Патологическое пристрастие к азартным играм (игромания), интернет-зависимость

Клиенттің тыныштығы мен барынша жайлы жағдайы туралы сигнал беретін вербалді емес көріністері бар тиісті жоспарлардағы компьютерлік уақытты күрт шектеу, сондай-ақ күнделікті күн тәртібінде интернет әрекетіне байланысты емес жаңа тармақтардың пайда болуы жақсы тікелей әсер ететін нәтиже болып есептеледі.

Клиенттің құрылымдық әрекетінің басқа да бағыттары бойынша үнемі белсенділікті арттыру арқылы осы тізбені қолдану ұзақ мерзімдегі жоспарда қанағаттанарлық нәтижеге жеткізеді.
10 Емдеу және оңалту технологиялары

Интернет-тәуелділігі (патологиялық компьютерлік тәуелділігі) диагнозы қойылған адамдарды кешенді медициналық-әлеуметтік оңалту (МӘО) – 10-шы қайта қараудың Халықаралық аурулар сыныптамасы» (ХАС) бойынша F 63.8 айдары: «Әдеттер мен әуестіктердің басқа бұзылулары» келесі қағидалар бойынша жүргізіледі:

• 
  отбасының негізгі оңалту шараларына міндетті түрде қатысуы (отбасылық келісім-шартқа тұру, отбасылық психотерапия, тренингтер, «Отбасы мен мектеп бірге - FAST» бағдарламасы шараларына қатысу;
  
• 
  барлық оңалту шараларына ақпаратты түрде қатысу;
  
• 
  қызметкерлердің, жасөспірімдердің, оның отбасы мүшелерінің арасында сенімділік пен серіктестік құру (көбінесе даярланған мектеп қызметкерлері – аддиктологиялық кеңес беру саласы, «Отбасы мен мектеп бірге - FAST» кеңейтілген бағдарламасы шеңберінде отбасымен арнайы жұмыс жүргізу бойынша тиісті мамандандырудан өткен мектеп психологі немесе әлеуметтік педагог, сондай-ақ қажет болған жағдайда аймақтық аддиктологиялық орталықтардан шақырылған мамандар: дәрігер–аддиктолог, отбасылық психотерапевт);
  
• 
  үйреншікті ортада негізгі шаралар өткізу: баланы (жасөспірімді) оқудан шектемей, отбасылық тұрмыстың салыстырмалы экологиялық түзетуі;
  
• 
  кешенді оңалту бағдарламасына қатысуға келіскен тәуелді жасөспірімнің, оның жақын туыстарының тәуелділік қалыптасуының, аталған жағдайдың даму қисыны мен белгілерінің негізгі заңдылықтарын толық түсінуіне алдын ала жетуі (алғашқы аддиктологиялық көмегі кезеңдерінен өту барысында);
  
• 
  дәлелдеу тәжірибесі (ДТ) ұстанымымен қолданылатын әлеуметтік, психологиялық, психотерапевтикалық (қажет болған жағдайда биологиялық) әрекет ету әдістерінің дәлелділігі;
  
• 
  жеке нысандардың және оңалту шаралары үлгілерінің сан алуандығы.
  

Осы бағдарламаның негізіне отбасы мен отбасылық қатынастардың психологиялық денсаулығына әмбебап саногенді әрекет етуіне де (профессор Линн Мак Дональдтың (Ұлы Британия) «Отбасы мен мектеп бірге - FAST» тәжірибесі), компьютерлік тәуелділіктің клиникалық-психологиялық көріністеріне де (Л.О. Пережогинмен, Н.В. Вострокнутовпен әзірленген В.П. Сербский атындағы ӘСПМҒО (Санкт-Петербург қаласы, РФ) және Алдын алудың медицина орталығының (Москва қаласы, РФ) түзету бағдарламасы) қатысты толық дәлелді тиімділігі бар тәжірибелер енгізілді. Аталған бағдарламаның құндылығы оның шекті зиянсыздығы, жасөспірім мен оның ата-аналарына қандай да болсын зақымды әрекет етуі, жалғастырылатын оқу мен реттелген тұрмыс жағдайында іске асыру мүмкіндігі болып табылады.

Аталған кешенді оңалту бағдарламасы жалпы алдын алу «Отбасы мен мектеп бірге - FAST» бағытының енгізілген көрінісі ретінде ресімделеді. Осы бағдарламаны кеңейту келесі шаралар арқылы жүзеге асырылады:

• 
  компьютерлік технологияларға тым елігу белгілері бар баланың (жасөспірімнің) тереңдетілген клиникалық-психологиялық диагностикасы;
  
• 
  отбасылық қатынастардың тереңдетілген диагностикасы (Э.Г. Эйдемиллердің ата-аналарға арналған «Отбасылық қарым-қатынастарды талдау» сұрақ-жауабы ұсынылады (ОҚТ);
  
• 
  алғашқы аддиктологиялық көмегінің кезеңі шеңберінде өткізілетін отбасылық және жеке аддиктологиялық кеңес беру, ол мыналарды қалыптастыруға бағытталған: 1) компьютерлік тәуелділігі, психологиялық денсаулығы - тәуелділікке қайта тартылуына тұрақтылық туралы барабар ұғымдар, 2) балада - жасөспірімде тұрақтылықтың жоғары деңгейлерін қалыптастыру әдістері;
  
• 
  отбасылық келісім-шартын әзірлеу және бекіту (яғни отбасылық қатынастардағы жаңа ережелер, баланың (жасөспірімнің) компьютерлік уақытын шектеу мен қызықты және маңызды болып табылатын белсенділік әрекетінің басқа түрлеріне ауыстыруға бағытталған жаңа күн тәртібі);
  
• 
  медикаментоз терапиясы (түсініктер бойынша);
  
• 
  терең шиеленістерді шешуге және терапевтикалық үдеріске қатысушылар арасындағы қатынастарды түзетуге бағытталған отбасылық психотерапия;
  
• 
  баланың (жасөспірімнің) бейімделу, коммуникация, әлеуметтену, өзін-өзі бағалау саласында анықталатын проблемалардың полимодалді психотерапиясы және т.б.;
  
• 
  психологиялық денсаулық - компьютерлік тәуелділігіне қайта тартылуына тұрақтылық белгілерінің үдемелі қалыптасуы бойынша тренингтік бағдарламаны кеңейту және жалғастыру;
  
• 
  психологиялық денсаулық – құрылымсыздық әлеуметтік індеттерге тартылуына тұрақтылық деңгейлерінің қайта компьютерлік диагностикасы.
  

Жоғарыда көрсетілген мамандар жұмыс істейтін негізгі нысаналар мыналар болып табылады:

• 
  тәуелді адамдар мен олардың отбасы мүшелерін уәждеу;
  
• 
  патологиялық тартылу (тәуелділіктің жалпы синдромының басты сипаттамасы ретінде);
  
• 
  ілеспелі психопатологиялық синдромдар – ұйқының бұзылуы, астения, қорқыныш, депрессия;
  
• 
  патологиялық жеке мәртебе (жиі кездесетін жеке адамның бұзылуы, эмоционалды тұрақсыздық, шизоизм, нарциссизм радикалдары, жеке адамның органикалық бұзылу белгілері);
  
• 
  туыстық-отбасылық қатынастар мәртебесі;
  

• 
  неоабилитациялық жеке мәртебе (психологиялық денсаулық –тәуелділікке тартылуына тұрақтылық белгілерінің жоғары деңгейде дамуына мақсат қою).
  

Барлығы 3 кезеңге бөлінеді:

• 
  бірінші кезең – кеңестік-диагностикалық (немесе алғашқы аддиктологиялық көмектің кезеңі), бұнда бар бұзылулардың сипаты мен дәрежесі белгіленеді, бар бұзылуларды құмар ойындарға деген патологиялық құмарлықпен саралап, компьютерлік тәуелділіктің диагнозы қойылады. Қалыптасқан ойын құмарлықтың болуына байланысты 1-ші түрдегі компьютерлік тәуелділіктің белгілері анықталған жағдайда, пациенттер мен оның отбасы мүшелеріне арналған кешенді медициналық-әлеуметтік оңалтудың алгоритміне көшеді. Содан кейін, осы кезең шеңберінде, ерекше когнитивті-әрекеттік және уәждеу жолдарын қолдану арқылы отбасылық және аддиктологиялық кеңес беру емшарасын өткізеді. Оны өткізу барысында балада (жасөспірімде), оның ата-аналарында тәуелділік пен одан босау әдістері туралы барынша барабар ұғымдар қалыптасу керек. Бұл ретте (өте маңызды кезең!) отбасылық келісімшартты жасау және компьютерлік уақытты қатаң бақылау мен өзін-өзі бақылауға бағытталған жасөспірімнің күн тәртібін қабылдау идеясын толығымен іске асыру қажет. «Отбасы мен мектеп бірге - FAST» бағдарламасының тиісті оңалту көрінісіне қатысу уәжінің жоғары деңгейін қалыптастырған жөн. Аталған кезеңнен өту ұзақтығы жеке анықталады. Әдеттегідей, жоспарланған мақсаттарға жету үшін тиісті оңалту бағдарламасына қатысуға бағытталған және даярлықтан өткен мамандармен – аддиктологтермен, психологтермен қосымша 2-4 кездесу өткізу керек;
  
• 
  екінші кезең - түзету-терапевтикалық – оған қажеттілігіне байланысты бар бұзылулардың медикаментоз түзетуі кіреді. Невротикалық сипаттағы жеңіл бұзылулар кезінде түнгіге 20-30 тамшы сасықшөп береді. Обсессивті-компульсивті симптоматикаға (патологиялық тартылу синдромы), сондай-ақ бұзылулардың қорқынышты депрессиялық спектрге әсер ету мақсатында серотониннің қайта басып алудың онселективті ингибиторлары (СИОЗС) – орта мөлшерде флуоксетин, флувоксамин, пароксетин, сертралин, циталопрам қолданылады. Әрекет етудің кең спектрі бар жаңа заманғы нейролептикті қолдану қолайлы деп есептеледі – тәулікте 2,5-5 мг мөлшерінде абилифай. Көңіл күйді тұрақтандыру және импульстік тартылуды редукциялау мақсатында тәулікте 100-200 мг мөлшерінде карбамазепин беріледі. Психофармакотерапевтикалық емді тек дәрігер–аддиктолог береді. Содан кейін пациенттер үнемі дәрігердің байқауында болады. Осы кезеңде отбасылық терапия, полимодальді жеке психотерапиясы, психологиялық денсаулықтың - компьютерлік тәуелділікке қайта тартылуына тұрақтылық белгілерінің қалыптасуы бойынша әлеуметтік-психологиялық бағдарламаның жеке өтуі негізгі терапевтикалық технологиялар болып табылады. Аталған кезеңді іске асырудың бастапқы фазаларында жасөспірімнің жаңа күн тәртібі мен бақылау, өзін-өзі бақылау және жасөспірімді келісімшартта көрсетілген барлық шарттарын орындау бойынша мадақтауға байланысты отбасылық келісімшарт жасау өте дұрыс болады. Компьютерлік тәжірибеге патологиялық тартылуының редукция белгілері, компьютерде өткізген уақыттың біршама төмендеуі, ілеспелі неврозға ұқсас симптоматиканың жойылуы немесе едәуір нашарлауы, жасөспірімнің баламалы сабақтарға қатысты белсенділігі осы кезеңнен өту сәттілігінің критерийлері болып табылады. Аталған кезеңнің ұзақтығы 2-3 ай құруы мүмкін және алға қойған мақсаттарға жету дәрежесімен анықталады;
  
• 
  үшінші кезең – рецидивке қарсы және қалыпты терапиясы – мұнда компьютерлік тәуелділігі, психологиялық денсаулықтың – құрылымсыз әлеуметтік індеттерге тартылуына тұрақтылықтың жоғары деңгейлерін қалыптастыру бойынша тренингтік бағдарламаны жалғастыру, отбасы мүшелерінің оқу орнының психологиялық қызметкерлерімен кездесу шеңберінде «Отбасы мен мектеп бірге - FAST» бағдарламасына қатысуды жалғастыру. Осындай кездесулер топтық серпіннің тетіктерін белсендендіру арқылы өткізілетін үлкен терапевтикалық топ ретінде ресімделуі мүмкін. Топтық сабақтар аяқталғаннан кейін оңалту бағдарламасының қатысушылары қол жеткізген нәтижелері туралы айтып, отбасылық кеңес берудің қосымша емшарасына қалады; жасөспірімнің өзін-өзі жетілдіру деңгейі анықталады; оның талпыныстары мен баламалы белсенділігі позитивті бекітіледі; қажет болған жағдайда экспресс-психотерапия технологияларын қолдану арқылы пайда болған проблемалар шешіледі. Жасөспірім өз ынтасын білдірген жағдайда, бұл кезеңде жеке кеңес беру сериялары қарастырылады, онда енді компьютерлік тәуелділік жөнінде айтылмайды, айналасындағы жолдастарымен, сыныптастарымен, мұғалімдерімен болған пробемалар көтеріледі. Аталған факт психолог маманына деген сенімділіктің өсу белгісін, сондай-ақ ашықтықтың, өз проблемаларын шешу үшін сыртқы ресурстарды қолдану қабілеттерінің артқанын көрсетеді. Яғни өмірлік проблемалардан виртуалді қиялдарға (құрылымсыз копинг) қашып кету орнына жасөспірім біртіндеп проблемалық жағдайларды шешудің белсенді әдістерін (құрылымдық копинг) қолдану тәжірибесіне көшеді, бұл міндетті түрде психолог маманның позитивті ойымен белгілену керек.
  

Тиімділіктің аралық индикаторлары – бұл қарсы реакциялардың және компьютерлік уақытты арту жөніндегі талаптардың жиілігі мен қарқындылығының төмендеуімен қатар қайта тестілеу кезінде анықталатын психологиялық денсаулық – тұрақтылық көрсеткіштерінің статистикалық едәуір өсуі.