Дәстүрлі аймақтық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары

98 
 
жеке  тұлғаға  бағдарланған  технологиялар  сүйіспеншілік,  қамқорлық,  ынтымақтастық 
ахуалын  туғызып,  жеке  тұлғаның  шығармашылық  әрекеттеріне  және  өзін-өзі 
өзектілендіруіне барлық жағдайларды жасайды және жеке тұлғаға бағдарланған оқыту әрбір 
оқушының өзін танымдық және оқу қызметінде бейімділіктеріне,  
мүдделеріне, мүмкіндіктеріне, қабілеттеріне сай жүзеге асыруына мүмкіндік береді. 
Бүгінгі таңда мынадай жеке тұлғаға бағдарланған оқыту технологиялары бар: 
-   В.Ф.Шаталовтың тірек белгілер негізіндегі технологиясы; 
-   П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді шоғырландыру технологиясы; 
-   В.В.Фирсовтың саралай оқыту технологиясы; 
-   Ш.А.Амонашвилидің  ізгілікті-тұлғалық технологиясы; 
-   Л.В.Занковтың, Д.Б.Эльконин-В.В.Давыдовтың  дамыта оқыту технологиясы; 
-   Ю.К.Бабанскийдің оқу процесін оптимизациялау технологиясы; 
-   М.Чошановтың,  П.И.Третьяковтың,  К.Я.Вазинаның,  В.М.Монаховтың  модульдік 
оқыту  технологиялары; 
-   Г.К.Селевконың  өзін-өзі  дамыта  оқыту  технологиясы; 
-  Ж.А.Қараевтың, 
Т.Т.Ғалиевтің, 
Ә.Жүнісбектің, 
М.М.Жанпейісованың, 
Н.Н.Нұрахметов пен К.Әбдіғалиевтің оқыту технологиялары кеңінен танымал. 
Бүгінгі ғаламдану процесінде ұлттық құндылықтарды сақтау мен өзінің бет-бейнесін, 
ізгі  дәстүрлерін  сақтау  жолындағы  күрес  ұлттық  сананы  сақтау  күресі  екенін  түсіну. 
Ұлттық  тәрбие  деп  жеке  тұлғаның ұлттық сана сезімі мен мінез-құлқының ана тілін, ата 
тарихын,  төл  мәдениетін  және  ұлттық  салт-дәстүрлерді  меңгеруі  негізінде  қалыптасуын 
айтамыз.  Өзімізді  өзіміз  бағалай  білуге  бет  бұру  –  ұлттық  байлығымызды  игеру,  ұлттық 
санамызды дамыту. 
Қоғамдағы адамдар жасаған рухани, материалдық, мәдени құндылықтардың алмасуы 
оқыту  процесі  арқылы    жүзеге      асырылады.Соның  ішінде  сын  тұрғысынан  ойлау  жобасы 
арқылы  оқыту  –  саналы  процесс  екенін  айтқым  келеді.  Интеллектуалдық  деңгейі  жоғары 
тұлғаны  қалыптастыру  үшін,  оны  оқытып  қана  қою  жеткіліксіз.  Оны  тұлға  ретінде  жан  – 
жақты  дамытуға  қолайлы,  оқытудың  шығармашылық  түрін  жасау  қажет,  яғни  
шығармашылық  оқу  әрекетін  туғызу    қажет.  Бұл  баланы,  берілген  оқу  материалын  жаттап 
алу ғана емес, керісінше өз бетімен білім алу үшін  ізденуге  үйретеді. 
Жеке тұлғаны ұлттық тәрбие арқылы дамыта отырып, нақты әрекет арқылы оқытуда 
төмендегі құндылықтардың болуы қажет: 
-  белсенді  қарым-қатынас:   оқушы  мен  мұғалімнің  әрбір  мәселеде  өз  көзқарастарын 
білдіріп отыруы; 
- индивидтік: мұғалімнің әр жеке оқушының ерекшелігін дамытуы, қоғам алдындағы  
жауапкершілігінің болуы; 
- өзіндік тәртіп: өзіндік бақылау мен бағалауды, шешім қабылдауды үйрену және оны 
дамыту; 
-  шыдамдылық:  әртүрлі  пікірлерді  қабылдай  алу,  бір-бірінің  пікірлері  мен 
ерекшеліктерін құрметтеу, қабылдау.  «Адам мен адамның бір-бірімен араласу,өзара қарым-
қатынасында ғана адамның адамдығы өзі үшін де,өзгелер үшін де ашылады»,- дейді философ 
М.М.Бахтин.Оның  пікірінше,  диалог  тұлғаны  қалыптастырудың    құралы  ғана  емес,  оның 
адамдық болмысын да көрсетеді. Тұлғаның белсенділігі өзін – өзі дамытып отыруға ұмтылуы 
өзгелерден  бөлек  жағдайда  емес,  өзге  адамдармен  диалогтық  қатынастарға  түсу  кезінде 
жүзеге  асырылады.  Бірлескен  қарым-қатынас  негізінде  оқушы-оқушы,  мұғалім-мұғалім, 
оқушы-мұғалім арасында өзара құрметтеу, мойындау, түсіне білу және сыйластық әрекеттері 
пайдаболып,    толеранттық  пен  мейірімділік    көзқарастары  қалыптасады.   Сонымен  бірге 
сыни  ойлау  арқылы  тұлға  бойында  рефлексиялық  сапаларды  қалыптастыру.  Рефлексиялық 
сапа дегеніміз - білім мен тәрбиені өзіндік сана арқылы  қабылдап, тұлғаның рухани дамуы,  
ғылыми  ақпараттарды  игеруі  болып  табылады.  Оқушы  бойында рефлексиялық  сапалардың 
қалыптасуы  білім  беруді  ізгілендірудің    нәтижесі  болып  табылады.  Оқушының  өзін  тану 

99 
 
үшін  және  өмірлік    жағдаяттарын  шешудің  бірден-бір  тәсілі  –  рефлексиялық  басқаруды 
жүргізе алуы. Ол үшін төмендегі басты ерекшеліктерді дағдыға айналдыруың маңызы зор: 
- өз  тәжірибесін  пайдалана  отырып,  жаңа  білім  арқылы  дүниеге  өзіндік  түсінік  пен 
танымды қалыптастыру; 
- өзге адамдардың ұсынатын  идеяларына конструктивтік  көзқараспен  қарай алу; 
- өзіне қарама-қарсы идеяларды жоққа шығаруға емес, түсінуге ұмтылу, одан өзі үшін 
нәтиже шығару; 
- өз  біліміндегі  олқылықтарын көре білу  және оны жоюдың  жолдарын табу. 
Рефлексиялық  әрекеттер  барысында  оқытудың  жолдары  талданады,    өзіндік  шешім 
қабылдауға  жағдай  туғызылады.  Сөйтіп,  бала  өзін-өзі  дамыту,  тәрбиелеу,  өз  әрекеттерін 
ұйымдастыру мүмкіндігін алады. Өз  ерекшелігі мен деңгейін таниды. 
Оқыту  процесіне  соңғы    кездері  жаңа  жобалар  мен  озық    технолоиялар    енгізіліп 
жатыр.  Оның  мәні  –  тұлғаны  өзінің    әрекеттеріне  талдау  жасауға,  өзі  үшін  маңызды 
мәселелерді анықтай алуға және шешу жолдарын таба білуге бағыттау. Осы орайда Д.Дьюи 
философиясының  идеясын  айтар  болсақ,  яғни  өмірлік    тәжірибеге  негізделген  өз    білімін  
оқушының  да, оқытушының да пайдалана білуі жүзеге  асырылады.Сондықтан жаңа үрдісті  
тәжірибеге  енгізуде  мұғалімдердің  сыртқы  форманы    ғана    басшылыққа    алмай,    оның  
философиясын  ұғыну  маңызды    шарт.  Өйткені  оқытудағы  басты  мақсат    –  алдындағы 
оқушыларға таза білімнің өзін бере білу емес, бүгінгі алған білімін өмірлік қажеттіліктеріне 
сай  қолдана білуге үйрету.  
Осыған  сәйкес  оқыту  мазмұны  құндылықтық,  танымдық,  әрекеттік-  шығармашылық 
және тұлғалық қызметтерді қамтиды: 
- құндылықтық қызмет:  тұлға үшін мәнді бағдар жүйесін, өзіндік даму траекториясын 
таңдап  алуы; 
- танымдық  қызмет:    тұлғаның    рухани    дамуының    негізі    ретінде  ұлттық  мәдениет, 
дәстүр, жан-жақты ғылыми білімдерін игеруі; 
- әрекеттік-шығармашылық  қызмет:  тұлғаның  оқу,  еңбек  ету,  ғылыми,  көркемдік  
және басқа да әрекет түрлерінде өз мүмкіндіктерін жүзеге асыруы, шығармашылық қабілетін  
қалыптастыру және  дамытуы; 
- тұлғалық  қызмет:    өзіндік  санаға  бағытталған  рефлексиялық  қабілетті    дамыту  
арқылы өзінің өмірлік мұратын дұрыс қалыптастыруды қамтамасыз  етуі.  
Білім  беру  үрдісіндегі  демократиялық  және  гуманитарлық  қарым-қатынастар 
оқушының  танымдыққа  білетінің  дамуына,  өз    әрекеттеріне    өзгеріс    енгізе    алуына,  өзін 
үнемі  жетілдіріп  отыруына  ықпал  етеді.    Оқытудың  осы  тұрғыда  ұйымдастырылуы    әр  
оқушының    жеке  тұлғасында  өзіндік  ерекшеліктері,    өзіндік  өмір  тәжірибесі  мен  өзіндік  
құндылықтарын ескеру арқылы өзіндік және  өзара  бірін-бірі  дамытуға  жол  ашады. 
Осылайша  қарастыру   негізінде  білім беру үрдісінде оқушының өзіндік сана, өзіндік  
таным, өзіндік білім алу, өзара қарым-қатынас,өз өмірінің субьектілігі сияқты педагогикалық 
рефлексиялық  сапалары  пайда  болады  және  одан  әрі    дамиды  деген  тұжырым  жасауға 
болады. 
Өз ойымды ұлы Абай атамыздың «Ұстаздық еткен жалықпас, үйретуден балаға» деген 
қанатты сөзімен қорытындылай  отырып сіздерге сәттілік тілеймін.   
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
1.Әтемова Қ.Т.Әлеуметтік педагогика. Оқулық. –А.,2012,-272б.   
2.Айтбаева А.Әлеуметтік педагогика негіздері. Оқу құрал.-А.,2011.   
3. Социально-педагогический словарь. /Под ред. Т.Н.Черняева, А.С.Иргалиев  
4. Жарықбаев Қ. «Психология негіздері» Алматы 2005 ж. 
5. Сәбет Бап – Бапа  «Психология» Алматы 2004 ж, 
6 . Қоянбаев Ж.Б.  Педагогика 2000 ж. 
7. Усманов Ә.Ә. «Педагогика» Алматы 2005 ж.