2.Теория бөліктері.
3.Шкалалар типтері.
4.Шкалалар типреті жəне түзілістер типтері
Мақсаты: Психологиялық өлшеудің классикалық теориясы, теория бөліктері, шкалалар типтері,
шкалалар типтері жəне түзілістер типтері жөніндегі түсініктерді қалыптастыру.
1.Өлшеу жекелік зерттеу əдісі болып табылады. Бірақ эксперименттік толық процедураның компоненті де бола
алады. Өлшеу өзіндік əдіс ретінде субьект əрекетінің индивидуалды ерекшеліктерін жəне олардың қоршаған
ортада бейнелеуін анықтайды. Сонымен қатар индивидуалды тəжірибе құрамын жəне бейнелеу адекваттылығын
зерттеуге болады. Өлшеу экспериментке зерттеу обьектісінің жағдайының тіркелу əдісі ретінде енеді, жəне сол
жағдай эксперименталды əсер ету нəтижесінде өзгерске түседі. Зерттеу –тек түрлі уақыт аралығында зерттелуші
іс-əрекетінің ерекшеліктерінің өлшенуіне тоқталады. Уақыт – бұл жағдайда обьектке əсер ететін жалғыз
өзгертуші болады. Өлшеу теориясының негізінде психологиялық тесттер құрылады. Тест – уақыт жағынан
қысқартылған жəне оңайлатылған психологиялық өлшеудің процедурасы . Практикалық есептерді шешу үшін
қолданылады. Психологиялық өлшеудің түп негізі неде?Психологиялық өлшеудің 3 негізгі процедурасы ерекше
ленеді. Ерекшелеу негізгі - өлшеу обьектісі. Біріншіден , психолог адамдардың іс- əрекет ерекшеліктерін өлшей
алады. Бір адамның екіншісінен айырмашылығын кейбір қасиеттерінің көрінуіне байланысты психикалық күйіне
байланысты немесе оны белгілі тұлға типіне жатқызуын психолог , іс- əрекет ерекшеліктерін өлшей отырып,
адамдардың ұқсастықтарын немесе айырмашылықтарын анықтайды. Психологиялық өлшеу зерттелушілердің
өлшемдері бола бастайды. Екіншіден, зерттеуші өлшеуді зерттелушінің есебі ретінде қолдана алады, зерттеу
барысында ақтық сыртқы обьектілерін зерттейді. Басқа адамдарды, стимулдарды немесе сыртқы өмірдің
заттарын , өзіндік сыртқы жай күйлерін көбіне бұл процедура стимумдарды өлшеу болып табылады. Стимул-
түсінігі кең мағынада қолданылады. Үшіншіден , адамдар мен стимулдарды біріктіріп, өлшеу немесе
шкалалаудың процедурасы бар. Мұнда стимулдар мне зерттелушілер бір өсте орналасуы мүмкін деп
жорамалданады. Зерттелушінің іс- əрекеті тұлға мне ситуацияның өзіндік əрекетінің көріну реті
қарастырылады. Бұндай процедура білім мен есептерді тестілеуде; Мысалы Кумбс, Гуттман, тестілерінде
қолданылады. Сырттай психологиялық өлшеу процедурасының психологиялық эксперимент процедурасынан
айырмашылығы жоқ. Психологияның зерттеу практикасында “өлшеу мен эксперимент түсінігі синонимдер
ретінде қолданылады. Алайда психологиялық эксперимент жүргізерде бізді өзгермелер арасындағы себеп
байланыстар қызықтырады . Психологиялық өлшеудің нəтижесі зерттелушінің белгілі клас
қа , шкала нүктесіне немесе белгілер арасына жатқызылуы болады. Қатаң түрде психологиялық өлшеу деп
зерттелушінің іс-əрекетіндегі өлшеуді айтамыз.
Стимулдардың психологиялық өлшеуі жай психологиялық эксперимент барысында экспериментатор емес,
зерттелушінің өзі шешетін есеп болып табылады. Бұл жағдайда өлшеу психологиялық əдіс ретінде болады, ал
зерттелуші тек өлшеу құралы ролін атқарады. Сол түрдегі “өлшеу нəтижесі өлшеудің моделі негізінде
қолданылатын болса жəне сол математикалық процедурасын қолданып өңделетін болса, психологияда
зерттелуші іс- əрекетінің өлшеу қорытындысын *психологиялық өлшеу түсінігі ретінде қолдану керек.
Психологиялық өлшеу процедурасы эксперименталды зерттеудің этаптарына тəн . Психологиялық
өлшеудің негізі өлшеудің математикалық теориясы болып табылады. Математикалық көзқарас тұрғысынан
өлшеу деп көптеген обьектілер мен символдардың екі жақты бір мағыналы үйлесім құру операциясын айтады.
Символдар (сандар) заттарға белгілі ережелер бойынша жазылады. Ереже өлшеу шкаласын анықтайды. Өлшеу
шкаласы- 1950 жылы С.С Стивенспен психологияға енгізілген негізгі түсінік . Оның шкала трактавкасы қазіргі
кезде де ғылыми қолданылады. Сонымен обьектіні сандармен белгілеу шкала болып табылады . Сандық жүйе
арқылы қатынас құрылған элементтер жиынтығы болып табылады жəне көптеген өлшеу обьектілерінің моделі
болады.
Бұнда шкаланың бірнеше типтері бар. Операциялар соның ішінде обьектілерді өлшеу əдістері шкала
типтерін шығарады. Шкала өз алдына өлшеу нəтижесіне қатысты болатын қайта түзілулер түрімен сипатталады.
Егер осы ережелерді сақтамасақ шкала құрылымы бұзылып , берілген өлшеулерді қорытындылау мүмкін
болмайды. Шкала типтері сөздің статистика əдістерін бірігуін анықтайды. Əдістер берілген өлшеулердің
өңдеуінде қолданлады. Шкала (лат scala-баспалдақ) - өлшеу құралы.
П.Суппес жəне Дж.Зинес шкаланың классикалық анықтамасын берді. А-қатынас пен эмпирикалық жүйе , R-
қатынас пен толық сандық жүйе,F-R жүйесінде А-ның гомоморфты бейнелеу функциясы .Шкала деп
жинақталған үштікті атасақ < A; R; F>.
Əдетте сандық R жүйесі ретінде нақты сандар жүйесі таңдалады. А көптігі –осы көптекті анықталған
қатынастар жүйесімен өлшенетін обьекті жиынтығы. F бейнеленуі - əрі обьектіге белгілі санды қою ережесі.
Қазіргі кезде Суппес пен Зинес анықтамалары нақтыланды. Біріншіден , шкала анықтамасына қайта
түзілу мүмкін топ G тобы енгізілді. Екіншіден, А көптігі – тек сандық жүйе ретінде ғана емес , кез- келген
формальды , белгіленген , эмпирикалық жүйемен гомоморфизм қатынасына қойылуы мүмкін жүйе .
Сонымен шкала ол төрттік < A; R; F; G>.Жаңашыл ойларға байланысты , шкаланың ішкі сипаттамасына G
тобы жатады, ал F тобына нақты өлшеудің жағдайына шкаланың байлануы жатады.
Достарыңызбен бөлісу: |
