Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 226/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) әдеби-теориялық ой-пікір оларды  сөз етуді енді ғана қолға ала бастаған  еді. Сонымен қатар, әдебиет тура- лы ғылымның тууы – әдебиет тари- хынан не теориясынан белгілі бір  терең мәні бар еңбектің жазылуымен  жүзеге аспақ емес. Ол – зерттеушілік  ой-пікірдің қайшылықтарға толы ке- зеңдерінен тұратын ұзаққа созыла- тын процесс. Бұған қоса әр кезеңде  туындаған әдеби-теориялық білімдер  жиынтығы мен сыншылдық таным- білік тудыратын көркем әдебиет те  қажет.  Қорыта келгенде, ұлттық әдеби- теориялық ой-пікірдің ғасыр лар  бой ғы ғылыми бағыттағы ізденіс- терінің нәтижесі ретінде «Әдебиет  танытқыш» дүниеге келді де, әде- биет туралы ұлттық ғылымның туа  бастағанын дәлелдеп берді. Ол әде- биеттану ғылымының туып-даму  жолындағы келешек ғылыми-зерт- теу жұмыстарына негіз және басшы  болуға тиіс еді. Амал не, екі-үш жыл- дан кейін А. Байтұрсыновтың қазақ  зиялыларына төнген алғашқы саяси  зұлматтың құрбандығына айналу- ынан бастап, жетпіс жыл бойы ең- бекті ғылыми айналымнан шығарып  тастадық. Әйтсе де әдебиет теория- сынан кейінде жазылған еңбектерге  негіз болумен қатар, танымдық із- деністерде табан тірер басты қайнар  көз болып қала берді. Біз бүгінде  «Әдебиет танытқыштың» түркі тіл- дес халықтар ішінде кездеспеген  құбылыс екенін мақтана айтуға  тиістіміз. 1925 жылғы «Партияның көркем  әдебиет саласындағы саясаты тура- лы» қаулының алға қойған «пролета- риат әдебиетінің үстемдігін орнату,  ұлтшылдық буржуазияшыл элемент- терді әшкерелеу» секілді міндеттері  орындалып шыққан соң, 30-жыл- дардың бас кезінде маркстік-ленин- дік идеологияны басшылыққа ала  отырып, «түрі ұлттық, мазмұны со- циалистік әдебиет» жасауға қадам  жасалды. Әдебиет осы жаңа идео- логиялық талап-тілектеріне сай  жанрлық тұрғыдан дами бастады.  Осыған орай сыншылдық және  әдеби-теориялық ой-пікір азды- көпті жинаған тәжірибесін пайда- лана отырып өркендеуге тиіс еді.  Бірақ, сыншылдық ой-пікір ҚазАПП  бас шылығы тарапынан болған әде- биеттегі жікшілдік мәселесімен ай- налысып кетті де «тұрпайы социо- логизмнің» солақай көзқарасының  ықпалына түсіп кетті. Бұл әдеби- теориялық ой-пікірге де әсер етіп  ҚазАПП теоретиктері ұсынған «Д.  Бедныйша жазу керек» деген ұранға,  «байлар әдебиетін басып озу керек»  деген шақыруға сай, сол кездегі  РАПП-тың позициясынан туындаған  «жанды адамды көрсету», «Плеханов  ортодокциясы үшін», «төтен әсер»  сияқты теориялық теріс қағида лар ды  сөз етіп кетті. С. Мұқановтың «Блок- шылдықтан демьяншылдыққа» («Жа- Ре по зи то ри й Ка рГ У 244 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз