Құрылтайшы жəне шығарушы: «Қазақ газеттерi» Жауапкершiлiгi шектеулi серiктестiгi

40

Проза

Үш көршінің шарбақтарының түйіскен 

тұсында ең кемі алпыс жыл жасаған алып 

бəйтерек тұратын. Балтабай мен Қайрақбай 

орныққан көршілер де, Тойлыбай қала жаққа 

көшіп кетіп, үйін жаңадан отау болғандарға 

тастап кетті. Көршілердің де күткені осы еді, 

жаңа отауға алдымен Балтабай келді. Терек 

Тойлыбайдың шекарасында.

- Шырағым,-деді ол шілмиіп қабырғасы 

ырсиып, өлейін деп тұрған жас жігітке. Өзі 

ішетін неме ме, көздері кілдіреп тұр. – Мынау 

теректі дереу жығып алыңдар, отын-потынға 

жаратасыңдар...

Лəззат ОМАРОВА 

Қазақстан Жазушылар 

Одағының мүшесі. Төлеген 

Айбергенов атындағы 

сыйлықтың лауреаты. Əл-

Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетіндегі 

«Ұлағат» баспасында редактор болып жұмыс істейді.  

АЛЫП 

БӘЙТЕРЕК

(Əңгіме )

Артынша Қайрақбай көрші де келді.

- Кесіп тастаңдар, -деді жастардан 

ақыл-кеңесін аямай. -Түкке керегі жоқ 

нəрсе... түнімен жапырағы шулап, кейде да-

уыл болғанда тура менің шарбағыма қарай 

дүрс ете қалатындай зəрем кетеді. Оның бер 

жағында бау-бақшама көлеңкесін түсіріп түк 

өсірмейді.

Екі көршіге де ең тиімді нəрсе – 

бəйтеректі кесіп тыну... Балтабайға бəрібір 

десе де болғандай еді, əйтсе де тура осы 

теректің түбіндегі «столбыдан» үйіне қарай 

өтетін телефон сымы да, жарық та, радио да 

41

қабаттасып жатады. Қит етсе осы теректің 

жапырағына шатысып, үзіліп түсіп əбіржітеді.

Екі көрші екі жақтан қанша қаузаса да, 

жас жігіт міз бағар болмады. Түк көрмегендей 

жып-жылмағай қалпында:

- Ойбай, көкелер, айттыңыздар, бітті! 

Тап осы қазір жайратам! - деп шығарып сала-

ды да, артынша жым-жылас болады. Ақыры 

алдын ала ақылдасып келісіп алған Балтабай 

мен Қайрақбай сəрсенбінің сəтінде жас 

жігіттің екі өкпесінен сығып, жан алқымға 

алды.

Қайрекең – соғыс жəне еңбек ардагері. 

Содан да болар құлақтан аздап мүкісі бар. 

Ылғи құлағына салбыратып салып жүретін 

аппаратын төс қалтасынан тастамайды. Өзі 

қайратты, екі иығына мынадай шілмиген екі 

жас жігіт мінгендей, ширатылған мұрты бар, 

жанары суалмаған, беті нарттай реңді кісі.

- Иə, Қайрекеңнің айтып тұрғаны тап 

рас,- деп қоштай кетті жанына ілесіп келген 

екінші көрші Балтабай. – Тойлыбайдың өзінің 

көшіп кетіп қалғаны қиын болды ғой, əйтпесе 

сұрамай-ақ сұлатып салар ек...

«Өзі барда неге сұлатып 

салмағансыңдар» деп сұрағысы келсе де, 

шілмиген жігіт сұрай алмады.

Балтабай – пəлен  жыл  партия 

комитетінің хатшысы болған кісі. Жасы 

алпыстан  асса  да,  қырықтың  үстіндегі 

қылшылдаған жігіттей, ауыр бейнет 

көрмеген, ешқандай мехнат шекпеген, өзін-

өзі мұқият сақтаған адам. Ақсары, маңдайы 

кереқарыс, нағыз қызметкер қалпында əлі... 

Екі ақсақалдың ортасындағы ілмиген жас 

жігіт қақпақыл болып, қақпанға түскен 

қарсақтай күй кешті. Көздері жыпық-жыпық 

етеді. Онысы қолға тірідей түскен жəндіктің 

ендігі жерде қайда қашып құтыларын 

білмегендей көрінген соң, жан-жағына қайта-

қайта жалтақтай түскен байғұсты екі көрші 

одан бетер дігерлей түсті.

- Давай, бол тез! Тап қазір кес! 

Арала! –деді еліре түскен Қайрекең құла-

ғындағы мүкісін жасыру мақсатында сəл 

дауыстаңқырап сөйлейтін əдетімен.

-Кіріс!

-Иə, кіріс!-деп қосыла бұйырды Балтекең 

де екі қолын артына ұстап шірене түскен 

қалпында.

- Ойбой-оу... Ақыры жас жігіт шегінерге 

жері қалмаған сəтте ойындағысын ақтарып 

салды.  –  Сосын...  мені  Тойлыбай  көке  сояды 

ғой?! Бəйте-регімді кесіп тастапсың, – деп 

төлеттіріп жүрсе... милицияға айтса қайтемін?

- Түк те істей алмайды!-деп қосарланды 

қос ақсақал. – Онда тап мына бізді ұстап 

бересің ! «Кес» деді, «арыз жазды» дейсің.

Ақыры үш көрші бірігіп, алпыс жылдық 

алып бəйтеректі кесуге уəделесті.

- Алдымен түскі асымызды ішіп, күш 

жинап алайық, - деді Қайрекең көңілі орнына 

түскен соң өзінен жастау көршісі Балтекеңе.- 

Не де болса күн қайтқан соң кірісерміз!

Түс қайта үш көрші үш жақтан 

«күшейіп» шықты. Жас отауда не болсын, 

Қайрекең арқан алып шықты. Балтекең ара 

мен балта көтеріп келді. Үшеуіне үш үйден 

бірталай қатын-қалаш, бала-шаға шуласа 

ілесіп шықты.

- Сен, шырақ, теректің тура басына 

шық! –деді Балтекең арқанды жас жігітке 

беріп. – Сонау ұшар басынан мықтылап 

тұрып  байлаған  соң,  тура  төмендегі  мына 

бізге лақтыр!

«Не үшін» деп сұрағысы келсе де, жас 

жігіт сұрамады. Арқанды қарына іліп алып, 

тура ұшар биікке өрмелей жөнелді. Жердегі 

бала-шаға мəз. 

- Ойбай, қараңдар, қалай-қалай 

өрмелейді ?! 

- Тошны-ы, «апаш-ши»! 

Лəззат ОМАРОВА. «Алып бəйтерек»

42

- Мə-ə, мынау тура маймыл ғой, – деп 

ішектерін тартқан бала-шағаны қариялар 

жағы дүркін-дүркін үркітіп тастайды. 

- Əй, əрі құрыңдар! 

- Төбелеріңе құлап түссе, өлдім дей 

беріңдер !

Екі қарияның екі кемпірі де шықты 

сықсиып... Екеуінің қолында екі қазық. 

Орталарына тал басындағы жігіттің 

келіншегін қосып алыпты. 

- Қазір қазықты сендердің бақшаларыңа 

қағамыз да, арқанды байлаймыз,-десті екі 

кемпір келіншекке. – Бəріміз жабылып тар-

тып отырамыз, құласа осылай қарай... сендер 

тұсқа құласын...

«Арамдарын қарашы... - деп ойлады 

келіншек. - Өздерінікін емес, біздің бақшаның 

қаусап қалғанын қалап отыр...»

Сонау ұшар биікке дейін өрмелеп 

шығып, арқанды терек басына барынша қатты 

байлап, төмендегі қарияларға кері лақтырған 

күйеуінің төменге түсуін асыға күткен қайқы 

қара келіншек дереу жігітін оңашалап алып, 

былай деп сыбырлады. 

- Мыналар талды біздің шарбаққа 

құлатпақшы....

- Қоя бер... - деді күйеуі тершіп кеткен 

мұрынын сүртіп үлгерместен.

- Қоя берің не, сорлы-ау! Басқа ағаштар 

мен егіп қойған помидор-пиязы-мыз быт-шыт 

болмай ма?!

- Енді қайтеміз?!-деді күйеуі білегіне 

жармасқан келіншегінің сүйір саусақтарын 

сілкіп тастап. - Құлатпасақ тыныштық 

бермейді, көріп отырсың ғой?!

- Ей, ессізқалғыр... - деген күйі күбір 

етті дəрменсіз келіншек. - Бері құламай ары 

құлап, өздерінің быт-шытын шығарса жақсы 

болар еді.

Түс ауа күн қатты қызып кетті. 

Шақырайған ыстық алаулаған екі бетті 

күйдіргені өз алдына, тыржалаңаш шешініп 

іске кіріскен жас жігіттің жон-арқасын алып 

түсті. Бір қабат терісі күлдіреп шиқандай бо-

лып кеткенін көрген келіншегі шырқырап, 

қайта-қайта су əкелумен болды. Айтылғандай 

қазық жас жігіттің жеріне қағылып, жуан 

арқан теректің ту басынан солай қарай тарты-

лып,   байланды. Алып теректің құйтақандай 

қазықты қалай болса солай жұлып кетері да-

усыз болғандықтан, екі қария кемпірлерімен 

жəне жұмыста жоқ бала-шағаларымен 

арқанды шірене, демдерін іштерінен алып, 

күшене тартып отырды. Жұмыстың ауыры – 

жас  жігітте...  Діңі  жуан  кəрі  терекке  не  бал-

та, не ара батпайды. Өйткені қурап та тұрған 

шағы емес, керісінше қайта көктеп, діңгегінің 

суланып, беріктеле түскен шағы. Сонда да 

жас жігіт қос қолдап балтамен теректің түбін 

үсті-үстіне ұрғылайды. Шауып жатыр, шауып 

жатыр... Екі алақаны ду-ду етеді. Одан əріге 

əл-дəрмəні құрыған соң, жерге өрмелеп түсіп, 

балтаны тастай беріп, терек көлеңкесіне 

шөкелей кетті. Арқан тартқандар ұлардай шу-

лап қоя берді.

- Əй, не болды,ей?!

- Осының ойы таза емес-ау?!

Артынша қас-қағым сəттен кейін 

қос қария жанына жетіп келді. Сөйлеуге 

шамасының жоғын көрген екеуі терекке қарап 

тұрып:

- Болмаса... біз де аралап көрейік, - де-

ген ұсыныс айтты. Содан соң екі шал араның 

бір басында, екінші жағында жас жігіттің 

өзі... жұмысқа қайта кірісті. Сонадай жердегі 

қарияларға кемпірлері айқайлап тіл қатып, 

дем беріп, қайраттандырып қояды.

-  Не  де  болса  екеуің  жарайсыңдар! 

Бүгінгі жастарда қай қауқар бар дейсіңдер?!

Жас жігіт алақанының ашығанына 

қарамай намыстанып, қатты тыраштанып 

кетті. Араны құлаштай тартады, алай да-

 *«Үркер»*№6* 2014