Пјнніҫ мақсаты: Стилистика жоәары оқу орындарыныҫ қазақ филологиясында кҙп жылдардан бері пјн ретінде ҙткізіліп келеді

жүктеу 0,63 Mb.

Pdf просмотр

бет	19/50
Дата	17.10.2022
өлшемі	0,63 Mb.
	#39679

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 ... 50

Адамбаева Г.М. «Қазақ тілінің стилистикасы» пәні бойынша

Азуы -
алмас, тілі - у,
Арам кӛңіл, ала ту,
Кең жемсаулы, кең қарын,
Найзадай түйреп қолдарын
Қорқау қасқыр
-
" жан " жүрді
/ С. М ұ к а н о в.
Таңдамалы ӛлеңдср, Алматы, 1954, 58-бет./

С.Мұқанов осы бір шумақта бүқара халықты рақымсыз езіп, жаншып,
ӛктемдігін жүргізген қиянатшыл заманның мейірімсіз ӛкілдерінің жиренішті
кескін-кейпін ұтымды теңеу, эпитеттер арқылы оқушының кӛз алдына
елестетеді.
Осындай суреттеуге М.Әуезовтен тағы бір мысал:
Қызылды-жасылды
қылып сәнмен жиылған жақсы үйлерде қалың кӛрпе, құс жастықтарға
кӛмілген жуан билер, күндіз-түні семізді кертіп жеп, кӛкірегі азғанша майға
бӛгіп жатқан. Бұлар, малына індет келген ауылдың иттері сияқты, жаны
шығып, құйрығын сыртқа салып, кӛзі қызарып құтырғандай қанталап, қауып
түсетін сияқты түр кӛрсетеді.
/М.Әуезов. Қараш-қараш. А.1960. 53 б./
Немесе,
...долданып құтырған Қоқыштар, Сәрсендер жуан-жуан жақсы
киімді, боқтығы күшті үлкендер...
Бұл мысалдардан образды сӛздердің атқаратын қызметі ерекше сезіледі.
Сонымен бірге мұнда сӛз қолдану, сӛйлем құрылысы, тіпті контекст - барлығы
да экспрессивті берілген. Автор тілдің экспрессивті-эмоционалды тәсілдерін
шебер пайдаланған. Жазушы суреттеп отырған шындықты оқушы кӛзбен
кӛргендей айқын сезінеді. Мұнда жағымсыз образ тілдік тәсілдерді бейнелі,
экспрессивті қолдану арқылы жасалған. Осылайша сӛзді метафоралы қолдану

25
арқылы жасалған образдар тез қабылданып, ойда ұзақ сақталып, сӛз қолданысы
тұрақталып, бейнелі сӛздердің үлгісі молығады.
Образ жасаудың сӛзді метафоралы түрде қолданудан басқа да кӛптеген
тәсілдері бар. Оны тӛмендегі мысалдан кӛруге болады:
Бақтығүл атқа
мінісімен: "Әйдә, тарт!" -деп тебініп жіберіп, қозғалып кетті. Кӛп
сәйгүліктің аяғы сатыр-сұтыр басып, шымды жерді дүңк-дүңк еткізіп,
үстеріндегі ер-тұрман, қару-сайман бір-біріне шалдыр-шылдыр, тықыр-тықыр
соқтығып, ымырт қараңғылығын қуалай тартып береді.
/М.Әуезов. Қараш-
қараш. А.1960. 42 б./
Автор мұнда әр түрлі дыбыстарды еліктеуіш сӛздер арқылы бейнелеп
отыр. Осы тұста оқушы кӛп аттың тұяғы тиген жердің дүңкілін, ер-тұрманның
шылдырын айқын естіп тұрғандай сезінеді. Кӛркем шығарма тілі - күрделі
мәселе. Кӛркем шығарманы жасайтын - жазушы. Шығармадан жазушының
ӛзіндік ерекшелігі, шеберлігі, стилі
байқалып отырады. Шеберлік мәселесін
шығарманың тілінен бӛлек алып қарауға болмайды. Шеберлік мәселесі тілге
тікелей қатысты. Сондықтан да жазушының шеберлігі жайында сӛз еткенде, ең
алдымен оның тілінен бастаған жӛн /К.Федин. О мастерстве. 1955. 319 с./.

жүктеу 0,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 ... 50