Политехникалық оқыту және кәсіптік бағыт беру қалай жүзеге асады?

4. Политехникалық оқыту және кәсіптік бағыт беру қалай жүзеге асады?

1. Мектеп физика курсының бірінші және екінші басқышының мазмұны мен жүйесі.

2. Мектеп физика курсының даму болашағы.

Физиканы бірінші сатыдағы оқытудың мақсаты оқушыларды жоғарғы сыныптарда физиканы оқытуға дайындық және негізгі физикалық ұғымдармен, шамалармен таныстыру.

Физиканы екінші сатыдағы оқытудың мақсаты оқушылардың білімдерін тереңдету, дамыту және өздерінде бар білімдерін жан-жақты жағдайларға қолдану. Алған білімдерін пәнаралық байланыстарға қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Орта мектепте физиканы оқытудың екінші сатысында мынадай негізгі міндеттер тұр:

1. 
   физика пәнінен алған алғашқы білімдер жүйесін дамытуы;
   
2. 
   оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеттерін дамыту, арттыру;
   
3. 
   мамандық таңдауда оқушыларға бағыт-бағдар беру.
   

9-сыныпта 7-сыныпта алған қозғалыс ұғымы дамытылады, мұнда қозғалыс түрлерімен, үдеу ұғымымен таныстырылады, сонымен бірге механикадағы сақталу заңдары, сақталу заңдарын қолдану, тербелістер және толқындар жайындағы білімдер беріледі.

10-сыныпта 8-сыныптағы жылу құбылыстары жайында алған алғашқы білім мағлұматтары кеңейтіледі. Сонымен бірге химия курсынан алған салыстырмалы молекулалық масса, зат мөлшері, мольдік масса ұғымдары дамытылады. МКТ – негізгі қағидалары дәлелдемелерімен танысады. 8-сыныпта алған жылу мөлшері, термодинамиканың бірінші бастамасы, тұрақты ток заңдары және т.б туралы мағлұматтар тереңінен түсіндіріледі.

Ондаған жылдар бойы физика курсын жоғарғы сыныптарда оқытудың алғашқы дайындық бөлімі ретінде оқытылып келген бірінші сатының бағдарламасының құрылымы және мазмұны өзгертілді. Жаңа бағдарламада екінші сатыда жоғарғы сыныптарда физиканы саралап оқыту негізінде мазмұны мен құрылымы қайтадан қарастырылды. Мұнда негізгі мектептен кейін оқушылардың таңдауына байланысты физика пәнінің бағдарламасы жаратылыстану және гуманитарлық бағытга немесе кәсіптік мамандықтарға, арнаулы орта білім беретін оқу орындарына, сыртгай оқуға, әр пәнді тереңірек оқытуға тәуелді өзгереді.

Осы жағдайларға байланысты негізгі (базалық) мектептегі білім берудің ролі артады, себебі ары қарай жалпы білім беретін мектепте немесе арнаулы мамандар дайындайтын оқу орындарында оқуларын жалғастырушы таңдауға қызығушылығын ояту міндеттері тұр. Осының барлығы физика пәніне де тән.

Мектеп физика курсын жаңартудың жаңа бір бағыты ретінде Қазақстан Республикасы мектептерінде орта білім беруді жетілдіру бағытында көптеген жұмыстар жүргізілуде. Мектеп физика курсын жетілдірудің бағыты бойынша физика пәні 7-9 сыныптар үшін «Физика және астрономия» болып біріктіріліп өтеді де, 10-11 сыныптарда гуманитарлық, жаратылыстану, физика-математика бағыттарында оқытылу көзделген. Осыған сәйкес физикалық білім берудің стандарты жасалды.

2.«Физика және астрономия» бағдарламасы бойынша біріктіріліп оқытылатын «Физика және астрономия» курсының өзіндік ерекшелігі – әлемнің біртұтастығы мен материяның бірлігі деген әдіснамалық негізі өзек ретінде алынады. Жарық материяның әмбебап түрі деп қарастыру мақсатында физика курсының бірінші басқышы жарық құбылыстары жайлы ілімнен басталады. Бұл бағдарламаның тағы да бір ерекшелігі – әр сыныптың барлық тарауларында астрономия элементтерін физикамен байланыстыра отырып оқыту көзделген.

Жаңа «Физика және астрономия» курсы бірінші басқышта мынадай 7-басқыштан тұрады.

1. 
   Геометриялық оптика.
   
2. 
   Тұрақты ток.
   
3. 
   Механика.
   
4. 
   Жылу және термодинамика.
   
5. 
   Электродинамика элементтері.
   
6. 
   Тербелістер мен толқындар.
   
7. 
   Атом ядросы.
   

2. Мектеп физика курсының даму болашағы.

Кез-келген физикалық теорияны: а) негізге; ә) ядроға; б) қорытынды түйінге жіктеуге болады. Теорияның негізін эксперименттік факті, идеал объектілер, физикалық ұғымдар мен шамалар құрайды. Теорияның ядросына физикалық заңдар, принциптер, постулаттар, іргелі тұрақты шамалар жатады. Нақты өндірістік-техникалық мәселелерді шешуде физикалық теорияның қолданылуы, оның түпкілікті түйіні болып саналады. Мысалы, молекула-кинетикалық теорияның (МКТ) негізі ретінде «идеал газдың» моделі алынады. Оның ядросын идеал газ үшін МКТ-ның негізгі теңдеуі құрайды. Дербес газ заңдары арқылы газдардың қасиеттерін түсіндіруде теорияның қолданылуы, оның қорытынды түйіні болып саналады.

Мектеп физика курсы Германияда заттың құрылысы, электромагниттік өріс, энергия туралы ілім негізінде құрылған.

Қазіргі мектеп физика курсын құрылымдық тұрғыдан талдасақ, ол механика, молекулалық физика, электродинамика, кванттық физика болып 4 бөлімнен, 23 тараудан тұрады. Ол бөлімдердің материалдарын мектепте оқытуға бөлінген сағат сандарының үлесі бөлімдерге сәйкес 33%, 15%, 25%, 15% мөлшерін алады, ал қалған 14% лабораториялық-практикалық жұмыстарды орындауға және 8% қайталау-қорытынды сабақтар мен экскурсияларды өткізуге арналған.

Физика курсын материяның құрылымы, өзара әсерлесу, физикалық процестер деген тұрғыдан да былай құруға болады (4-сурет). Мектеп физикасының бұл жүйесі 19 тарауға, 50 ден астам жеке тақырыптарға жіктеледі.

4-сурет. Мектеп физика курсының өзара әсерлесу принципі негізіндегі құрылымы.

2. Физикалық теорияның жіктелуін көрсетіңіз.

1. Пәнаралық байланыстың әдістемелік және дидактикалық мәні

2.Физика және басқа оқу пәндерінің байланысы
Дәрістің қысқаша мазмұны

1.Пәнаралық байланыстың әдістемелік және дидактикалық мәні

Ғылыми ұғымдарды қалыптастыруда пәнаралық байланысты жүзеге асырудың басты мақсаты оқушыларды жан-жақты дамыту, оларға ғылыми көзқарас қалыптастыру және бір пәннен алған білімін екінші пәнді игеруде қолдана білуге дағдыландыру.

Е.Аққошқаров өзінің «Физикалық ұғымдарды қалыптастырудың және терминдерді меңгертудің тәсілдері» атты еңбегінде: “Әрбір оқу пәні бір-бірімен жүйелі түрде байланысқан және бірін-бірі толықтырып, дамытып отыратын ұғымдардан құралады. Өйткені, жеке оқу пәні шеңберінде тұйықталған, дараланған байланыс жүйелері толық білім алуға, дұрыс көзқарас қалыптастыруға мүмкіндік бермейді. Оқушылардың ой-өрісін дамыту үшін пән ішіндегі байланысты пәнаралық байланыс дәрежесіне көтерудің маңызы зор”-деп көрсеткен.

Олай болса, пәнаралық байланысты жүзеге асыру оқушылардың білімін жетілдіруге, бір пәннен алған білімін екінші пәнді оқып үйрену барысында пайдалана білу дағдысын арттыруда маңызы зор.

Пәнаралық байланыс дегеніміз – әр түрлі оқу пәндерін кіріктіре оқытудың үйлесімділігі. Соңғы жылдары физиканың, астрономияның, математиканың, химияның, биологияның және т.б. жаратылыстану пәндерінің өзара байланысы осы пәндерді дәрістеуді қайта қарауды, білім беруді кең тұрғыдан қамтуды, олардың терең байланысын оқыту процесінде тиімді пайдалануды көздеуде.

Пәнаралық байланысты әдіскер-ғалымдар екі түрге жіктейді:

1.Уақыттық белгісі бойынша.

2.Мазмұндық белгісі бойынша.

Уақыттық белгісі бойынша пәнаралық байланыстарды болып өткен, ілеспелі және келешекте болатын байланыстарға бөледі.

Мазмұндық байланыстарды – факті жүзіндегі, ұғымдық және теориялық деп ажыратады.

Оқушыларға ғылым негіздерін игерту процесінде пәнаралық байланыстарды жүзеге асырудың мынадай тәсілдерін көрсетуге болады:

1) жаңа оқу материалын меңгертуде оқушылардың басқа пәндер сабақтарында алған білімін пайдалану, мұнда пәнаралық байланысты жүзеге асырудың үш кезеңі қарастырылады:

- жаңа ұғымды қабылдауға оқушыларды дайындауда пәнаралық байланысты жүзеге асыру;

- жаңа ұғымды меңгерту процесінде пәнаралық байланысты жүзеге асыру;

- жаңа оқу материалын бекітуде және есептер шығаруда пәнаралық байланыстарды жүзеге асыру;

2) пәнаралық сипаттағы экскурсиялар өткізу, мысалы, физика және биология бойынша табиғатқа топ серуен жасау;

3) қорытындылау сипатындағы қайталау сабағын өткізу, мұнда әр түрлі пәндерді оқып үйрену кезінде алған білім біртұтас етіп біріктіріледі, мысалы, физиканы, химияны және биологияны оқып үйрену процесінде энергия туралы алған білімін қорытындылау, соның нәтижесінде оқушылар энергияның сақталу және айналу заңын толық әрі терең түсінеді. Іргелі ұғымдар әртүрлі пәндердің өзара байланысқан ұғымдарының жалғасымдылықпен қалыптастырылуы барысында ұзақ процесс нәтижесінде меңгертіледі. Мысалы, “зат” ұғымын қалыптастыру физиканы, химияны және биологияны оқыту нәтижесінде жүзеге асады; бұл ұғым осы оқу пәндерін оқып игергенде ғана қалыптасқан болып саналады.

Көптеген әдіскерлердің зерттеулері мектеп оқушыларында іргелі ұғымдарды қалыптастыру және дамыту берік бекіген пәнаралық байланыстарды тағайындау нәтижесінде жүзеге асатындығын көрсетеді.

7-8 сыныптарда физика мен химияны оқыту кезінде заттың құрылысы жайындағы ұғымдарды қалыптастырудың негізгі кезеңдерін қарастырайық:

I кезең 7- сыныпта физиканы оқытуда.

Заттың құрылысы жайындағы ұғымдарды молекулалық деңгейде қалыптастыру. Молекулалардың қозғалысы. Дене температурасының молекулалардың қозғалыс жылдамдығымен байланыстылығы. Молекулалар арасындағы өзара әрекет.

II кезең 8- сыныпта химияны оқытуда.

Заттың құрылысы жайындағы ұғымдарды атом-молекулалық деңгейде түсіндіру. Жай және күрделі заттардағы молекулалар құрамы. Физикалық құбылыстар кезінде молекулалардың сақталу және химиялық құбылыс кезінде бұзылуы. Молекулалардың кинетикалық және потенциалдық энергиясы.

III кезең 8- сыныпта физиканы оқытуда.

Заттардың иондық құрылымы жайындағы ұғымдарды қалыптастыру.

Атомның ядролық моделі. Ядро заряды және атомдағы электрондар саны. Денелердің электрленуі құбылысының мәнін, металдрдағы және электролиттердегі электр тогының табиғатын, өткізгіштердің кедергісін және т.б. түсіндіру кезінде заттың иондық құрылымы жайындағы ұғымдарды нақтылау және жүйелеу.