Тақырыбы: Психофизиологияның қазіргі зерттеу әдістері

1. 
   Қазіргі психофизиологиялық зерттеу әдістері жайлы түсінік.
   
2. 
   Жүйке клеткаларының импульсті белсенділігін тіркеу.
   
3. 
   Электроэнцефалография. Магнитоэнцефалография. ЯМРИ
   

Психологиялық әдістер мен психологиялық ерекшеліктері зерттеу тәжірибесінде - ауруларды зерттеді, олардың өзіне тән– жалпылығы мына категорияларында белгіленген, биік жекелік және қызу үрейлілігі сияқты, әрекет- құлықтың ригидтілігі, қайратты бақылауы да жоғары дәрежелі сезімдердің үстінде болғанымен сезімдердің көрінуінде анығырақсыз, олардың ішкі дау барысында- ақылы төмендейді де стресстік күй-жағдайға ұшырайды. Барлығы «осындай жағдаяттарға түсу себептерін өздерін күнәландыру» туралы дезадаптациясы әлеуметтікте күшейтілген ауру ремиссиясы дәуіріне төмендейтіннің қайталану дәуіріне тән. Осындай ерекшелікке мынандай болжамды айтуға рұқсат етілді, қайталануды- адамның әлеуметтік бейімделуі бұрынғы қалпына келуі ауру дәуірінде байқалады (Косенков,2000).

Негізінде бұларды бақылаулары көрінуі бойынша- патологиялық болжамы келесі қисынға келген болатын (Косенков,1997,2000). Әлеуметтік бейімделу өлшемімен ми функционалды асимметриялық артуынан болады, оны айқын шекаралар кесіп өтпейді де көрсетілгеннің барлығы сын аймақ сияқты көрінеді. Әлеуметтік дезадаптация оқиғасында, ми функционалды асимметриясы сын аймаққа кешіп өтеді, көрінуі бойынша сол уақытта патологиялары байқалады, организмнің ең функционалдығы асимметриялық- физиологиялық жүйелерінің жұмысын келесімен өзгертуін сын аймақтың бойымен қоса жүреді. Мына ремиссияны- патологияға ертіп әкеледі де ағымы әр түрлі ұзақтығымен бола алады.

Әр түрлі теориялық конструкторларының (құрастырушыларының) дәлелдеуінше, бірыңғай ерекшеліксіз факторының дамуы- аурулардың барлығында ми функционалды асимметриясы туралы ұсыныстар қолданылады. Осы алекситимии концепциясы әлсіздіктерге және іздеу белсенділігі төмендерге тәуелді.

Алекситимия психологиялық симптом комплекстері- когнитивті, аффективті және әрекет- құлықтық деңгейлеріне ұсынылған. Алекситимиялық конструкторында мынандай маңызды ерекшеліктерімен келеді: идентификациялық қиындықтарында мен өздерінің сезімдерінің суреттеулерінде; сезімдердің дифференцациясына қабілетсіздік мен дене түйсіктердің қабілетсіздігі; когнитивтігі стилінде елестетуі ригидтілік сияқты нақтылық жеткіліктіліксіздігі (Семенова,1993). П.Сифнеосаның алекситимиялық концепцияға сәйкес (Коростелева, Ротенберг 1993), когнитивті- аффекттивті бұзу сферасына, аффекттік вербальдық қабілеттілігінін төмен түскендігін, сыртқы орта негативтік әсерлерінен физиологиялық жауапты күшейтілуін айтады. Алекситимия төрт типтік белгілерімен сипатталады (Бройтигам және басқалары,1999):

1. Өз уақытындағы фантазия ерекшелігінде, пациентке символдық нәтижелерімен пайдалану қиынға соғады, соның арқасында ойлауы механикалық, утилитарлы мен пайдакүнемдік және нақтылы сияқты ерекшеліктерін анықтауға болады. Сонда ойлау ұйымшыл прагматикалық – техниктік және механикалық функционалды үлгісі суреттелетін жаққа бағытталған болады.

2. Өз сезімдік типтіктерін айта алмау қабілеті. Пациент уайымдаған жағдайда өзінің күй-жағдайын ауызша айтары жеткіліксіз болғандықтан, ол жесттік символдарымен белсенді түсіндіруге тырысады. Жиі пациент өз сезімдерін бейнелеп түсіндіру арқылы қоршағандарды ("менің әйелім айтады... Дәрігер айтады...") немесе сезімдер орнына дене түйсіктерін бейнелеп түсіндіреді.

3. Аңғарымпаз -пациенттер жолдастық көңіл болуларға жақсы лайықталған, не нормалдық гипер сияқты тіпті анықталады. Оларды өзіне тән байланыста нақтылы серікпен сипатталады "көңіл болулардың бостығымен", олар сондықтан күй-жағдайда емес, реттеу психологиялықтарды құрылымдарға, оларды көңіл болулар объектілердің нақтылы– пәндік қолдану деңгейінде қалады.

4. Тоқтау артындағы- деңгейде және мына жетіспеушілігінен субъекті байланысу саралары- объекті объектімен нағыз көңіл болуларға пациент қабілетсіздігін аңғарады және тасымалдау процесінде жүреді. Объектімен идентифицировалығымен жаппай болады: психосоматикалық ауру бар болады, демек, соның арқасында және басқа адам барысының арқасында (оның маңызды пішіннің), осы фактіні түсіндіреді, неге жоғалту (ойдан шығарылған немесе нақты) мынаның маңызды пішіннің ("объекті жоғалтуы") жағдаймен дәл осылай жиі болады, ауру шабуылдауы ұғындырады (немесе оның ағымы нашарлауы).

Сонымен, белгілердің алектимиясы бар жиынтығы, жеке адамдардың психикалық қоймасы сипаттайтындардың ерекшелігі- ауруларға бейімделгендігі.

Алекситимиялық концепциясында жатталған әлсіздік концепциясымен байланыстыруға болады. М.Селигман сезім сияқты жатталған әлсіздікті анықтайды (1975) нәтиже кездесушілігі жоқ болуының және мақсатқа бағытталған қызметтің әрекеттерді және оны фактор сияқты әріптестер атрибутивті стиль ерекшеліктеріне үлкен назарды бөледі, дәреже жатталған әлсіздікте әсер етушіні (генерализовандық анақ және тұрақты жатталған әлсіздік аурулардың дамуында патогендік факторымен келеді).

Бақылау экстернальды локусымен әлсіздігі және көріну тәуекел әлсіздігі генерализовандығы маңызды кемірек бейімді демонстрация жасауы көрсетілгендей, адамдар маңыздысы азырақ, олардың беттерінде бақылау интернальдық локусымен берілді.

Содан соң, зерттеулер экстернальды локус басымдылығы аралық мәнді байланыстысын айқындады және сол жарты шар биік болуымен қосты. Аралап шыға бұларды болжауға болады, адамға әлсіздік құруына бейімділік функциялардың анықтығымен жағымсыз байланыстары, сол жарты шармен қамсызданушылығы. Зерттеу нәтижелері невротикалық үрей тәуелділіктерін көрсеткендей "мен" феноменге саналған факторлардың ықпалын жасаушының қорғаныш перцептуальды күшпен аласуымен үрей деңгей байланысын (1993) "мен" растайды, аралап шыға тап осылардың (1994), куәландырушы Зенковтардың бейне байланысы туралы "мен", адамдар интеграция қамтамасыз етуші, сонымен қатар жалпы перцепция деңгейінің оң жарты шар жұмыс жасауымен болжауға болады, сол жарты шар биік болуымен өнімсіз невротикалық үрей деңгейі байланысын соншалықты емес, қаншалар оң жұмыс жасау бұзуымен анықтап келгенде де бұларды шығаруға болмайды, факторлардан біреумен ғана оң жарты шармен қамсызданушылардың функциялардың бұзуымен келеді.

Мына алекситимия аралық болжаулықты жатталған әлсіздікпен байланыстар орнатуға рұқсат етеді. Алекситимия мінездемелі белгісі (қиял, ақыл- парасат, саяздылық, төленген аффекті, ойлау нақтылы технократиялық үлгісі) оң жарты шар жұмыс жасау бұзуын күдіктенуге рұқсат етеді. Осы болжам анықтамасы, тәжірибелік тап осылармен алекситимия арасында дәрежесі (1985) оң жарты шар функционалы толық құндылығы төмендеуімен байланыс көрсетеді.

М.Селигмана және оның әріптестері іздеу белсенділік концепция мөлшері туралы мәселе болуды рұқсат етеді, тар байлаулы ұсынулармен байланысқан ықпалын жасауы және жатталған әлсіздіктің көріну- патологияларға алекситимия болады. Іздеу белсенділік астында бағытталған жағдай, сыртқы немесе ішкі жоспары өзгертуіне байланысты, қызмет нәтижелерінің айқын болжауы жоқ болуы жөнінде түсіндірілетін қызмет. Сондай концепция- біріншілердің ойынша, жекелік факторлардың ауқымы кең екенін қосады, сыртқы орта жағымсыз әсерлеріне адам тұрақтылық ескертуші (жатталған әлсіздік концепциясының айырмашылығына, негізінде еске алғанның тек атрибутивті стиль ерекшеліктері), ал - екіншілердің, болжауы, адам стрестік күй-жағдайда қам жейтін, сыртқы шарттардың әсерін салыстырмалы енжар объектісімен келмейді (жатталған әлсіздік концепциясы ұсынады), бірақ белсенді субъектімен, реорганизироваттайтын немесе азаптағанмен дәл осындай жағдайды дискомфорттық қайта құру, қабылдауға байланысты болатын. Іздеу белсенділік жалпы ерекшеліксіз фактормен келеді, сыртқы орта зиянның әсерлеріне организм резистенттігіне әсер етеді. Іздеу белсенділік концепциясына сәйкес, анықтықсыз шарттарында әрекет- құлық белсенді (іздеу әрекет-құлық) денесінде денсаулық өте маңызды факторымен келеді, аурулардың псхосоматикалық көрінуі қақпайлайды және көрінуі ауруларды жоғарылатады да стрестік жағдайы организм тұрақтылығын жоғарылатады. Іздеудің қарама-қарсы қабыл алмауы әр түрлі патологиялық күй-жағдайлардың даму ерекшелігінсіз әмбебаб алғы шартымен келеді [3].

Жұмыстарда үлкен мағына қызмет нәтижелерінің болжауы барабар жағдайларын құру қабілеттіліктері арналғандардың жатталған әлсіздік жасау ықпалын зерттеуіне патогенез дене аурулары қоса беріледі. Қазіргі таңда осындай болжау ми жарты шарларының үйлесімді әрекеттестігімен байланысты құруы үлкен дәрежелерге келді. Бұзу жайында оң жарты шар жұмыс жасаулары дүниемен сенушілік байланыстардың, қабыл алуға қабілеттілік азаяды да әлемде барлық қиындықтың шек қоюына, психикаға бейім мүмкіншіліктері күшті шектелген тенденция белгіленеді. Бейнелі контексті құруына қабілеттілік нашарлауы барабар жағдай құруына әрекет- құлық стратегиялары не көрінуге жағдай жасайтын және аурулардың дамуына иілгіш шағылысуға қабілетсіздікті ескертеді.

Сонымен, алекситимия концепциясы және бір іздеу белсенділік концепциясы- даму ауруларды алаңдататыны: ми жарты шарларының функциялардық келіспеуі бұзу шотының артынан оң жарты шар жұмыс жасауларын белгілейді. Жатталған әлсіздік концепциясы жанама бейнемен сонымен қатар мына факторымен, жарты шарлардың әрекеттестігі бақылау локусы бағыттылықпен байлаулы, көптеген анықтаушы дәрежесі- әлсіздікте, содан соң дағдарыспен, үлгімен жатталған әлсіздік есептелетіні белгіленеді.

Көз алдына негізгі концепциялар келгенде- патологиялар аурулардың тап осы түр көрінулерінің спектрлері барлығын ерекше психикалық немесе физиологиялық не мүшеліктен шығаруын көрсетіп түсіндірді

1. 
   Жүйке жүйесінің дамуы.
   
2. 
   Жаңа туған нәресте жүйке жүйесінің ерекшеліктері.
   
3. 
   Бала функционалды дамуының кезеңдері
   

Орталық жүйке жүйесі денедегі барлық ағзалар мен физиологиялық жүйелер қызметін, зат алмасуын реттеп отырады, әрекеттер мен үрдістерді сыртқыорта құбылыстарына бейімдеп,тіршіліктің белгілі бағытта өтуін қамтамасыз етеді. Адамда жүйке жүйесінің ең жоғарғы бөлімі – ми. Ми сыңары қыртысының ерекше қызметі – ойлау, дүниетану, пікір тудыру.

Адамның ми жарты шарлар қыртысының негізгі айырмашылық белгісі – оның күрделілігі мен көп қабаттылығында, оның жоғарғы қабаттарында аралық нейрондардың саны өте көп.

Қыртыстағы нейрондардың негізгі 4 типін айырады: 1.Эфференттік нейрондар. Бұған пирамидалық және жіп тәрізді клеткалар жатады. Атына сәйкес пирамидалық клеткалардың формасы пирамида тәрізді келеді. Оның жоғарғы ұшынан қыртыстың беткі қабаттарына дейін жетіп тарамдалатын дендрит шығады; қысқарақ дендриттер пирамиданың негізі мен бүйір жақтарынан шығады. Аксон пирамиданың неігзгі жағынан шығып, кері кететін коллатералдар беріп, жарты шардың ақшыл затына беттейді. Қыртыстың жоғарғы қабаттарындағы пирамидалардың көлемдері кішкене келеді, ал тереңіректе орташа, үлкен және 120 мкм-ге дейін жететін алып клеткалар орналасады . Клеткалардың жоғарғы полюсінен тарамдалатын жіп тәрізді дендрит кетеді де , төменгі полюсінен аксон кетеді. 2. Аксоны жоғары кететін нейрондар - қыртыстың терең қабаттарындағы импульстерді беткі қабаттарға жеткізеді. 3. Аксоны горизонталь орналасқан нейрондар - импульсті қыртыс бетіне параллель бағытта таратады. 4. Көп тарамдалған қысқа аксонды қондырма нейрондар - импульсті көрші клеткаларға береді. Оған жататындар : жұлдызды немесе дәнді, бұта тәрізді (оның аксоны кішкентай және орташа пирамидаларды орап алады), өрмекші тәрізді клеткалар .

Тәжірибелік невроздар. Жоғары жүйке қызметі мен негізгі үрдістерінің қалыпты қасиеттерінің әрекеттік ауытқулары көптеген жүйке ауруларына әкеліп соғады. Бұл бұзылудың мәні қозу мен тежелу үрдістерінің шамадан тыс күшеюі немесе олардың соқтығысуы арқасында пайда болатын тәжірибелік невроздар арқылы анықталады.

Тежелу толқынының шамадан тыс күшеюі өте жуық тітіркендірулерді табандылықпен ажыратқанда, тежегіш тітіркендіргіштердің әсерін созғанда, шартсыз нықталудың мерзімін ұзаққа қалдырғанда пайда болады. Адамда осындай невроздық жағдай қиын мәселелерді шешкенде, үздіксіз тыйым салумен ұшырасқанда, мүлдем түңілгенде және үміттері аяқталмағандарда жиі байқалады.

Ширақтықтың шамадан тыс күшеюі- жағымды және жағымсыз шартты тітіркендіргіштердің сигналдық мәнін өте жиі және тез қайта ауыстырудан немесе олардың қалыптасқан стреотипін кенеттен өзгертуден шығады. Сондықтан невроздық күйді адамның көзқарасын немесе тұрмыс қалпын өзгертуге мәжбүр ететін көптеген оқиғалар (әсіресе жас ұлғайған шақта) жиі тудырады.

Қозу мен тежелудің қайшы келіп қалуы немесе жүйке құбылыстарының «қақтығысы», қарама- қарсы сигналдық мәні бар тітіркендірулерді бір- бірімен өте тез алмастырғанда немесе бір мезгілде әсер еткенде білінеді. Алғашқы тәжірибелік невроздар осы жолмен жасалған еді. Ол үшін қорғаныс әсерленуін тудыратын, ауыртатын тітіркендіргіш сигналы тағамдық шартты рефлекс жасағанда қолданылды. Сөйтіп, бір тітіркендіргіштің сигналдық мәнін шатастырудан, жүйке орталығында қозу мен тежелудің «қақтығысы» пайда болады. Осындай тіршілік «қақтығысы» салдарынан невроз ауруына душар болған науқастар көп кездеседі.

Жоғары жүйке қызметінің невроздық ауытқулары бірнеше түрде білінеді. Бұлардың ішінде созылмалы келетін ретсіз шартты рефкстер немесе олардың деңгейінің оралымды алмасуы, теңестірушілік және парадоксалды күйлердің пайда болуы, долдану және жүйкенің ауытқулы салғырттығы байқалады.

Жүйкесі әлсіз немесе ұшқалақ типтерде невроздық олқылық оңай туады және біріншісінде қозу, екіншісінде тежелу үрдістері зиян шегеді. Сонымен қатар жоғары жүйке іс- әрекетінің типологиялық ерекшеліктері бар адамдарда болатын невроздық ол қылық көріністер де осы тұрғыдан түсініктеме алады.

Сонымен невроз- жоғары жүйке қызметінің созылмалы әрекеттік бұзылуы. Оған себепші- ми құрылымдарының өзара қатысының келісімсіз жағдайлары, әр түрлі әрекеттік оның ішінде вегетативтік жүйке қызметінің бұзылуы. Адамдарда невроздың көп түрі болады, оның ішінде жиі кездесетіні неврастения, мезі қылатын күйдің неврозы, истерия және психастения. И.П.Павловтың айтуынша, истерия- көркемпаз типті адамға, ал психастения- ойшыл адамға тән келеді.

Невроз вегетативтік әрекеттердің бұзылуымен қатар жүреді. Бұдан ми қыртысы мен ағзалардың арақатынасының өзгергендігі байқалады. Вегетативтік өзгерістер- невроздың ерте білінетін белгісінің бірі. Олар шартты рефлекстер бұзылмастан бұрын байқалады және ұзаққа созылады.

Вегетативті жүйке жүйесі. Орталық жүйке жүйесін морфологиялық және физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты денелік және вегетативтік деп екіге бөледі. Денелік жүйке жүйесі (ДЖЖ) қаңқа еттерімен байланысқан, ол организмнің түрлі қимылдарын, сыртқы ортада бір жерден екінші жерге жылжуын қамтамасыз етеді. Бұл негізінен жануарларға тән қызмет болғандықтан денелік жүйке жүйесін кейде анималдық деп те атайды. Ал вегетативтік жүйке жүйесі (ВЖЖ) ішкі ағзалардың қызметін, заттар алмасуын, өрбу үрдістерін реттейді.

Қазіргі кезде жүйке- психикалық ауытқуларынан туатын вегетативтік аурулардың көбеюіне байланысты, олар көп көңіл аударуды талап етеді. Мәселен, сезімдік зардап, стресс, ышқыну, қан құрамының, жүрек- тамыр, асқорыту жүйелерінің өзгерістерімен қоса кездеседі. Мұның дерттену (патогенездік) негізін К.М.Быковтың медицинаға енгізген миқыртысы- ағзалық теориясы анықтайды.

Жоғары жүйке іс- әрекетін невроздан кейін қалпына келтіру үшін, кейде ұзақ тынығу, жағдайды өзгерту, ұйқыны жақсарту жеткілікті болады. Қозғыштық және тежелгіштік үрдістеріне таңдап әсер ететін фармакологиялық дәрілер (кофеин, бром) орталық жүйке жүйесіне және невроз түріне қарай қолданылады.

И.П.Павловтың жоғары жүйке іс- әрекеті туралы ілімді адамның әрекет- құлығы мен психикасы ауытқуларының көптеген мағынасын ашуға мүмкіндік жасады. Ең бастысы бұл ілім психикалық құбылыстар жөнінде идеалистік түсініктерге тойтарыс жасап, материалистік (мәдениеттік) психологияның, педагогиканың және бейнелеу теориясының ғылыми негізін қалады.

Организмнің қоршаған ортадағы алуан түрлі өзгерістерге және өз ішіндегі пайда болатын қажеттіліктерді өтеуге лайықталған бейімделу процестерін іске асыратын физиологиялық механизмдер арқылы қол жететін ақырғы пайдалы нәтиженің ең негізгісі – ішкі ортаның тұрақтылығын (гемостазисті) қамтамасыз ету екені белгілі. Тек осы жағдайда ғана барлық функционалдық жүйелер өздеріне тиісті, қалыпты қызметтерін атқарады.

Организмдегі мүшелер мен ұлпаларды бөгде денелерден қорғауда, клетка аралық сұйықтықтың құрамы мен қасиеттерінің тұрақтылығын сақтауда ерекше рол атқаратын гемеостатикалық бейімделу механизмдернің бірі гематоэнцифальдық тосқауыл деп есептеледі. Бұл ұғымды ғылымға Л.С.Штерн енгізді.

Нерв ұлпасы мен ми клеткаларындағы ішкі орта тұрақтылығын сақтауда шешуші рөлді гематоэнцефальдық тосқауыл (ГЭТ) атқарады. Бұл механизмге бірігетін анатомиялық туындылар және олар іске асыратын физиологиялық процестер ми-жұлын сұйықтығынаң (МЖС), яғни ликвордың құрамы мен қасиеттерін реттейді.

Гематоэнцефальдық тосқауыл туралы түсінік бойынша қағидалар басшылыққа алынады:

• 
  Заттардың миға енуі негізінен ликвор арқылы емес, капилляр-нерв клеткасы деңгейіндегі қан жасау жүйесі арқылы іске асады.
  
• 
  Гематоэнсефальдық тосқауылды анатомиялық туынды дегеннен гөрі функционалдық ұғым ретінде қабылдуа керек. Оны басқарудың физиологиялық механизмі әдеттегідей нервтік және гуморальдық жүйелердің реттеуші әсерлеріне тәуелді.
  
• 
  Гематоэнцефалдық тосқауылды басқаратын факторлардың ішінде нерв ұлпасының әрекеті мен метаболизмінің деңгейі жетекші ролге ие. Гематоэнцефалдық тосқауыл қаннан миға, оның сезгіш құрылымдарына әсер ететін биологиялық белсенді заттардың, метаболитердің, басқа да химиялық заттардың енуін реттейді; оған бөгде денелердің микроорганизмдердің, таксиндердің түсінеуіне кедергі жасайды. Гематоэнцефалдық тосқауылдың морфологиялық субстратындағы жетекші құрамдас ми бөлігі;
  

• 
  капилярларының қабырғасы болып есептеледі. Ол тосқауыл қызметін қамтамасыз етеді. Ми клеткаларына заттар енуінің екі механизмі бар: 1. Ми-жұлын сұйықтығы арқылы. Бұл сұйықтық қан мен нерв немесе глиалдық клетка арасындағы аралық буын және қоректік қызмет атқарады; 2. Капилярлар қабырғасы арқылы. Ересек организмде заттардың нерв клеткасына өтуінің негізгі жолы гематогендік (қылтамырлар қабырғасы арқылы) болдып есептеледі. Ликворлық көмекші қосымша ролге ие.
  

№ 5- дәріс

1. 
   Психофизикалық және психофизиологиялық мәселелер.
   
2. 
   Психика мен мидың байланыстылығы
   

Жүйке ұлпалары қан айналымына, әсіресе оттегіні жеткілікті мөлшерде келіп отыруына өте сезімтал. Сондықан, мидың жұмысы қан тамырларының қызметіне тығыз байланысты. Қанның құрамындағы заттар қан тамырына әсер етеді. Зянды әсерден қан тамыры тарылады да, миға қанмен бірге келетін отегі мен қоректік заттардың мөлшері азады. Сөйтіп, мидың қызметі бұзылып, ауру пайда болады. Мидың қан тамырлары тарыла бастағанда науқастың басы айналып, ауырады, қуаты кетіп, әлсізденеді,одан соң қолы нмсе аяғы жансыздана бастайды, бірақ есінен танбайды. Қан қысымы артқанда кейде қан тамырлары жарылып кетеді. Бұдан миға кенет қан құйылады. Бұл ауыру адамға эмоция және ауыр дене еңбегі нәтижесінде әсер етеді. Науқас есінен танып, өліп кетуі де мүмкін. Бас айналу ауруы бір кеселдің салдарынан болады. Бас айналғанда жүрек соғады, Адамның жүрегі айнып, құсады, тіті талып та қалады, құлақ шыңылдап, нашар естулі және көздің бұлдырауы мүмкін. Дені сау адамда да теңізде жүргенде, ұшқанда, бр жазықтан екінші жазыққа тез ауысқанда, машинаға мінгенде, алты бақан тепкенде бас айналуы байқалады.

Мишықпен мидағы жүйке орталықтарының әркеті уақытша немесе мүлде бұзылғанда адамның басы айналады. Бас айналуы мида ісіктің пайда болуынан, арақ ішудің әсерінен, құлақтың түрлі ауруларынан болады. Бас сақинасы (ұзақ ауыру) көбінесе ішкі мүшелердің сырқатынан, түрлі жұқпалы және жүйке жүйесінің ауруларынан, адам уланғанда пайда болады. Ми қабықшасындағы тамырлар кеңігенде бас сақинаы байқалады. Мидың қабынуы миға ауру қоздыратын вирустардың тигізген әсері салдарынан болатын жұқпалы ауыру. Тұмау, сүзек құяң, қызылша, ұшпа шешек және т.б ауырулардан кейін ми қабынады. Науқастың басы ауырады, дене қызуы көтеріледі, сандырақтайды, қол-аяғы дірілдеп, есінен танады.

Адам бас миының және ми қабығы астындағы жүйке орталықтарының зақымдануына байланысты қимыл-қозғалыстық, іс-әрекеттік және танымдық-когнитивтік әрекеттерде әртүрлі деңгейдегі кемістіктер, ауытқулар мен дағдарыстар паралич (сал немесе жансыздану), гиперкинез (ырықсыз қимылдар) сияқты көріністерден байқалады. Паралич немесе плегия – рефлекторлық жолдар қозғалысы үзілуінен бұлшықтардың қимылсыздығы. Паралич немесе плегияның мынындай түрлері бар:

• 
  моноплегия – аяқ не қолының біреуі қимылдамайды;
  
• 
  гемиплегия – денесінің бір жағы қозғалмайды;
  
• 
  параплегия – екі қолы не екі аяғы қозғалмайды;
  
• 
  тетраплегия – барлық аяқ-қолдары қозғалмайды.
  

Тұмау, сүзек, мерез және т.б жұқпалы аурулардың әсерінен, күшла мен сынаптан уланғанда, суық тигенде, мидың торлы қабықшасы ми ұлпаларына жабысып,бассүйектің қуысындағы қысым күшейеді. Науқастың басы ауырып, құсады, қояншығы ұстауы мүмкін. Аяқ қолы сырқырайды, сезу қабілеті төмендейді, сал болып қалады. Науқасты тек дәрігер емдей алады. Ми шайқалуы биіктен құлағаннан, соққыға ұшырағаннан адамның басына қатты соққы тигеннен болады. Адамның есінен танып, талып қалуы, басы айналып, құсуы мүмкін, құлағы мүкіс естиді және тілі күрмеледі. Миы шайқалған адам өзіне ұқыпты қарап, мезгілмен емделмесе ауруы асқынып, миына қан құйылады, бет- ауэы қисайып, қол- аяғы жансызданып қалады. Науқас14-21 күн төсекте жатып емделуі тиіс.

Адамдар түрлі психикалық ауруларға шалдыққанда оның нейрондарымен синапстарының кейбір бөлімдері бұзылады да, кейін бұл нерв жасушалары өзгеріске түсетін көрінеді.Мида әлсіз электр тоқтары жұмыс істейтіндігі ғылымға көптен мәлім. Биотоктардың мидағы жүріс- тұрыс, өрісін осциллограф дейтін аспап арқылы зерттейді. Мәселен, оны электротпен жалғастырып адамның басына кигізгенде, биотоктар ирек сызық түрінде қағазға түседі. Осындай жазылымды мидың электроцефалограммасы дейді. Биотоктардың бірнеше ритмдері ажыратылады. Мәселен, мида секундына 9-12 жиіліп шамасында өрістейтін Альфа, толқын дем алыс, тыныс жағдайын көрсететін ритм секундына 3-5- жиілікпен өтетін Дельта- толқын, секундына 13-20 жиілікте болатын «бета»- толқын (күрделі ой жұмысы жағдайындағы ми қызметі) өріс алып отыратындығы анықталған.