Педагогика факультеті Психологиялық – педагогикалық және арнайы білім беру кафедрасы Мәнжазба Тақырыбы

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті

жүктеу 152,16 Kb.

бет	18/20
Дата	16.01.2022
өлшемі	152,16 Kb.
	#32926

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 20

ДШ деф102 СӨЖ2

Мәнжазба

Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті

Педагогика факультеті

Психологиялық – педагогикалық және арнайы білім беру кафедрасы
Мәнжазба

Дене жаттығулармен жеке айналасу түрлері

Тексерген: Кулембаева А.Г.

Тобы: МДОжТ-202

Ақтөбе - 2020 жыл
Дене шынықтыру жаттығулары адамның әр түрлі қозғалу әрекеттері ретінде дене тәрбиесінің мәселесін шешуге көмектеседі. Қазіргі уақытта физикалық жаттығулардың түрі өте көп. Оларға басшылық ету үшін дене тәрбиесінің жалпы және нақты мәселелерін шешу үшін оларды дұрыс таңдау маңызды, олардың мазмұнының негізгі мәнін түсіну маңызды. Дене жаттығуларының мазмұны оларға енгізілген іс-әрекеттер, сондай-ақ дене жаттығуларында (психикалық, физиологиялық, биохимиялық және т.б.) жүрген процестер болып табылады. Еркін қозғалыстар ретінде физикалық жаттығулар адамның санасына негізделеді және кейбір нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған. Жаттығу назар аудару, ойлау, күш-жігер жұмсаумен байланысты. Дене жаттығуларын орындау кезінде адам ағзасының әр түрлі жүйелерін жетілдіру және жақсарту функционалдық өзгерістер орын алады.
Нұсқаушыға физикалық жаттығуларды дене тәрбиесінің білім беру және тәрбиелік мәселелерін шешуге арналған құрал ретінде қарау (моториканы, дағдыларды қалыптастыру, физикалық қасиеттерді дамыту және т.б.) маңызды.
Дене жаттығуларының мазмұны материалдық және психикалық жағынан бірлікке байланысты қарастырылуы керек. Дене жаттығуларының нысаны мазмұнның сипаттамасына байланысты. Дене жаттығуларының нысаны – оның ішкі және сыртқы құрылымы (яғни, ұйымдастыруы, сапқа тұрғызуы).
Ішкі құрылым – жаттығудың қандай да бір түрін орындау кезінде пайда болатын әр түрлі процестердің өзара байланысы. Жаттығу барысында энергетикалық процестер (жүйке-бұлшық ет және т.б.) өзара әрекеттесуі керек.
Сыртқы құрылым - жаттығулардың көрінетін жағы, қозғалыстардың әртүрлі параметрлерінің қатынасы (қозғалыстың кеңістіктік, уақытты бағдарлау, динамикалық ерекшеліктері). Нысан және мазмұн өзара байланысты. Мазмұн нысанға қатысты жетекші рөл атқарады. Мысалы: жүгіру жылдамдығы артып, қадам ұзындығы және дененің бұралу бұрышы өзгереді. Демек, кейбір мазмұнның мазмұны өзгергенде жаттығудың нысаны өзгереді. Демек, физикалық жаттығуларда сәтті табысқа жету және жетістікке қол жеткізу үшін оның мазмұны өзгертіліп, ағзаның функционалдық мүмкіндіктерін жақсартуға жағдай жасайды. Нысан де мазмұнға әсер етеді. Жаттығудың ақылға қонымды нысаны физикалық қабілеттердің тиімді көрінуіне көмектеседі. (Лақтыру кезінде лақтыру күші дұрыс орындалса, лақтыру ауқымы артады, жаттығудың сәтті орындалу мүмкіндігін жақсртады). Дене жаттығуларының мазмұны мен нысаны ажыратылмайды, бірақ олардың арасындағы қайшылықтар немесе сәйкессіздіктер болуы мүмкін.
Дене жаттығуларының әдістемесі - қозғалтқыш мәселесін шешу арқылы қозғалтқыш әрекетін орындаудың ең тиімді, ұтымды тәсілі.
«Техника» термині қозғалыстардың орындалу үлгілерін ескере отырып қалыптастырылған дене жаттығуларына жатады, технологияның тиімділігі белгілі немесе сандық түрде дене жаттығуларына, яғни оның тиімділігіне әсер ететін органға әсер етеді. Осыған орай, балалардың физикалық және тіпті психикалық дайындығының дәрежесін ескеру қажет. Қозғалтқыш әрекеттері әртүрлі тәсілдермен орындалуы мүмкін, бірақ ең ақылға қонымды әдісті «техника» деп атауға болады. Физикалық жаттығулардың тиімділігі үнемі жетілдіріліп, дамып келеді. Мұны дене жаттығуларын орындау кезінде жоғары нәтижеге қол жеткізу ниетімен түсіндіруге болады. Технологияның жетістігі бірнеше жаңа биомеханикалық қозғалыстардың үлгілерін, неғұрлым күрделі жабдықтардың пайда болуын, инвентаризацияны және дене шынықтыруын жоғарылтумен байланысты. Оқу-жаттығу техникасының тиімділігін бағалау критерийі сыртқы форма (мәнерлеп сырғанау, гимнастика), сандық нәтиже (жүгіру, жүзу және т.б.) немесе белгілі бір мотор тапсырмасы (мақсатқа жету) болуы мүмкін. Физикалық жаттығулар техникасында келесі технологиялар бөлінеді: технология негізі, технологиядағы негізгі байланыс, технологияның бөлшектері.
Технологияның негізі – қозғалыс тапсырмасын шешу үшін қажетті жаттығудың негізгі элементтері болып табылады, яғни, бір жаттығудың басқа ерекшеліктерінен ерекшеленетін көрсеткіштер. Жаттығудың бір элементін бұзу, орындамау немесе элементтің бірізділігінен қателесу, бұл жаттығудың қозғалыс тапсырмасын шешуге мүмкіндік бермейді, жаттығу орындалмауы, бұрмалануы мүмкін. Технологияның анықталатын байланысы физикалық жаттығудың негізін құрайтын ең маңызды және шешуші бөлік болып табылады, ол әдетте қысқа мерзім ішінде орындалады және үлкен бұлшықет күштерін талап етеді. (Секіру кезінде – серпіліс, лақтыру кезінде – ату алдында соңғы күш). Бұл жаттығулардың осы бөліктеріне және оның тиімділігіне байланысты. Технологияның егжей-тегжейі, кішігірім мүмкіндіктер жаттығулардың қайталама ерекшеліктері болып табылады. Олар мутацияда болады, яғни әр адамның жаттығу орындауына белгілі бір даралықты береді. Техниканың егжей-тегжейі адамның (баланың) морфологиялық және функционалдық сипаттамаларына, сондай-ақ жаттығулар орындалатын жағдайларға байланысты болады. Жаттығуды орындаудың заманауи техникасы барлық орындаушылар үшін бірдей, яғни стандартты техника бар, қозғалтқыш әрекетінің ұтымды негізіне негізделген. Қозғалтқыш әрекетін стандартты орындау қозғалтқыш әрекетінің негізін бұрмалайтын кейбір элементтердің орындалуының жеке ерекшеліктерін жоққа шығармайды.
Технологияны жекешелендіру мынадай жолдармен орындалады:
1) халықтың жекелеген топтарының сипаттамаларын ескере отырып, стандартты жабдықтар өзгереді: дене дайындығы, конституция, жасы және т.б.;
2) стандартты жабдыққа енгізілген өзгерістер белгілі бір тұлғаның сипаттамаларын ескереді, ал техника жеке адамға тән жеке стильді алады.
Балаларды оқыту кезінде техниканы жекелендіруге назар аудару керек, себебі стандартты техника ересектер жасаған қозғалыстарды талдау негізінде құрылады. Технологияны жекелендіру екі жақтан тұрады: 1) стандартты техника орындаушының сипаттамаларына бейімделуге тиіс; 2) орындаушы ағзаның функционалдық мүмкіндіктерін техникаға сәйкес өзгертуі керек. Мектепке дейінгі жастағы балаларды оқыту кезінде оларға қол жетімді физикалық жаттығулардың негізін құрастыру керек. Қозғалыс кезінде кеңістіктік, уақытты бағдарлау, ғарыштық уақыт (кинематикалық), динамикалық және ырғақты сипаттамалары ерекшеленеді.
Кеңістіктік сипаттамаларға мыналар жатады: Дененің бастапқы қалпы (жаттығу кезінде дененің бастапқы позициясы) және траектория, яғни дененің бөліктерінің қозғалысы.
Бастапқы қалып – жаттығу басталғанға дейін дененің позициясы болып табылады, ол қозғалыссыз түрде болады. Бастапқы қалыпты өзгерту барысында жаттығуды қиындатуға болады. Бастапқы қалып жаттығудың тиімділігін қамтамасыз етуі керек.
Белгілі бір жаттығуларды орындау әдісінде дене бөліктерінің (бастың, қолдың, аяқтың) белгілі бір қалпының маңызы бар және оларға эстетикалық талаптар ұсынылуы мүмкін (аяқ ұшы созыңқы, гимнастикалық түрдегі жаттығулар кезінде дененің бүгілуі). Кейбір бастапқы қалыптар, статикалық позалардың тәуелсіз мағынасы болуы мүмкін («тік тұру» тірегі). Дене жаттығуларын орындау кезінде дененің, сондай-ақ оның бөліктерінің кеңістікте де, бір-біріне қатысты да қозғалысы болады. Дене жаттығуларының тиімділігі қозғалыс үрдісінде тұрақтылыққа байланысты. Жаттығу кезінде дененің позициясын өзгерту арқылы барлық динамикалық қолдау реакцияларының бағытын өзгертуге болады, бұл денені осы жағдайға қажетті бағытта жеделдетуге әкеледі.
Қозғалыс траекториясы - дененің немесе объектінің қозғалатын бөлігі өтетін жол. Траектория нысаны, бағыты және амплитудасы болып бөлінеді.
Траекторияның нысаны тік сызықты және қисық сызықты болуы мүмкін.
Адам сызықты қозғалыстарды өте сирек атқарады, бірақ қысқа жолда ең жылдам жылдамдықты жылдамдату қажет болған жағдайларда, траектория тік сызықты болады (бокстағы соққы, семсерлесудегі найзалар және груша добын соғу).
Ал қисық сызықты траектория жиі пайдаланылады, өйткені қозғалыс инерциясын жеңу үшін қосымша бұлшық еттерді жұмсаудың қажеті жоқ.( Мұндай траекториялар лақтыру, қол қозғалысы, сонымен қатар жүзу кезінде және т.б. қолданылады). Траекторияның нысаны дененің қозғалатын массасына байланысты: массасы неғұрлым көп болса, траекторияның нысаны неғұрлым қарапайым (қолдардың қозғалысы аяқтың қозғалысына қарағанда әр түрлі болуы мүмкін).
Қозғалыс бағыты. Бұл физикалық жаттығулардың тиімділігіне, сондай-ақ тағайындалған қозғалыс тапсырмасының табысты орындалуына әсер етеді. Қозғалыс бағытын сыртқы бағдарлар немесе дене жазықтығы (плоскость) анықтайды (дененің бір бөлігінің өз денесіне бағытталуы мүмкін).
Адам денесінің негізгі бағыттарына сілтеме жасау әдеттегідей: «жоғары-төмен», «алға-артқа», «оңға-солға».
Бүйірлік қозғалыстарда «алға» және «артқа», көлденең жазықтықта (артқы жақтан) «оңға қарай», «солға қарай», егер қозғалыстар алдыңғы жазықтықта орындалса (жан-жаққа бүгілу) терминдері қолданылады; «Оңға қарай», «солға қарай» терминдері - көлденең жазықтықтағы айналмалы қозғалыстар үшін (оңға қарай, солға қарай бұрылу) қолданылады.
Қозғалыс бағыты бойынша жетекші рөлді көз атқарады. Бағыттың жылдам өзгеруімен, бастың қозғалысы дененің басқа бөліктерінің қозғалысынан бірінші болу керек.
Қозғалыс амплитудасы ағзаның бөліктерін ауыстыру жолының шамасымен анықталады. Амплитудалық бұрыштық шамаларда (градустарда), сызықтық шаралармен (қадамның ұзындығы) өлшенеді, шартты белгілермен (жартылай отырыс), сондай-ақ өз денесіндегі сыртқы кеңістікпен және белгілермен анықталады. Қозғалыс амплитудасы оның ұзындығы ретінде буындардың құрылымына, бұлшықеттер мен бұлшықеттердің серпімділігіне байланысты.
Өмірде, дене шынықтыру тәжірибесінде қозғалыстардың максималды амплитудасы қолданылады, бірақ әрқашан емес. Қозғалыс амплитудасы: шамадан тыс (үлкен амплитуда), ұсақ (шағын амплитуда) болуы мүмкін. Егер қозғалыстардың бағыты немесе амплитудасы орнатылған тапсырмаға сәйкес келмесе, онда мұндай қозғалыс дұрыс емес деп аталады. Уақыт сипаттамалары физикалық жаттығулардың немесе олардың элементтерінің орындалу ұзақтығын және жылдамдығын қамтиды.

Дене жаттығулары — белгілі бір мақсаттарға жетуге (қозғалыс міндеттерін шешуге) бағытталған үздіксіз бір-бірімен байланысқан қозғалыс қимылдарының жиынтығы. Жарыстық спорттық жаттығуда қозғалыс әрекеттерінің тұтастығы барынша жоғары спорттық нәтижелерге жетуге бағытталган.

Дене жаттығуының ең көбірек жалпы физиологиялық жіктелуі сол жаттығуды орындауга қатысатын еттер белсенділігінің үш негізгі сипаттамасының бөлінумен:

• белсенді еттер салмағының көлемімен;

• еттердің жиырылу түрімен (статикалық немесе динамикалық);

• жиырылудың күшімен және қуаттылығымен байланысты.

Белсенді еттер салмағының көлеміне байланысты дене жаттығуын шектеген (жаттығуларды орындауга бүкіл ет көлемінің үштен бірінен азырақ қатысқандар); аймақтық (жаттығуларды орындағы бүкіл ет көлемінің жартысынан астамы қатысқанды) деп бөлінеді. Спорттық жаттығулардың басым көпшілігі оның ауқымына байланысты. Сол жаттығуды орындауға қатысатын негізгі ет топтарының жиырылу түріне сәйкес, олар

• статистикалық және

• динамикалық болып бөлінеді.

Статикалык жаттығуға ұстап тұратын қалыпты қамтамасыз ететіндерді (мысалы, гимнасшы мен мәнерлеп сырғанаушыда) жатқызады.

Дегенмен де дене жаттығуының көпшілігі динамикалық (жүру, жүгіру, жузу) болады.

Күштің, қуаттылықтың және олармен байланысты жұмыс жасаудың ең жоғары ұзақтығы көрініс беру дене жаттығулары күшті, шапшаңдық - күштілікті және шыдамдылықты арттыратындар болып үш топқа бөлінеді. Қимылдың аз ғана шапшаңдығымен (сыртқы үлкен қарсылықпен) статикалық немесе динамикалык режимде керініс беретін негізгі еттердің барынша жоғары немесе барынша жоғары шамасындағыларды күш жаттығулары деп атайды. Күшті барынша кеп көрсетумен басты жаттығулардың ең жоғары ұзақтығы бірнеше секунд ғана құрайды. Үлкен қуат жұмсау, яғни салыстырмалы түрдегі үлкен күш пен жиырылу шапшаңдығы бір мезгілде көрінетін динамикалық жаттығулары шапшаңдық - күштілік жаттығулары болып табылады. Еттердің барынша жоғары қуаттылығын, жалпы қуаттылықтың 30-50 % -ын құрайтын (статикалық күш) сыртқы қарсылықтар кезінде дамытады. Күшпен жиырылатын еттер қатысатын жаттығуының ең көп ұзақтығы 3-5 сек. 2 минут аралығында болады. Шыдамдылық жаттығуына қимылды іске асыратын еттердің негізгі тобы жұмсалатын күш пен жиырылу шапшаңдығы онша кеп болмай, дамытатын жаттығуды, бірақ оларды қалпына ұстауға және бірнеше минуттен бірнеше сағаттарға дейін қайталауға болатындарды жатқызады.

жүктеу 152,16 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 12 13 14 15 16 17 18 19 20