Педагогикалық факультет

Дәріс мазмұны:

3. 
   Экзистенциальды тұрғының негізгі ұғымдары мен жағдайлары
   
4. 
   Техникалар
   

Экзистенциалды бағытқа экзистенциализм теорияларына, «тәуелсіз ерікке» тірек жасалғандаадамның тұлғалық қалыптасуына жауапкершілігін және адамның қалыптасу мәселелерінің маңыздылығын көрсететін, адамның өз ішкі әлемін қалыптастыруда жауапкершілігін сезінуі және өмірлік жолды таңдауға негізделген тұлғалық түзету теориялары мен жүйелері жатады.Бұл бағыттағы түзет умақсаты – адамды өз өміріне бергісі келетін мәнді түсінуге дейін жеткізу.

Экзистенциализмнің негізін салушы дат теологы және философы С.Кьеркегор. «Existentia» ерте латын сөзінен аударғанда «өмір сүру» деген мағынаны білдіреді.Біздің жүз жылдықтың 20 жылдары М,Хайдеггердің «Бытие и время», сонымен қатар К.Ясперс, П.Сартр, А.Камю, Э.Гуссерль жұмыстарының пайда болуымен қазіргі кеңес беру психологиясында және психокоррекцияда танымал ағымдардың бірінің негізіне (жаңа физиканы игеру бірлестігінде) айналған адамның өмір сүру концепциясында кілттік ұғымдар жасалған болатын.Экзистенциалды тұрғы теоретиктерінің бірі Д.Буженталь келесі негізгі шарттарды көрсетті:

• 
  адам өз бөліктерінің санымен салыстырылмайтын тұтастық;
  
• 
  адам өзінің адами мәселелерінің контекстінде өмір сүреді;
  
• 
  адам ұғынуға және шынайы әрекет етуге қабілетті;
  
• 
  адамның әрқашан таңдауы бар;
  
• 
  адамның мінез-құлқы әрдайым интенционалды , яғни себебі болады, адам саналы шешімдер қабылдай алады.
  

Қандай да бір нақты өкілдегі базистік ұғымдар әр түрлі тоқталысқа ие, бірақ толықтай олар концепцияның ұғымдық экзистенциалды анықтылығын құрайды:

1. В-құндылықтары – болмыстық құндылықтар, болмыстың толықтық құндылығы.

2. D-құндылықтары – депривациялық құндылықтар, қандай да бір нәрсенің жетіспеуінен пайда болатын құндылықтар.

Адамға тән құндылықтар типі оның болмысын анықтайды.Маслоу бойынша, В-құндылықтарына енеді: жақсылық, шындық, сұлулық, адалдық, өз-өзіне толымдылық, яғни негізгі, өмірлік қажеттіліктер көрсетілген дәстүрлі құрылымдар.Оларды былай да шектеуге болады: В-құндылықтары – тұлға мен оның әлемге бағытталған уайымдарының пайда болуы; D-құндылықтары – тұлғаның талаптары мен оның әлемнен өзіне бағытталған уайымдары.

Біріншіден, бұл таза экзистенция, яғни зіне және әлемге берілу, болу;

Екіншіден, «самостьтың» шынайы өмір сүруі;

Үшіншіден, болмыста адамның басқаға ауысуы бар;

Төртіншіден, болмыста – бұл;

Бесіншіден, шексіздік және толықтықпен сипатталатын өмір сүрудің нақты сапасы.

Сондықтан болмыс категориясымен қалыптасу категориясы тығыз байланысты, ал болмыс категориясының өзі «әлем» категориясымен өлшенеді.

«Өмірлік әлем» - Э.Гуссерльдің енгізген және өңдеген ұғымы.Бұл сана үшін маңызы бар нәрсе. «Өмірлік әлем» ұғымы тек онтологиялықты мойындап қоймайды, сонымен қатар сананың ішкі онтологиясын есепке алу, оны клиентпен жұмыста шынайы қабылдау міндеттілігін талап етеді.

«Оқиға» - заттық қатысты ұғым емес, экзистенциалды психологиядағы түзету жұмыстарын құру принципі.Оқиғалық принципі құралдық белсенділіктен бас тартуды болжайды және классикалық ғылыми елестер кезеңіне қарағанда күрделі өзара байланысты әлемде әрекет суъектісіне басқа орын береді.

Экзистенциалды түзету үрдісіне қатысушы психологтың негізгі міндеттері:

- Клиентке өз мәселесін шешуде, өз қызығушылығын толық сипаттауында көмектесуде және оған енуіне бірге әрекеттесуде толықтай қатысу.

- Клиенттің өзі үшін бір нәрсе істеуге қабілетті екеніне көз жеткізуін қалыптастыру және қолдау.

- Клиенттің ауыр және терең уайымдау сәттерінде қолдау көрсету және жанашырлық таныту.

Клиенттен күтілетіндер және талаптар.Экзистенциалды психокоррекциядағы негізгі күштер клиентке өз әлемін шынайы қабылдауға көмектесуге, өзінің саналы және саналы емес таңдауларын және олардың салдарының шынайылығын ұғынуға бағытталады.Сондықтан клиенттің позициясы инсайттың жетістіктерімен шектелмейді, тұлғаның анықталған құндылықтары мен оның потенциалдарының шығатын әрекеттің күтілуі ретінде қалыптасады.Клиент өз-өзіне терең қызығушылыққа жауап беруге қабілетті болуы керек.Кейде бұл қызығушылыққа зиян келуі мүмкін.Сондықтан клиент түзетуді қажет етеді.Клиенттің өз қызығушылығын сипаттауы субъективті уайымдарға зейінін бағыттау арқылы шешімді іздеуде мүмкіндіктерінің шекарасын қозғайды.Іздеу үрдісі өзіне-өзі терең ену, өз денелік сезімдерін, эмоция, ойларын және ашылу күтілімдерін ұғыну арқылы жүзеге асады.

Техникалар

Экзистенциалды түзету үрдісі қабылдаудың жеке құрылымын көрсететін, «мен және сыртқы әлем» құрылымын өзгертетін ішкі өзіндік сананың дамуында болады.Бұл жолда клиенттің қарсыласуы мүмкін, «мен және сыртқы әлем» құрылымын қалыптастырғандықтан, адам өз ішкі потенциалдарына жетуде шектеулі.