Ӛшір үніңді
(Ә.Сәрсенбаев).
Жоғал кӛзіме кӛрінбей!
(С.Ерубаев). -
Кӛрсетпе кӛз жасыңды!
(М.Әуезов).
2.
Солғын
бұйрық: -
Қарындасым, ондай ӛтірікті айтушы
болма!
(Ә.Әбішев). -
Кәне, жігіттер, аттарыңды қамаңдар!
(С.Мұқанов).
3.

жүктеу 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 37 38 39 40 41 42 43 44 ... 50