(ұрықтанбай көбею қүбылысы) болуы не болмауы (мұның
өзі еркек
дарақтардьщ болуына байланысты) паразиттің ара қатынасын
анықтайтын негізгі факторлардың бірі болып саналады.
Белгілі
мәліметтерге қараганда бұл ара қатынас теленоминдерде аналық
дарақтары жагына қарай ауытқиды. Әдетте теленоминдердің еркек
дарақтары аналықтарынан бір тәулік бұрын ұшып шыгады да,
иесінің жұмырткаларының үстінде аналықтардың шығуын күтіп
отырады. Кейбір мәліметтерге қарағанда
триссолкустың бір еркек
дарағы
аналықтарының
20
шақтысын
үрықтандыра
алады.
Қайталанып үрықтану бүларды кездеспейді.
Теленоминдердің аналық және еркек дарақтарының тіршілік
етіп,
өмір
сүру
ұзақтығы
бірдей
болмайды.
Аталықтары
аналықтарынан бүрын өледі. Аталықтарынің ұзак өмір сүруі аналық
дарақтармен кездесу жиілігіне байланысты. Оларды бірдей түрақты
жагдайда бейімдегенде (21-23°С температурада, қоректік зат - қант
ерітіндісі) Аталықтарынің
тіршілігі аналықтарына қоспай, бөлек
бейімдегенге Караганда 2 есе қысқа болады. Аналық жүмыртқа
жегілердің тіршілік ету үзақтығы кейде жүмыртқалау қарқынына да
тәуелді болады. Мысалы, триссолкус грандиздің аналықтары
қарқынды түрде жүмыртқалағанда 1-1,5 апта гана жүмыртқалау
мерзімі шүбылаңқы болса, онда бір айдай өмір сүреді. Күн сәулесі
тура түсетін орындарда ауаиың жылылығы 30°С
және одан да
жогарылаганда,
паразиттер
жаппай
қырыла
бастайды.
Ауа
температурасы 20°С- тан төменге түскен сайын олардың тіршілігі
ұзара түседі.
Рубцовтың мәліметі бойынша (1944 жыл) 0°-3° температурада
(мүз қоймасында) жүмыртқа жегілер бір айдан артық тіршілік етеді.
Жүмыртқа жегілердің тіршілігінде көмірсулық қоректік заттың
маңызы өте зор. Мысалы, триссолкус грандизі қант ерітіндісімен
қоректенген жагдайда ашыққандарына
Караганда екі есе ұзақ өмір
сүреді (Каменкова, 1955). Жүмыртқа жегілердің ересектері табиги
жагдайда қоректенуі әлі жеткілікті зерттелген жоқ. Бүлардың
өсімдік
гүлдерінің,
эсіресе
шатыршагүлді
өсімдіктердің
шырынымен қоректенетіндіктері туралы мәлімет бар. Бірақ соңгы
кездегі мәліметтерге
Караганда (Козлов. 1968) сцелионидтердің
ересектері өсімдік гүлдерінде
бастапкыда шырындары ашык
түргандарында (шатыршагүлділер мен айкышгүлділер) өте сирек
кездеседі.
353
М. А. Козловтың бақылауына қараганда теленоминдердің
ересектері өсімдік бітелерінің және басқа турақанатты Бөжектердің
денесінен бөлініп шығатын бал шығы деп аталатын желім тэрізді
сұйық затпен қоректенетін көрінеді.
Сондықтан өсімдіктер бітелері,
сымырлар, жапырақ бүргелері, ягни бал шығын бөліп шыгаратын
бөжектер мекендейтін жеміс агаштарында (алма, алмұрт, алхоры)
маусым-шілде айларында сцелионидтерді көптеп кездестіруге
болады.
Биологиялық әдісте маңызы бар түрлері
триссолкус
және
теленомус
түқымдастарына жатады. Trisolcus grandis Thoms., Т.
simony Mayr., T. rufiventris Mayr., Telenomus choloropus Thoms
зиянкес бақашық кандала жұмыртқаларын, ал Triscolcus viktorovi
Kozl.,
T.
festivae
Vikt
айқышгүлділер
қандалаларыныц
жұмыртқаларын, T. lymantriae Kozl сыңар көбелегі жүмыртқаларын
залалдайды.
Зиянды бақаиіықтың энтомофагтары.
Зиянды бақашық
(Eurygaster integriceps Ріи):жартылай катты қанаттылар топына
(Hemiptera) өсімдік қоректі қандала. Дәнді
дақылдар зиянкестерінің
ішінде ең қауіптісі. Қазақстанда Оңтүстік Қазақстан, Жамбыл,
Алматы, Семей облыстарының тау етектерінде жақын орналасқан
аудандарында және Орал мен Ақтөбе облыстарының кейбір
аудандарында таралған. Басқа өсімдік қоректі бөжектер сняқты
зиянды бақашықтың да көптеген энтомофагтары бар.
Олардың
ішінде ең негізгілері-жүмыртқа жегіштер (теленоминдер) мен
фазмя-шыбындары.
Теленоминдерді бақашық қандалага қарсы пайдалану ең бірінші
болып Ресейде галым-энтомолог И.В.Васильев бастады. Ол 1913
жылы сэуір айында Түркменістанда бақашық кандаланың жүмыртқа
жегіштері 80 мың жүмыртқасын жиып алып, Украинага әкелген.
Жолда олардың көпшілігі қырылып, дегенмен ол егістік ерлерге
жұмыртқа жегіштердің 12 мың данасын жіберіп үлгерген. Одан
кейін теленоминдерді шын мәнінде пайдалану ісі қайта басталды.
Олардың ішіндегі ең негізісі биозертханаларда-теленоминдер тек
қана зиянды бақашық қандаланың жүмыртқаларыда көбейтілетін.
Ал
зиянды бақашық қандала
Достарыңызбен бөлісу: 
