Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 116/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) көшпелі тұрмыс кешкен халықтар  мәдениетіндегі айтыстың мәні мен  орнына жалпылама тоқтала келіп,  жанрлық сипатына кең түрде қарап,  бірнеше түрге бөледі. Әр түрінің  шығуын халықтың әдет-ғұрып, салт- санасына байланыстыра қарап, бәдік,  өлі мен тірінің айтысы, жұмбақ ай- тысы деп жүйелейді. Автор айтыс- тың адам бойындағы туа бітетін та- би ғи дарындылық, импровизатор лық  қасиетке тікелей байланыстылы ғын  жыршы мен ақынның өнерпаз дық  келбетін салыстыра отырып дә лел- дейді. «Қазақ тұрмысының жағ да- йына жазба әдебиет тумаған кезде  ақынға ақын деген атақ әперетін –  айтыс, ақын өзінің ақындық күшін  көп алдында таныту керек. Ақын  мен жыршының айырмашылығы  ақын ның негізгі кәсібі өз жанынан  өлең шығару (импровизация), жыр- шының негізі шығарған даяр өлең- ді жырлау», – дей келе, айтысты ел- дің қатты қадірлейтініне, сүйсіне  тыңдайтынына орай, оны халық ор- тасына кең тараудағы жыршы-жы- раулардың еңбегін де жоғары ба- ғалайды. Ал айтыстың өнер жары- сы, сөз сайысы ретінде эстетикалық  талап-талғамды, үлкен білімділік пен  қабілеттілікті қажет ететінін ақын- дардың өнерпаздық тұлғасына таби- ғи таланттылығына байланыстыра  тың пікір білдірген. Қазақ халқы ның  айтыс жанрын өнер деп бағалаға- нын, өнер адамын құрмет тұтқанын  Абайдың, Шортанбай, Дулат ақындар  поэзиясын сынаған өлеңін мысалға  келтіре отырып, Бұқар, Сыпыра жы- рау, Махамбет, Шернияз, Әсет, Кем- пірбай, Шөже, т.б. жырлары мен  ай тыстарынан нақты үзінді алып  дәлелдейді.  Мақалада қыз бен жігіт айты- сы ақындар айтысымен бірге тұр- мыс-салт айтыстары деген түрге  жатқызылып, «Әсет пен Рысжан»,  «Ақ сұлу мен Кеншінбай», «Біржан- Сара», «Омарқұл мен Тәбия» ай- тыстарына ерекше көңіл бөлінген.  Автор айтыстың жанрлық сипатын,  әр түрге топтастыра бөлу мен ха лық  поэзиясындағы орнын анықтауды  басты мақсат етіп алғандықтан, ай- тыстың көркемдік ерекшелігі мен  тіліне көп назар аудармаған. Әйтсе  де мақалада ақынның өнерпаздық  тұлғасы, айтыс өнері жайында соны  тұжырымдар бар. Ауыз әдебиетінің әр жанрын те- реңдеп жеке зерттеген осы жоға ры- дағы мақалалардың қазақ фолькло- ристика ғылымының әдебиеттану  ғылымында жеке сала болып дамуын- да өз үлестерін қосқаны анық. Зерт- теу нысаналары фольклорлық шы- ғармалар болғанмен, фольклортану  бағытындағы біз қарастырған ма- қалалар қазақ әдебиеттану ғылы- мының туу кезеңінде әдеби-тео рия- лық таным процесіндегі ғылыми әдіс- наманың қалыптасуы мен ғылыми  ұғымдар системасының қалыптасу  Ре по зи то ри й Ка рГ У 133 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз