50
51
АБСОЛЮТ БЕЙТАРАП БӨЛШЕК, нағыз бейтарап бөлшек – бөлшекті
антибөлшектен ажырататын бүкіл сипаттамалары (электр, бориондық, лептондық
зарядтары, ғажаптылығы, т.б.) нөлге тең болатын қарапайым бөлшектер немесе
қарапайым бөлшектердің байланысқан жүйесі Абсолют бейтарап бөлшек өзінің
антибөлшегіне тепе-тең болады. Мысалы: фотон, π
0
-мезон, J/Ψ-мезон, ипсилон-
бөлшек.
АБСОЛЮТ ҚАРА ДЕНЕ – өзіне түскен бүкіл сәулені толықтай жұтатын
дене. Жарық сәулені жұтқан дене қызады. Табиғатта абсолют қара дене жоқ.
Оны жасанды түрде жүзеге асыруға болады. Көмірдің қара күйесі, мысалы,
күннің оптикалық диапазондағы сәулесінің 99%-ын жұтады,
бірақ та инфрақызыл сәулені жұтуы нашар. Абсолют қара
дененің ең кемелденген моделі жіңішке саңылаулы, мөлдір
емес, іші қараңғы қуыс болмақ. Осы саңылауға түскен кез
келген сәуле қуыстың ішінде көптеген рет шағылысып
түгелдей жұтылатын болады. Абсолют қара дененің жұту
коэффициенті 1-ге тең және сәуленің толқын ұзындығына тәуелді болмайды.
Абсолют қара дене ұғымының сәуле шығару теориясында маңызы зор. Абсолют
қара дененің сәуле шығару қарқындылығы өзге («қара дене емес») денелердікінен
жоғары, тек оның температурасымен және сәуле жиілігімен ғана анықталады және
ондағы сәуле тығыздығының сәуле жиілігі бойынша үлестіру функциясы Планктің
сәуле шығару заңына бағынады. Абсолюттік қара дененің сәулесін анықтайтын
заңдылық оптикалық пирометрияда жоғары температураны өлшеу үшін пайдала-
нылады, сонымен қатар жарық эталоны ретінде де қолданылады.
«Абсолют қара дене» ұғымын 1859 ж. неміс физигі Густав
Кирхгоф
(1824 – 1887) енгізген.
АБСОЛЮТТІК НӨЛ ТЕМПЕРАТУРА – термодинамикалық температураның
есептелуінің басы; судың үштік нүкте (0,1ºС) температурасынан 273,16
К төмен (Цельсий межесі бойынша нөлден 273,15ºС төмен температура)
А
79
∑
АБСОЛЮТ БЕЙТАРАП БӨЛШЕК – АЭРОСТАТИКА
50
51
орналасқан. Термодинамикалық температуралық
меженің және абсолюттік нөл температураның
болуы термодинамиканың екінші бастамасынан
шыққан. Температура абсолюттік нөл температураға
жақындаған сайын жылулық сипаттамалар: энтропия,
жылу сыйымдылық, жылулық ұлғаю коэффициенті,
т.б. нөлге ұмтылады. Классикалық физика түсінігі
бойынша абсолюттік нөл температура кезінде заттар
молекулалары мен атомдарының жылулық (бейбе-
рекет) қозғалсының энергиясы нөлге тең болмақ.
Кванттық механикаға сәйкес абсолюттік нөл тем-
пература кезінде кристалдық торлардың түйін-
дерінде орналасқан атомдар мен молекулалар
толықтай тынышталмайды, олар «нөлдік» тербе-
лістер жасайды және «нөлдік энергияға» ие бо-
лады. Егер атомдардың массалары және олардың
арасындағы өзараәсерлесу әлсіз болса, онда нөлдік
тербеліс кристалдық торлардың пайда болуына
кедергі келтіреді. Бұл жайт
3
Не және
3
Не гелий-
лерде орын алған. Осы гелийлер атмосфералық
қысым кезінде өте төменгі температураға дейін
қатпай сұйық күйінде қалады.
Кез келген зат – тіптен салыстырмалы салқын,
мысалы, мұзда белгілі бір мөлшердегі
жылу бола-
ды. Ж ы л у – өзінің қозғалысының әсерінен туын-
дайтын кинетикалық энергиясы болатын заттардың
молекулаларының үздіксіз қозғалысының нәтижесі. Заттың температурасы оның
орташа кинетикалық энергиясын сипаттайды. Зат қаншалықты салқын болса,
молекулалар соншалықты баяу қозғалады. Осының нәтижесінде салқындатуды
молекулалық қозғалыс толықтай тоқтағанша жалғастыра беру мүмкін
секілді көрінеді. Осы температуралық ме-
ж е ( ш к а л а ) – « а б с о л ю т т і к
н ө л » н ү к т е с і , б ұ л н ү к т е –
ғалымдар үшін үлкен ықылас тудыра-
тын мәселе, бірақ іс жүзінде оны жүзеге
А
79
∑
АБСОЛЮТ БЕЙТАРАП БӨЛШЕК – АЭРОСТАТИКА
52
53
асыру мүмкін емес. Абсолюттік нөл температура кезінде бірқатар заттарда
асқынөткізгіштік және асқынаққыштық секілді әдеттегіден тыс қасиеттер
байқалады.
Цельси межесінде абсолют нөл – 273,15°С-тен, яғни қату температурасынан
төмен. Оның осы мәнін газдардың қыздырылу және салқындатылуы кезіндегі
тәртібін зерттеу негізінде алдын ала болжауға болады. Идеал газды қыздыру ке-
зінде оның көлемі (V) абсолют температураға (Т) пропорционал артады (егер қы-
сым тұрақты болса). Егер газ көлемі тұрақты ұсталатын болса, онда газдың қы-
сымы да әлгіндейге ұқсас өзгереді. рV=RT теңдеуіне (Клапейрон – Менделеев
теңдеуіне) сәйкес (мұндағы p – қысым, V – көлем, Т – абсолют температура,
R – газ тұрақтысы) салқындату кезінде кері үрдіс өтеді. Нақты жағдайда қысым
1°С температураға төмендеген кезде 273,15 үлеске кемиді. Басқаша айтқан-
да, – 273,15°С температура кезінде қысымның нөлге тең болуы қажет, осы
нүкте – температураның абсолюттік нөлі болуы қажет.
Абсолюттік нөл – температураның Кельвиндік межесінде санақтың нөл
нүктесі ретінде қабылданған [ағылшын физигі Уильям
Томсонның (1824 –
1907), лорд
К е л ь в и н н і ң құрметіне аталған]. Осы межедегі температура-
лық бірлік аралығы Цельсий градусына тең: 0 К температура – 273°С (абсолют
нөл әдетте – 273°С-қа дейін дөңгеленеді), ал 273 К судың 0°С кезіндегі қату
нүктесіне сәйкес келеді.
Диаграммада мұз бен судың арасындағы тепе-теңдік нүктелерінен төменгі
температуралары Кельвин (абсолют) және Цельсий (жүз градустық) шкалалары
бойынша көрсетілген.
АБСОЛЮТТІК ТЕМПЕРАТУРА (латынша «абсолутус – салыстырмасыз,
шартсыз»),
термодинамикалық температура – термодинамикалық тепе-
теңдік (бүкіл кіші жүйелердің абсолюттік температуралары бірдей) күйдегі
макроскопиялық жүйені сипаттайтын күйлер параметрі. Абсолюттік темпе-
ратураны термодинамиканың екінші бастамасы негізінде 1848 ж. ағылшын
физигі Уильям
Томсон (Кельвин) (1824 – 1907) енгізген. Абсолюттік темпе-
ратура T шартты белгісімен өрнектелген, кельвин өлшемімен (K) өлшенеді,
абсолттік нөл температурадан басталып есептеледі. Абсолюттік температура
термодинамикалық және халықаралық қолданбалық температуралық межемен
(шкаламен) өлшенеді.
АБСОРБЦИЯ (латынша «абсорбео – сіңіремін, жұтамын») – газ қоспасынан
сұйықпен (абсорбенттің) заттарды жұту үрдісі. Абсорбция – белгілі газды сұйық
Достарыңызбен бөлісу: | 
