Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 114/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) сақтықтарды осы 1939-1941 жыл да- ры жазылған мақалалардың көбін- де кездесетінін ескеретін болсақ,  С. Мұқановтың алғы сөз ретінде жа- зылған бұл мақаласы эпикалық жыр- лардың жанрлық тарихи сипаттары  мен әдебиеттегі орнын белгілеуде  фоль клорлық мұраны жариялау, зерт- теу жолында фольклористика ғылы- мына өзіндік үлесін қосты. Батырлар жырының туу не гіз- дерін, халықтың тарихына қарым- қатынасын терең зерттеп бірнеше  еңбектер жазған Ә. Марғұланның  «Халық жырын туғызған мотив- тер» атты мақаласы соны пікірлер  көтеруімен құнды. Халық шы ғар- машылығының, оның ішінде ертегі,  жырлардың бостан-босқа туа сал- майтынын, халықтың тұрмыс-тір- шілігінде ерекше орны бар әдеп- ғұрып, салт-сана белгілері мен тари- хи оқиғаларына қатысты мотивтердің  әсері, эстетикалық рөлі болғанын  ғылыми дәлелдейді. Бұл мотивтерді  халықтық әлеуметтік өмірмен тығыз  байланыста қарай келіп, олардың  бірнешеуін атап көрсетеді. Автор не- гізгі мотивтер деп: а) бейбіт тұр мыс,  еркін өмірді аңсау, ә) әдет-ғұрып,  салт-сана жолын ұстау (тұрмыс-салт  жырларын туғызатын мотивтер. –  Ж. С. ), б) төрт түлік мал, в) ел қорға- ны ерлерді сүю, мадақтау, г) ел бас- шысы, ақылшы қарияларды құрмет- теу, ғ) ер анасы әйелді ардақтау,  д) ғашықтық, сүйіспеншілікті дә- ріптеу, е) өлеңге, өнерге деген құш- тарлық және тағы басқаларды атап,  халық поэзиясының әр түрінің шы- ғуының негізгі себептерін ашады.  Бұл мотивтердің халық поэзиясын  жанрлық табиғатына сай зерттеу  жүргізуде әр шығарманың халықтық  сипатын ашудағы маңызын нақты  көрсетеді. Сол сияқты жыр мен  ертегінің сюжеттік ұқсастығы олар- ды айтушыға, жырлаушыға байла- нысты болғанын, батырлық ерте- гіні жыршы-жырау эпостық жырға  қалай айналдырса, эпостық жырды  ертегішілер ертегіге солай өзгертіп  жібере алатынын нақты мысалдар- мен дәлелдей келіп, «кейбір жыр  түрі уақыт өте келе ұмытылып, қара  сөзбен айтылатын ертегіге айналуы  мүмкін», – деген пікір білдіреді. Ғылыми зерттеу мақалалардың  негізгі нысанасына айналған ауыз  әдебиетінің бір көлемді саласы – ер- тегілер. Е. Ысмайыловтың, Б. Кен- жебаевтың т.б. мақалаларында ерте- гілер халық шығармашылығының  аса бай мұрасы ретінде қаралып,  жанрлық сипаты мен тақырыптық- идеялық, мазмұндық жағынан бір- неше түрлерге жіктеледі. Әр түрін  бір-бірінен салыстыра отырып ерек- шеліктерін, халық өмірінің айнасы  болғанын, яғни халықтың арман ті- легі, қиялы, тұрмыс-салты, әлеу мет- тік-эстетикалық көзқарасы се зі ле тіні  жүйелі баяндалады. Е. Ис ма йылов  қазақ ертегілерінің шы ғу себептерін  Ре по зи то ри й Ка рГ У 131 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз