Картада берілген көлбеу бұрышымен сызықтар жүргізу

23 
2.8 Контурлар аудандарын полюстік планиметрмен анықтау
Аудандарды анықтауға кіріспес бұрын полюстік планиметр құрылысын 
зерделеу, есептік механизмі бойынша есептеп алуға үйрену, 
μ
бөліктер бағасын 
және планиметрдің
q
тұрақтысын анықтау және аудандарды анықтау кезінде 
кейбір практикалық ережелерді білуі қажет.
Ауданды өлшер алдында карта немесе жоспар учаскесін тегіс горизонталь 
бетке бекітеді. Планиметрді, оның полюсі өлшенетін учаскеден тыс 
орналасатындай, ал полюстік және жиектеуші рычаг 30° кем емес және 150° 
аспайтын бұрыш түзетіндей етіп орнатады.
Планиметр бойынша өлшем төрт цифрдан тұрады: нұсқағышқа жақын 
бірінші – айналымдар өлшеуішінің кіші цифры (планиметрдің мыңдаған 
бөліктері), екінші және үшінші цифрлар – есептік доңғалақтың (бөліктер 
бірлігі) жүздік және ондық бөліктері. Есептік доңғалақ шеңберінің мыңдық 
бөлігі планиметр бөлігі деп аталады.
Аудандарды өлшер алдында планиметр 
(μ) 
бөліктерінің бағасын анықтау 
қажет. Егер бөлік бағасы мм
2
/бөл.-мен өрнектелген болса, абсолютті 
μ
абс
болады және егер берілген жоспар (карта) масштабы ескеріліп, м
2
/бөл. немесе 
га/бөл.-мен өрнектелген болса, салыстырмалы болады.
Планиметр бөліктерінің бағасын анықтау үшін қабырғалары 10 см квадрат 
салады және әрбір жиектеу алдында және соңында 
n
0
, 
n
1
, n
2
, n
3
есептеу жүргізе 
отырып, оны 3 рет жиектейді. Өлшемдер бойынша 
(n
1 - 
n
0
), (n
2 – 
n
1
), (n
3 – 
n
2
)
айырмаларын есептейді, олар бір-бірінен соңғы белгінің 3 бөлігінен артық 
ерекшеленбеуі керек. Сосын планиметр есебінің орташа айырмасын табады
, (21) 
Планиметр бөлігінің абсолютті бағасын есептейді
. (22) 
Бөлік бағасын анықтау кезінде R айналма рычаг ұзындығын жазады, оған 
ол сәйкес келеді. Жазу түрі мен
μ
анықтау мысалы 2-кестеде келтірілген.
Егер бөлік бағасы 10мм
2
/1бөл.пл. тең болмаса, онда осы дөңгелек мәнге 
мына формула бойынша сәйкес келетін R
0 
рычаг ұзындығын табады 
(23) 
сосын, рычаг ұзындығын 
R
0 
өлшеміне орната отырып, өзгертеді. 
Біздің жағдайда R = 250 мм, 
μ 
= 6,56 мм
2
/бөл 
(24) 
Сол бір масштабтағы картаны пайдалану кезінде бөлік бағасын мм
2 
–пен 
емес, шаршы метрмен өрнектеу ыңғайлы.
Тұрақты 
q
санын анықтау үшін оның ауданын полюсті контурдан тыс 
белгілей отырып, сондай-ақ ішіндегі полюсімен анықтауға болатындай 
өлшемдердегі контурды таңдайды. Контурдан тыс жағдай кезінде (n
2 – 
n
1
) 

 
 

3
2
3
1
2
0
1
1
2
n
n
n
n
n
n
N
N







1
2
2
1
2
0
1000
;
N
N
мм
N
N
S







R
R
10
0

мм
R
381
56
,
6
205
10
0




24 
өлшем айырмасын және контур іші полюсі кезінде (n′
2 – 
n′
1
) өлшем айырмасын 
табады. 
2.2-кесте − Планиметр бөлік бағасын анықтау 
Өлшемдер 
Есептер 
айырмасы 
Орташа
Контур 
ауданы 
S, мм. 
Абсолютті бөлік 
бағасы мм
2
/дел. 
Планиметр 
№, 
рычаг 
ұзындығы R
0
1 
2 
3 
4 
5 
6 
3315 
1522 
1524 
1523 
1523 
1000 
μ 
= 10000/1523 = 
6,56 
Планиметр 
№297 
R =250 
4837 
6361 
7884 
q
мәнін мына өрнектен табады:
(25) 
μ
және 
q

жүктеу 1,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: