Педагог мамандьіғьіна кіріспе

мектепке ауысуларына тура келеді. Германияда ешкім бағаны шамадан 
тыс жоғарлатып коймайды. Әдетте, мұғалім қолын көтеріп отырған 
окушыдан ғана сабак сұрайды. 
«Баға», «бағалау» сездеріне неміс тілінде екі ұқсас сөз бар. 
Біріншіден, ди Ценсур - мектеп пен жоғары мектептерде қойылатын 
баға, екіншіден, ди Ноте - цифрлық өлшемдегі баға, бағалау, балл. 
Неміс мектептеріндегі ең жоғары баға - ди Айнс —зер гут — біздіңше 
«өте жақсы», айн мит штерн - «5 +». Біздіңше «4» немес «жақсымыз» -
ди Цвай - «гут», «3» немесе «қанағаттанарлық» - ди Драй -
«бефридигенд». Біздің «екілік» - Германияда «төртгік» - «аусрайхенд» 
«жеткілікті». Төменгі шама - немісше «бестік» - ди Фюнф біздіңше 
«бірлік». 1992 жылдан бастап Германияда «зехс» деген 6-шы баға - «зер 
шлехт» енгізілді. Бұл бірліктен де төмен баға. Бұл мүмкін Германияда 
білім сапасының төмендеуінен туындаған баға шығар, енді 7-бағаны 
ойлап табуда. 
Еңбек нарығындағы катаң жүйе батыс елдерінде бұрыннан бар. 
Мысалы, Германияда мемлекеттік қызметке кіру үшін беделді жоғары 
оқу орнын бітіру аз, үш жылдық практикадан өту және тағы да емтихан 
тапсыру керек. Үкіметтегі арнайы қүрылымдар жас мамандарға еңбекке 
орналасу орындарын іздеуге кемектеседі. Бүл қызметтер белгілі бір 
саланың жаңа кадрларының қажетгілігін айқындауда және сол сияқты 
жұмыс істейтін мамандардың білікгілік деңгейін артгыру жөніндегі 
жұмыстың қажетгілігі болғанда, нақты және уақтьшы шаралар 
қабылдайды. 
Жапониядағы жашты білім берудің өзіндік нақты құрылымы бар: 
бастауыш мектеп 6 жылдық білім береді, бірінші сатылы 3 жылдық орта 
мектеп және екінші сатылы 3 жылдық орта мектеп. 
Құрылымдык мәндегі Жапонияның жалпы білім беру жүйесі 
американдық жүйені еске түсіреді. Алайда, бұл мектептің формалдьі 
түрде күрылуына жатады. Жапондық мектептер өзінің мазмүнына және 
рухына қарай ерекшелінеді. Жапондықтар өздерінің білім беру жүйесін 
қүру жолында табандьшық көрсете білді. Шындығында, осы процесс 
кезінде олар екі рет басқа ел тәжірибесін қолдануға талпьшыс жасады: 
Мейдзиді қалпына келтірген соң француздық және пруссиялық үлгіні 
алғысы келді, ал, согыстан кейінгі жьглдары — американдық үлгіні 
қабылдауға ниеттенді. Жапондықтардың әлеуметтік тарихы мен 
әлеуметтік құндылықтары шет елдік стандартгарды қабылдауға кедергі 
келтірді. 
Елдегі білім берудің негізгі ұстанымдары Ата Заңы мен «Білім 
беру» Заңьшда айқьгадалған. Бұл қүжаттар ез ерекшеліктеріне қарай 
бірдей азаматтардың алуларына тең қүқылығын растайдьі. 
93 

Мектепте қызмет істеу үшін жоғары білімнің болуы мен бірнеше 
кезеңнен түратын күрделі емтихандық тексерулерден ету қүрделілігі 
қажет. Осындай сынақтан өту процесінде білім берудің әртүрлі 
саласынан, соның ішінде, музыка, живопись, спорттан балалардың 
алдында үлгі бола алатындай ізденушілердің қабілеттері айқындалады. 
Кәсіби білім, білік және дағдылардан басқа мүғалімнің адамгершілігі 
жоғары, білімді, спорттық разряды болуы, сурет сала білуі, музыкалық 
аспапта ойнай алуы керек. Мүғалімнің ролі окытудың мазмүны мен 
әдістерін жете білумен шектелмейді. Әйтпесе, жапондық мектеп өзінің 
оқушыларына университетке түсу үшін қажет білім нәрімен сусындата 
алмайды. Ең маңыздысы - балалармен бірге өмір сүре білу, өзара көмек 
беру қасиеттерін қалыптастыру, өзін-өзі бағалауға, сыныпта 
ауызбіршілік пен гармонияның болуына үйрету. Ынтымақтастық 
сабақта оқытудың сәтті шарты болып табылады. Ауызбіршілік пен 
гармонияны мұғалім қамтамасыз етіп отырады, жолдастарының дүрыс 
жауабын қүптауы эмоционалды қарым-қатынас пен қол шапалақтау 
арқылы жүзеге асырылады. 
Жапондық мектептерде көптеген оқу пәндерінің ішінде моралдьгқ 
тәрбие (дотоку кейку) және арнайы іс-әрекет (токубэцу кацудо) сияқты 
пәндер де жүреді. Бүл пәндер тәрбиелік әсердің ядросы болып 
табылады. Мазмүны балаларға қоршаған ортамен гармонияда өмір сүру 
дағдьшарын қалыптастыру идеясын көздейді. Моралдық тәрбие беру 
технологиясы әртүрлі: сабаққа дейін 20 минут формалды емес қарым-
қатынас жасау, сабақтан соң өткен күннің рефлескиясын талдау. Кейде 
мүғалімге оқушылардың алдындағы қойылған проблеманы шешу үшін 
ескі нақыл сездерді оқып беру де жеткілікгі. Пікір алысудын тақырыбы 
күнделікті өмірдегі типтік жағдай, оқытудың, денсаулық сақтау мен 
қогамдық моралды қорғау қиьшдықтарының аддын-алуға бола алады 
(Қүсайынов А.Қ., Есеева М.Т.). 
Орта мектептегі оқу-сыныптық жүктеме жылына 850-ден 1050 
сағатқа дейін өзгеріп тұрады. Мектеп оқушьшарының жүктемелерінің 
көптігінен 1989 жьшы оқу бағдарламасы қайта қаралды. Оқу 
жүктемесін азайту мақсатында 1992 жылдың қыркүйегінен бастап 
айына бір рет 5 күндік мектеп аптасына рүқсат етілді, ал, әр сәуір 
айынан бастап, әр екінші апта 5 күндік болды. 2002 жьшдан бастап 5 
күндік оқу аптасы жаңа оқу бағдарламасының кіргізілуіне орай, бір 
уақытта барлық бастауыш және орта мектептерде енгізідді. 2003 
жылдан бастап мұндай бағдарламалар мектептің соңғы циклінің бірінші 
жылында оқитын оқушылар үшін де ендірілді. Жаңа бағдарламалар 
оқушылардың жеке қасиеттерін дамытуға, өз қызыт^шьілықтарьша 
қарай білім алудың және әртүрлі курстарды таңдауларына мүмкіндіктер 
берілді. 
94 

1990 жылы АҚШ жоғары білім беру жүйесі қарқьшды дами 
бастады. 2004 жылы алғаш рет әлемдік масштаб бойынша жоғары оку 
орындарының рейтингтерін аныктауға қадам жасалды. Ең үздік жоғары 
оқу орындарының саны бойынша әлемдік деңгейдің көшбасшысы 
болып АҚШ саналады. 10 ең жоғары деңгейлі унирверситеттердің 
біріншісі болып Гарвард университеті аталды. АҚШ университеттері 
өздерінің қүқықтық мәртебесі, жарғысы және Ата Заңымен берілетін 
жоғары деңгейлі окшаулығымен ерекшеленеді. АҚШ жоғары 
мектептерінің алдьша койған ең негізгі мақсаттарының бірі - жалпыға 
бірдей білім берудің қолжетімділігін қамтамасыз ету. Соңғы 10 
жылдықтың нәтижесі бойынша жастардың 77%-ы мектепті бітірген 
соң колледждерге түседі. Колледждер АҚШ-та жоғары оқу орындары 
болып есептеледі. 
АҚШ жоғары оқу орындарындағы болашақ мүғалімдерді кәсіптік 
дайындау жүйесі көпдеңгейлі (бакалавр, магистр) болып табылады. Оқу 
шамамен 4 жылдан 10 жылға дейінгі мерзімді қамтиды. Жоғары білім 
берудің бірінші деңгейі - ипс!еги~аашце Іеуеі - яғни, бірінші 
академиялық бакалавр (Васһеіог) дәрежесі (йедгее). Екінші академиялық 
дәреже -^гасіиаіе/асіуапсесі, яғни магистр дәрежесін алумен аяқталады. 
Мүғалімдердің көпшілігі университеттерден гуманитарлық немесе 
нақты ғылымдардың магистрі дәрежесін алып шығады. Орта есеппен 
қандай да бір саланың магистрі дәрежесін алған студенттер 4-5 жьш 
оқиды. 
Біз қазір айрықша кезеңде өмір сүрудеміз. Адамзат тарихынан жаңа 
дәуір келді. XXI ғасырда ғылымның, техниканың, өндірістің қарқындап 
өсуі бішм берудің барлық жүйесін дамыту мүмкіндігін тутызады. 
Осыған орай білім беру саласында да көптеген өзгерістер болады: 
- жаңа типті мектептер көбейді; 
- дарынды балалармен жүмыс жасау бағдарламасы дүниеге келді; 
- балаларды шет елдерде оқыту мүмкіндігі туды; 
- жаңа буын оқулықтары дүниеге келді; 
- компьютерлік оқыту, электронды оқулықтармен жүмыс жасау, 
т.б. өзгерістер. 
Осындай жаңа даму мектептер мен мүғалімдер алдына жаңа 
талаптар қойды. 
Әлем білім-ғылым ғасырына қадам басты. Заман көші санадан 
озады. Омір талабына сәйкес көшке ілесу - үлкен парыз. Ал парыз 
жүгін көтерер күш пен қуат көзі - мектеп. Мектеп қабырғасынан 
еліміздің болашағы қанат қағады. Қай қоғам болмасын азаматтарға 
сапалы білім беріп, халыктың квзін ашуды көздейді. 
Технологиясы дамыған асқан бәсекелестікке негізделегін XXI 
ғасырдың шаңында қалмаудың нақты жолы - білім берудің сапасын 
95