Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 315/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІІ БӨЛІМ.  Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары қарасақ, тұрпайы социологизм ғы- лыми-зерттеушілік ой-пікірдің ұлт- тық мүддеге сай бағыт-бағдар ал- ған ізденістерінің айқын көрінген  кездерінде ғана бой көрсетіп отырған  екен. Алғашқыда Алаш арыстары- ның зерттеу еңбектеріне қарсы  ҚазАПП-тың  солақай  демого- гиясы дәреже сінде көрінсе, екінші  рет 1930-жылдар дың екінші жар- тысында Абайды халық ақыны деп  танудан басталған жаңа қадамдар  тұсында ұлтшылдықты әшкере- леу, «халық жауларын» табуға бай- ланысты науқанмен тіл табысып  кетті. Ал үшінші рет, ерекше және  жан-жақты өріс алған тұсы – қазақ  әдебиеттануының қырқыншы жол- дардағы барлық табысын түгел  жоққа шығаруға дейін жеткен  50-жылдардың басындағы кезеңі.  Және ол ғылыми-зерттеушілік ой- пікірдің жаңа, тың бағыттағы қа- дамдарын міндетті түрде бірыңғай  ағым теориясымен байланыстырып  отырған. Осы тұрғысынан келген- де, қазақ әдебиеттануында бірыңғай  ағым теориясы ерекше орын алды  дегенге күмәндана қарамасқа бол- майды. Оны мүлде болмады деп  үзілді-кесілді жоққа шығарудан  аулақпыз. Кейбір белгілерінің, яғни  ақын-жазушылардың бәрін классик  деп бағалаудың болғаны шындық.  Бірақ, ол соңғы кезге дейінгі ғылыми  еңбектерде ерекше назар түсірі- ліп айтылған «біздің әдебиеттану  жұмысымызға бірталай зиянын ти- гізіп келген – «бірыңғай ағым» тео- риясы... 30-жылдардың ақыры мен  40-жылдардың бас кезінде жазылған  біздің әдебиеттану еңбектеріміздің  бірқатарында Бұқар мен Махамбет  те, Шортанбай мен Алтынсарин де,  Абай мен Мұрат та, Сұлтанмахмұт  пен Шәңгерей де, Дөнентаев пен  О. Қарашев та – барлығы да ағар- тушы, демократ, сыншыл реалист,  тіпті халық ақыны етуге дейін асы- ра дәріптеу орын алды. Ал фольклор  мұралары да ешбір жіксіз, мінсіз  бірыңғай мақтаумен болды, батыр- лар жыры мен тарихи жырлардың  арасында шек жойылды. Жеке ақын,  жазушылардың творчествосындағы  идеялық қайшылықтар ашылма- ды», деген секілді тұжырымды пікір  айтуға негіз бола алмайтын еді [1, 38].  Өйткені, жоғарыда сынала айтылған  ақындар ағартушы-демократ болма- ғанмен, сыншыл реалист, халық  ақыны болғаны жалған емес, бүгінгі  таңда ол дәлелденіп те жатыр.  1947 жылғы және 50-жылдардың  басындағы қаулы-қарарларда «тұр- пайы социологизмге» негізделе ай- тылған осы айыптаулар зерттеу ең- бектерде өзгеріссіз қайталанып, «ол  қателіктерді партия әділ көрсетіп  бергені» ғылыми дәлелдене баста- ды. Әуелде 1958 жылғы «Қазақ со- вет әдебиеті тарихының очеркінде»  айтылса, осы жылғы әдеби мұра- ны зерттеу туралы конференцияда  Ре по зи то ри й Ка рГ У 335 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз