Дәріс № 15. Электрлік жүйенің сенімділігі

Дәріс жоспары:

1. Резисторлардың сенімділігі. Үлкен вольтты апараттардың және күштік трансформаторлардың жұмыс істеуін тоқтататын қиындықтар.

2. Сенімділікті ең тиімді өлшеу жолы.

1. Резисторлар – ең көп қолданылатын элементтер. Оның сенімділігі өте жоғары. Осы элементтерде ең көп кететіні жартылай өткізгіш. Статистикалық көрсетулер бойынша, резисторлардың жұмысын тоқтатуының 55 %-ын жартылай өткізгішке байланысты және 35-40 % өткізіліп отырған элементтердің күйіп кетуіне байланысты, осыдан 90-95 % резисторлардың жұмысы тоқтауы жартылай өткізгішке байланысты болады екен.

Конденсаторлар, резисторлар сияқты автоматикада көп тараған. Конденсаторлардың жұмысын тоқтататын диэлектриктегі және онашадағы тозулар. Конденсаторлардың жұмысын тоқтатуының 50 %-н құрайтын «қысқа тұйықталу».

Үлкен вольтты апараттардың және күштік трансформаторлардың жұмыс істеуін тоқтататын қиындықтар.

Электрлік сенімділіктің төмендеуі ол орамды материалдардың төмен дымқыл қорғағыш және диэлектриктердің тез ескіруіне қысым байланысты. Олар температура мен дымқылдықтың итермелеуінен болады. Трансформаторға ол тәуелділік температуралық коэфицентпен сипаттауы мүмкін және ол трансформатордың түрлеріне байланысты болады.

Жартылай өткізгішті аспаптардың ең көп жұмысын тоқтататын – диодтар, транзисторлар және тиристорлар. Жартылай өткізгішті приборлардың параметрлерінің өзгеруі негізінен диодтардың бейнелік типінің ұлғаюына және транзисторлар мен теристорлардағы коллекторлық өтпелігінде қайтымды тоқтардың жүргізе алмауында. Жартылай өткізгішті приборлардың аяқ астынан жұмысын тоқтатуы құрастырушының қателігінде және технологиялық дайындаудың бұзылуында. Жартылай өткізгішті приборлардың жұмыс істеуіне және схемаларға қарап, олардың 80 % уақыт өте бұзылуын көруге болады. Жиналған мәліметтер бойынша Жартылай өткізгішті аспаптардың жұмысын тоқтататын факторлар ескерілген. Олар түзетімді коэфициенттер және номограммалық таблицалар бойынша анық.
2. Сенімділікті ең тиімді өлшеу жолы төмендегідей.

1) қабыл алмау ұғымы қалыптасады. Сенімділікті есептеудің алдында ең басты жүйедегі жұмысты тоқтататын элементтерді ерекшелеп алу керек. Егерде жүйедегі қандай да бір элемент жұмысын тоқтатса, және осы элемент сонымен бірге жүйені де тоқтатса, онда жүйедегі қаралып отырған элемент сенімділігін есептеу схемасы бойынша анық.

2) сенімділікті есептеу схемасы құрылады. сенімділікті есептеу схемасы былай құрылады, яғни конструкцияның - өзінің сенімділік көрсеткіші, техникалық документтер және тағы басқа болу керек. сенімділікті есептеу схемасында есептейтін элементтердің жұмыс уақыты көрсетілген.

3) сенімділікті есептеудің тәсілі таңдалады. Сенімділікті есептеудің түріне байланысты есептейтін формулалар және осы формулалар арасындағы жүйелердің жұмысын тоқтататын интенсивтілігі анықталады. Олар сәйкесінше таблицалар мен номограммалар бойынша қаралады. Жүйедегі жұмыс тоқтатылуының интенсивтілігі тұрақты болмаса, барлық уақыт интервалдары болса, және онда тоқтатылатын интенсивтілігі қолданылады. Элементтердің жұмысын тоқтататын интенсивтілігі уақыт периодына.

4) жұмыс интенсивтілігі кестесі құрылады. Элементтердің сұлбаларын есептеулерін ескерумен.

5) 4 және олардың түзету коэфиценті қолданылатын жұмыс режимін сенімділікке есептеу.

6) сипаттамалық сенімділік саны есептелінеді. Есептеулер техникалық есептеу нәтижесі түрінде беріледі және олар мынадай түрде болуы керек. а) құрылымдық схема сенімділігі қысқа түсіндіру сөзімен. б) Жүйе жұмысының тоқтатылуының формулировкасымен түсіндіруімен. в) сенімділіктің көрсету санын анықтау формулалары. г) сенімділік кесте мен графикте көрсетілген сенімділік көрсетуін есептеу. д) бағалауды есеп-қисап дәлдіктері қабылданған математикалық үлгілердің негіздеуімен. е) тұжырымдар мен кепілдемелер.

7) қалыпқа келмейтін сақталған жүйелердің сенімділігі.

Қосымша элементтердің жүйе сұлбасына кіріспе шотының артынан сенімділіктің олардың жүйелердің сынауында жоғарылаулар кең тәсіл көп таралған, негізгі элементтермен паралельді жұмыс істей алады немесе қабыл алмаған элемент орынына іске қосылады. Сонымен сақтау жүйесі былай тужырымдалады, қайсыда қабыл алмау - негізгі элементтен кейін кабыл алуын токтатса ол сақтау жүйесі деп аталады.
Өзін-өзі тексеру сұрақтары.

1. Резисторлар деген не? 2. Конденсаторлардың жұмысын тоқтатуының 50 %-н қандай тозу құрайды? 3. Үлкен вольтты аппараттардың және күштік трансформаторлардың жұмыс істеуін тоқтататын қандай қиындықтар жатады? 4. Жартылай өткізгішті аспаптардың ең көп жұмысын тоқтататын қандай бөлшектердің ескіруі? 5. Сенімділікті ең тиімді өлшеу жолы қандай? 6. Сақтау жүйесі қалай тужырымдалады?

А.Е. Проников. Надежность машин,-М.: Машиностроение,1978.

Соколов В.И. Основы расчета и конструирования машин и аппаратов пищевых производств. - М.: Колос, 1992. – 399 с.

Харламов С.В. Практикум по расчету и конструированию машин и аппаратов пищевых производств. – Л.: Агропромиздат. Ленинградское отд-ние, 1991. – 256 с.

В.М. Соколов. Основы расчета и конструирования деталей и узлов пищевого оборудования. - М.: Машиностроение,1970. – 422 с.
3 ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАР
Практикалық сабақ 1. Берілістердің тозуы.
Практикалық сабақтың мазмұны:

1. Тісті берілістердің тозуын оқып үйрену.

2. Буынтықты берілістердің тозуын оқып үйрену.

3. Шынжырлы берілістердің тозуын оқып үйрену.

Тамақ өндірісінде қолданатын берілістердің тозуымен танысу, бұл берілістердің тозу процесін зерттеу.

1. Эксплуатация процесі кезінде тісті дөңгелектерде қандай кемшіліктер бар?

2. Тісті берілістің тозуын анықтау әдістемесі қандай?

3. Тістердің тозу шамасын анықтау үшін қандай аспаптар қолданылады?

4. Қалыпты жалғану қандай жағдайларда сипаттайды?

5. Буынтықты берілісте ең бірінші қандай бөлшек тозады?

6. Шынжырдың және шынжырлы берілістердің жұлдызшалардың тозуының себептері қандай?

7. Машина жөндеу технологиялық процестің сұлбасы қандай?

1. Тісті берілістердің тозуы.

Тісті берілістің тозуын анықтау үшін оны бөлшектейді. Біліктен тісті дөңгелектерді шешу қажет емес. Бөлшектерді жуып, құрғақ болғанға дейін сүртеді. Тістердің төзу шамасын анықтау үшін: сыртқы бакылаудан және штангентісөлшегішпен өлшейді немесе штангенциркульмен тістің қалыңдығының азаюы бастапқы шеңберден 0,15 мм дейін қабылданады, ал жауапты берілістерге 0,55 мм модуль жатады.
2. Буынтықты берілістердің тозуы.
Буынтықты берілісте ең бірінші дөңгелектер тозады. Оны көбінесе ауыстырады. Үнемдеу жағдайда түсті металдан 2 құралған биметалды шестернялар жасалынады. Шестернялардың ступицалары шойыннан, ал венецтары қоладан жасайды. Биметалдардың шестерняларын венецтарын жөндегенде тістерді егейді, кертіктерді алады жаңа венецтарды компрестейді, тістерді кесіп тегістейді қалыпты жұмыста буынтықты берілістің жанасу нүктесі. Буынтықты дөңгелектің тісінде орналасады. Жөндеу зауыттарда тісті және буынтықты берілістердің бөлшектері арнайы стенттарда сыналады, жанғануының дұрыстығы және соғылуы бөлшектердің эталонмен салыстырады, мысалы ұршық эталонмен және инфотордың шестернясының эталонымен салыстырады.
3. Шынжырлы берілістердің тозуы.

Шынжырдың және шынжырлы берілістердің жұлдызшалардың төзуінің кесірі себеп ол жұлдызшалардың паралель өстерінің бұзылуы, біліктердегі өстерінің шығуы шынжырлардың тозуы немесе жонуы, берілістің жұмыс істеуі жоғары температурада болуы мысалы: сопаның майдан және тағы басқа шынжырлардың беруінің әлсіреуі тістердің бұзылауынан төзуінен болады. Сонымен қатар шынжырлардың созылып кетуі, жұлдызшалардың ұшып кетуі, берілістердің қатты шуланып, жұмыс істеу нәтижесінде шынжырлардың үзілуі. Шынжырлардың төзуі қадамдардың үлкеюінен сипатталынады және бастапқы шынжырлардың қадамдардың шамасымен білдіреді.

2. Соколов В.И. Основы расчета и конструирования машин и аппаратов пищевых производств. - М.: Колос, 1992. – 399 с.

3. Харламов С.В. Практикум по расчету и конструированию машин и аппаратов пищевых производств. – Л.: Агропромиздат. Ленинградское отд-ние, 1991. – 256 с.

4. В.М. Соколов. Основы расчета и конструирования деталей и узлов пищевого оборудования. - М.: Машиностроение,1970. – 422 с.

1. Машинаның нақты (факторлық) өнімділігін есептеу әдістемесі.

2. Машинаның теориялық өнімділігін есептеу әдістемесі.

3. Машинаның технологиялық өнімділігін есептеу әдістемесі.

Тамақ өндірісінде қолданатын машиналардың өнімділіктерін есептеу әдістемесімен танысу, бұл есептеу әдістемесін оқып үйрену.

1. Технологиялық машиналар қандай белгілерге байланысты жіктеледі?

2. Машинаның жұмысшы құралдары қалай жіктеледі?

3. Технологиялық машиналар қандай сыныптар мен топтарға бөлінеді?

4. Технологиялық машиналар атоматтандырылған дәрежелеріне қарай қалай жіктеледі?

5. Өнімділік дегеніміз не?

6. Өнімділіктің қандай түрлерін білесіз?

7. Машинаның пайдалану коэффициенті (теориялық өнімділігі) нені сипаттайды?

8. Машинаның нақты өнімділігін қалай көтеруге болады?
Әдістемелік нұсқау:

1. Машинаның нақты (факторлық) өнімділігін есептеу әдістемесі.

мұндағы τ_р - жұмыс циклдағыуақыт; τ_отн -кідіріс кезіндегі салыстырмалы уақыт.

Нақты өнімділік пен теориялық өнімділіктің айырмашылықтарын машинаның қолдану (теориялық өнімділік) коэффициенті деп аталады.

η^/ машинаның жұмыс істеу кезіндегі уақытты жоғалтудың салыстырмалы мөлшерімен сипатталады және машинаның рационалды эксплуатациялық көрсеткіші болып табылады.

Технологиялық өнімділікті өнімді үздіксіз өңдеу кезінде өнімнің машинада болған уақыты деп қарастыруға болады.

Теориялық өнімділік машинаның сыныптарына, жұмыс құралдарының жылдамдығы мен жеке операцияларды біріктірудің дәрежесіне және өңделетін объектінің геометриялық параметрлеріне тәуелді.

Кез келген машинаның өнімділігі:

мұндағы Е - өнімнің сиымдылығы (өңделетін объектінің немесе материалдың бір сәтте машинада болған мөлшері);

τ_Т – технологиялық циклдің уақыты.

Машинадағы өнімнің сиымдылығы берілген объектінің даналық өндірілуі, бір ағында параллельді өтетін ағындардың сандарындағы j объектілердің сандарына Z байланысты анықталады:

E=jZ/τ_Т=j/τ_p=( 1/ τ_p)_j=1. (2.6)

Ағынды машиналарда технологиялық циклдің уақыты мен сиымдылық келесі қатынастар арқылы анықталады:

τ_Т =L/υ_ср; Е=AL, (2.7)
Осының негізінде машина өнімділігі келесі қатынаспен табылады:
П^т =Аυ_ср=Е/L=Е/(τ_Тυ_ср), (2.8)
мұндағы L – машинадағы өнімнің жүріп өткен жолы; υ_ср – машинадағы өнімнің орташа қозғалыс жылдамдығы; А – пропорциональдық коэффициент.
Ұсынылатын әдебиеттер:
1. А.Е. Проников. Надежность машин,-М.: Машиностроение,1978.

2. Соколов В.И. Основы расчета и конструирования машин и аппаратов пищевых производств. - М.: Колос, 1992. – 399 с.

3. Харламов С.В. Практикум по расчету и конструированию машин и аппаратов пищевых производств. – Л.: Агропромиздат. Ленинградское отд-ние, 1991. – 256 с.

4. В.М. Соколов. Основы расчета и конструирования деталей и узлов пищевого оборудования. - М.: Машиностроение,1970. – 422 с.