Педагогика факультеті «Педагогика және психология» кафедрасы

1. 
   Ситуативті және тұлғалық үрейленушілікті кілт көмегімен көрсеткішін анықтау.
   
2. 
   Үрейлену деңгейін бағалау негізінде сыналушының мінез – құлқын коррекциялауға кепілдеме құру.
   
3. 
   СҮ және ТҮ орташа топтың көрсеткішін және олардың салыстырмалы тәуелділік анализін, мысалға, сыналушының жынысына тислілігі бойынша бөлеміз.
   

Бақылау сұрақтары

1. 
   “Тұлғаның үрейленгіштік” және “ситуативті үрейленгіштік” түсінігінің мазмұны қандай?
   
2. 
   Үрейленгіштікке қандай факторлар әсер етеді.
   
3. 
   Қандай жағдайда жоғары үрейленушілікті төмендетуге болады?
   
4. 
   Оптимальды үрейленушілік деңгейі дегеніміз не?
   

Эмпатия қарым – қатынастың ядросын құрайды. Қарым – қатынас әрекетінде ол тұлғааралық қатынаста тепе – теңдікке қабілеті, адамның мінез – құлқын әлеуметтік себепші етеді. Эмпатияны дамыту – қатынаста жолдастың жан дүниесіне ене білуді қажет ететін психология, педагогика, өнер, медицина, журналистика және т.б. әрекет түрлеріне басты маңызды фактор болып табылады.

Сабақ протоколы

Фамилия, аты, әкесінің аты .............................................................................

Эмпатия қасиетін бағалауда алғашқы сауалнамасы А.Меграбян және Н.Эпштейн ұсынды. Орысша сұрақтар мәтінінде оқу – құралы “Советы психолога менеджеру” бойынша алынды. Алдыңғы вариантпен салыстырғанда жауаптар шкаласы өзгертілген, қорытынды ұпайды түзетуге келмейтін сұрақтар алынып тасталған, “дүлдәмал” ұпайды стандартты бағалауды қайта есептеудің таблицалары жасалынған.

Таблица 10.7.1

Бақылау сұрақтары

1. 
   Эмпатия дегеніміз не?
   
2. 
   Адам қатынас бойынша қандай объектілермен бірге эмпатияны бастан кешіреді?
   
3. 
   Қандай әрекет түрінен эмпатия кәсіби маңызды сапа болып табылады және неге?
   

1. 
   Мені таныс емес адамның басқа адамдар ортасында жалғыз екекнін сезінуін көрсем, қапаландырады.
   
2. 
   Маған адамдардың сезімдерін ұстай алмай және ашық көрсетіп жатса, ұнамайды.
   
3. 
   Егер менің қасымда біреу күйгелектенсе, менде күйгелектене бастаймын.
   
4. 
   Мен бақыттан жылағаңды ақымақтық деп есептеймін.
   
5. 
   Мен достарымның қиындықтарын жүрегіме жақын аламын.
   
6. 
   Кейде махаббат жайлы әндер менде көптеген сезімдерді шақырады.
   
7. 
   Мен қатты алаңдаймын, егер маған басқа адамға оған жағымсыз жаңалық хабарлауым керек болса.
   
8. 
   Менің көңіл – күйіме қоршаған адамдар қатты әсер етеді.
   
9. 
   Мен адамдармен қарым – қатынаста болатын мамандық алғашқы қалар едім.
   
10. 
    Мен адамдардың сыйлық алғанын бақылағанды қатты ұнатамын.
    
11. 
    Мен жылап тұрған адамды көрсем, онда менде бұзыламын.
    
12. 
    Кей әндерді ести отыра, мен өзімді бақытты сезінемін.
    
13. 
    Мен кітап оқығанда (роман, повесть т.б.) шындығында болып жатқандай, қатты алаңдаймын.
    
14. 
    Егер басқа біреуге нашар қатынас жасап жатса, мен әрқашан ренжимін.
    
15. 
    Егер айналам қиналып жатса да, мен салмақты болып қала аламын.
    
16. 
    Маған адамдардың кино көріп отырғанда күрсінуі және жылап отырғандары жағымсыз.
    
17. 
    Мен шешім қабылдаған кезде басқа адамдардың пікіріес мен үшін маңызды емес.
    
18. 
    Егер айналамдағылар бірнәрсеге алаңдаулы болса, менің рухани тыныштығым бұзылады.
    
19. 
    Егер адамдардың тез болмашы нәрсеге ренжитінін көрсем мен қатты уайымдаймын.
    
20. 
    Мен жануарлардыңқайғырғанын көрсем, өте бұзыламын.
    
21. 
    Кинодан көрген немесе кітапта оқыған нәрселерге уайымдауды ақымақтық деп санаймын.
    
22. 
    Мен қамқорсыз қарт адамдарды көргенде өте бұзыламын.
    
23. 
    Мен кино көріп отырып, өте уайымдаймын.
    
24. 
    Мен кез – келген айналадағыларды толқуларға көңіл аудармаймын.
    
25. 
    Кішкентай балалар еш себепсіз жылайды.
    

“Монада” психодиагностикалық жүйесі бойынша компьютер арқылы психологиялық мінездеме құрастыру.

• 
  экран мониторында компьютерлік тесттерді сұрақтар мен жауаптарын көрсету арқылы жүргізу;
  
• 
  бланкімен тесттілеудің алғашқы нәтижелерін енгізу;
  
• 
  бағалау шкаласы және олардың графикалық анализін есептеу;
  
• 
  бағалау шкаласы енгізу;
  
• 
  тексеру жайлы ақпаратты және көрсеткіштер базасындағы олардың тестілік нәтижелерін сақтау;
  
• 
  мінездемегі психологиялық блоктардың бірізділігі және интерпретацияның шкалалар тізімін құру;
  
• 
  үш түрдегі толық және қарама – қайшы емес мінездеменің генерациясы (психолог – диагностқа, зерттелушіге, үшінші адам);
  
• 
  белгілі биоәлеуметтік белгілері бойынша көрсетілген базадағы адамдарды таңдау;
  
• 
  берілген қанағаттанарлық психологиялық белгілерімен көрсетілген адамдар базасын іріктеу;
  
• 
  тестілеу нәтижесін интерпретациялау мәтінін басып және экранға беру;
  
• 
  жаңа тестілеу әдісі жүйесіне мүмкіндіктер қосу, сұрақтар, жауаптар, кіліті және ұпайларын енгізу.
  
• 
  мәтін интерпретациясын, нормасын және қарама – қарсы мәтін интерпретация тізімін енгізу, редакциялау және сақтау.
  

Кадрлармен жұмыстануда бос орындарға кандидаттарды іріктеу қажеті жиі болып тұрады. Бұл кезде болашақ жұмысшылар қандай психологиялық мінез – құлықты игеру қажеттігі жөнінде талап ету міндетін білу қажет.

Кандидатты бірнеше әдістемелік тестілеу және олардың бағалау шкаласын есептегеннен кейін, барлық кандидаттар ішінен берілген психологиялық қасиетімен бірнеше адамды алуға болады.

Бағдарламаның графикалық құрылымы мынадай түрде болуы мүмкін. (сурет 10.13.1)

Бастапқы мәзір:

1. 
   Тексеру жайлы көрсеткіш
   
2. 
   Әдістемелер құру
   
3. 
   Әдістемелік жұмыс
   
4. 
   Мінез – құлық генерациясы
   

1. 
   Тексеру жайлы көрсеткіш:
   
   1. 
      Биоәлеуметтік белгі бойынша іріктеу және іздеу.
      
   2. 
      Тексеру жайлы көрсеткішті енгізу және ауыстыру.
      
   3. 
      Психологиялық бегілері бойынша іріктеу және іздеу.
      
   4. 
      Тексеру тізімін және көрсеткішін енгізу.
      

2. Әдістемелерді құру:

2.1. Жауаптар, сұрақтар және кілтін енгізу.

2.2.Әдістеме каталогын редакциялау.

2.3.Нәтижелер интерпретация мәтінін енгізу.

2.4.Интерпретацияда қайшылықты фиксациялау.

2. 
   Әдістемемен жұмыс:
   
   1. 
      Тестілік әдістемесін таңдау.
      
   2. 
      Көрсеткішітерді бланкісімен енгізу.
      
   3. 
      Дисплейде тестілеу.
      
   4. 
      Нәтиже анализі.
      

1. 
   Мінез – құлық генерациясы:
   
   1. 
      Генерацияның психологиялық мінез – құлық жоспарын таңдау.
      
   2. 
      Генерацияның жаңа жоспарын құру.
      
   3. 
      Қайшы емес сипаттағы генерация.
      
   4. 
      Толық мінез – құлқын қалыптастыру.
      

1. 
   Ақпараттың экранда көрінуі.
   Экранның жоғары терезесінде үнемі мынадай баптаулар шығып отырады.
   
   • 
     бағдарлама жұмыс жасап отырған зерттелушінің Ф.И.О. – сы;
     
   • 
     жұмысқа құрылған жүйенің әдістемелік атауы;
     
   • 
     психологиялық мінез – құлық генерациясының ағымдағы жоспары.
     Экранның төменгі бөлігінде мыналар шығатын терезе орналасады:
     
   • 
     «белсенді» терезе немесе операцияны тағайындау;
     
   • 
     клавиатурамен информацияның енуі бойынша нұсқау;
     
   • 
     жұмыс жүйесінің барысы жөнінде хабарлама.
     

2. 
   Ақпаратты енгізу.
   Диалог таңдау мәзіріне негізделеді: Мәзір иерархиясының екі деңгейіне ие. Бастапқыда сіз мәзірдің 4 негізгі жұмыс режиміне тап боласыз. Кез – келгенін таңдай отыра, сіз келесі сондай 4 режимнен тұратын мәзірге кіресіз. Олардың біреуіне сіз кіре отыра, сіз енді өзіңіздің тапсырмаңыз бойынша белгілі әрекет етесіз. Курсордың (бағыттаманың) басқаруымен клавишаны қолдана отыра, сіз бір терезеден басқасына жылжуыңызға болады. Терезені «белсенді» ету үшін сізге «Enter» клавишасын басу арқылы оған «кіруіңіз» қажет. Толықтай жұмыс жөнінде дәл экранның төменгі бөлігінде «нұсқау» терезесін табасыз.
   

отыра, психологиялық сипаттама алу.

1. 
   «Монада» психодиагностикалық жүйені жіберу (MONADA каталогында жіберілген файл ps.bat).
   
2. 
   Биоәлеуметтік белгілерді жүргізу (Ф.И.О. жынысы, туған күні, жылы, айы, білімі, т.б.) Ол үшін:
   

• 
  басты мәзірдегі «Тексеру жайлы көрсеткіш» пунктін таңдау;
  
• 
  келесі мәзірде «Тексеру жайлы көрсеткішті енгізу және редакциялау» пунктін таңдау;
  
• 
  «Жаңа» белсенді операцияны жүргізу және тексерушінің био - әлеуметтік белгілері жөнінде бос жол ақпаратты жүргізу;
  
• 
  «Жазу» операциясын таңдау;
  
• 
  «Шығу» операциясын орындай отыра, басты мәзірге қайта келу.
  

3. 
   Бес әдістеме бойынша экран мониторын тестілеу турынан өтеді (16 факторлы Кеттел сауалнамасы, ОСТ, РОI, бақылау локусы, Тейлордың үрейлену шкаласы). Ол үшін:
   

• 
  басты мәзірден «Әдістемемен жұмыс» пунктін таңдау;
  
• 
  келесі мәзірде «Тестілік әдістемені таңдау» пунктін таңдау;
  
• 
  каталог пен бірге терезеге «еніп», «Толық тізімді таңдау»көрші терезеден көрсетілген каталогтардың қосылуымен әдістемелер тізімі шығады;
  
• 
  әдістемені таңдау;
  
• 
  ол режимнен шығу үшін «Шығу» операциясын қолдану;
  
• 
  мәзірде «Дисплейді тестілеу» пунктін таңдау және таңдалған әдістеме бойынша тестілеуден өту;
  
• 
  операцияны жалғастыра отыра, қалған 3 әдістеме бойынша жүргізу.
  

4. 
   Мінездеме алу. Ол үшін:
   

• 
  басты мәзірден «Генерация мінездемесін таңдау»;
  
• 
  келесі мәзірде «Генерациялық мінездеме жоспарын таңдау» пунктін таңдау;
  
• 
  мінездемеде қалыптасқан генрация жоспарын таңдау (шкала тізімін және таңдалған жспардағы психологиялық блок салдарын келесі сәйкесті терезеден көруге болады), содан кейін режимнен шығу қажет;
  
• 
  «Генерацияның толық мінездемесі» пунктін мәзірден таңду;
  
• 
  сіз қандай мінездеме түрін қамтитындығыңызды көрсете отыра, (толықтай экранның төменгі бөлігінен ала аласыз) «Enter» клавишасын баса отыра, таңдалған мінездеме генерация басталады.
  
• 
  мінездемені ішкі файлға сақтауға «қорытынды» операциясын таңдау және мінездеме жазылған файлға атау жүргізу. Файл каталог ішіндегі ТХТ каталогына сақталады.
  

5. 
   Кез – келген мәтінді редакторда алынған мінездеме мәтінін жазу үшін дайындау және жабдықтау.