Сабақтың барысы

ІІІ. Өткенді еске түсіру

• Физикалық диктант, 5 минут
• Тербелістердің серпімді ортаның бір бөлшегінен екінші бөлшегіне таралу процесі механикалық толқын деп аталады.
• Бөлшектердің тербелісі толқынның бағытына перпендикуляр бағытта жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп атайды.
• Бойлық толқын – бөлшектердің тербелісі толқынның таралуы бойында жүзеге асатын толқын
• Толқын ұзындығы – периодқа тең уақыт аралығында толқын таралатын арақашықтық.
• Толқын жылдамдығы – толқын ұзындығының бөлшектердің периодына қатынасы арқылы анықталатын физикалық шама.
• Сейсмикалық толқын – жер сілкінісі кезіндегі тербелістердің таралуы.
• Гравитациялық толқын – ауырлық және беттік керілу күштері әрекетінен туындайтын толқын.
• .

• Физикалық диктант, 5 минут
• 1. Тербелістердің серпімді ортаның бір бөлшегінен екінші бөлшегіне таралу процесі механикалық толқын деп аталады.
• 2. Бөлшектердің тербелісі толқынның бағытына перпендикуляр бағытта жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп атайды.
• 3. Бойлық толқын – бөлшектердің тербелісі толқынның таралуы бойында жүзеге асатын толқын
• 4. Толқын ұзындығы – периодқа тең уақыт аралығында толқын таралатын арақашықтық.
• 5. Толқын жылдамдығы – толқын ұзындығының бөлшектердің периодына қатынасы арқылы анықталатын физикалық шама.
• 6. Сейсмикалық толқын – жер сілкінісі кезіндегі тербелістердің таралуы.
• 7. Гравитациялық толқын – ауырлық және беттік керілу күштері әрекетінен туындайтын толқын.
• 8.

• Домбыра құрылысы.
• Домбыра 3 бөліктен тұрады. Бас бөлігі, мойыны, шанақ. Басында құлақтары, шайтан тиегі орналасады. Мойын бөлігінде пернелер, шанақта тиек, ойық, ілгек орналасады. Домбыра- әрбір құрылымдық элементтерінің қызметін жалпы физикалық күрделі заңдармен түсіндірілетін ұлттық акустикалық –аспап.
• Статистикалық тепе-теңдік.
• Домбыра төрде ілулі тұрғанда немесе шертпей жай ғана қолымызға алғанда барлық бөліктері өзара тепе-теңдікте тұрады.
• 1. Егер домбыра ішегін қолымызбен шертсек белгілі бір үн естиміз.
• 2. Тепе-теңдікте тұрған ішекті шертіп тербеліс тудырдық.
• 3. Ішектің тербелісі ауа арқылы, біздің құлағымызға жетеді.
• 4. Біздің көзімізге көрінбегенімен домбыраның беттік тақтайы да күрделі тербеліске ұшырайды.
• Дыбыс ауада таралып тербеліс тудырады. Денелердің тербелісі дыбыс туындауының себепкері болып табылады.

IV. Жаңа сабақты түсіндіру

• Дыбыс толқындары – адамда дыбыс әсерін туғызатын тербеліс жиілігі 16Гц –тен 20000 Гц – ке дейінгі механикалық толқындар.
• Инфрадыбыстар –
• Ультрадыбыстар –
• Дыбыс туындауының себепкері – денелердің тербелісі
• Дыбыс барлық ортада тарала алады. Дыбыс әртүрлі ортада белгілі бір жылдамдықпен таралады. 1 - кесте

Әртүрлі ортадағы дыбыс жылдамдығы

Орта	Дыбыс жылдамдығы, м/с,
Ауа	330
Су	1480
Болат	4380
Мыс	3800
Темір	5850
Шыны	5600
Сутек	1280
Каучук	50

Мысал келтіру

• Дыбыстың денелердің тербелісі арқылы тарауына қарапайым мысал ретінде қазақ халқының ұлттық аспабы домбыраны келтіруге болады.

• Тонның
• биіктігі

• Тембр

• Дыбыс
• қаттылығы

• Дыбысты
• сипаттайтын
• физикалық
• шамалар

Дыбыстың қаттылығы неге байланысты болатынын анықтау үшін камертонды пайдаланамыз.

• Дыбыстың қаттылығы неге байланысты болатынын анықтау үшін камертонды пайдаланамыз.
• Камертон – доға тәрізді қысқы сапталған металл таяқша, оның көмегімен музыкалық дыбыс алуға болады. Мектеп камертондары бірінші октаваның “ля” нотасына сәйкес келетін дыбыс шығарады.
• Музыкалық дыбыстар – камертондардың немесе басқа гармоникалық тербеліс жасайтын денелердің шығаратын дыбыстары.
• Дыбыс қаттылығы дыбыс шығаратын дененің тербелістер амплитудасымен анықталады.
• Өлшем бірлігі – Децибел (дБ)
• 1 бел = 10 дБ
• Кейбір дыбыс көздері шығаратын дыбыстың қаттылық деңгейінің мәндерін 2 кестеден көре аламыз.

Кейбір дыбыс көздері шығаратын дыбыстың қаттылық деңгейінің мәндері, дБ

Дыбыс көзі	Дыбыс қаттылығы, дБ
Құлақтың ауыртпалықты сезіну шегі	130
Ұшақтың көтерілуі	120
Дискотекадағы музыка	110-120
5-7м қашықтықтағы автомобиль сигналы	100
Жүк машинасының жұмыс істеп тұрған қозғалтқышының шуы	80
Көше шуы	70-80
3м қашықтықтағы шаңсорғыш дыбысы	70
Тас жолдағы автомобиль қозғалысы	50-60
Әңгіме-сұхбат	40
Тұрғын үйлердегі шу нормасы	20-30
Жапырақтың сыбдыры	10

Тон биіктігі тербеліс жиілігімен анықталады, яғни тербеліс жиілігі үлкен болса, тон да биігірек болады.

• Тон биіктігі тербеліс жиілігімен анықталады, яғни тербеліс жиілігі үлкен болса, тон да биігірек болады.

• Адам
• дауысының
• тон биіктігі
• бойынша
• диапазоны

• 80-150Гц
• бас
• диапазан

• 110-149Гц
• баритон

• 130-520Гц
• тенор

• 260-1050Гц
• дискант

• 1400Гц
• колора
• туралық
• сопрано

Дыбыстың тағы бір маңызды сипаттамасы – оның бояуы немесе музыканттардың айтуынша оның тембірі

• Тембр – адамның даусына немесе аспаптың үніне өзіндік бояу беретін дыбыстың сапасы.
• Денелердің гармоникалық тербелістері синусоидалық толқындар деп аталатын толқындар туғызады.
• Күрделі дыбыстың ең төменгі жиілігі негізгі жиілік, ал оған сәйкес келетін белгілі бір биіктіктегі дыбыс негізгі тон деп аталады.
• Негізгі тонға обертондар немесе гармоникалар деп аталатын жиіліктер бірге жүреді.
• Әртүрлі шулардың музыкалық дыбыстардан ерекшелігі сол – оларға қандай да бір белгілі тербеліс жиілігі сәйкес келмейді.
• Шу - әр түрлі жиіліктегі дыбыстардың ретсіз қабаттасуы болып табылады.

V. Жаңа сабақ бойынша түсінігін тексеру

• 5.1. Тест жұмысы, 5 минут
• Жиілігі 16 Гц-тен төмен дыбыстар қалай аталады?
• А) инфрадыбыстар Б) акустикалық дыбыстар
• С) ультрадыбыстар Д) толқындық дыбыстар
• 2. Адамның есту мүшесі қабылдайтын дыбыс толқындарының жоғары жиілігі қандай?
• А) 20 000Гц Б) 200 000Гц С) 200Гц Д) 2Гц
• 3. Дыбыс қаттылығы немен анықталады?
• А) осциллограф Б) дыбыс зорайтқыш
• С) камертон Д) генератор
• 4. Дыбыс қаттылығы қандай шамаға тәуелді?
• А) тонның биіктігіне Б) тербеліс амплитудасына
• С) тербеліс жиілігіне Д) таралу жылдамдығына
• 5. Дыбыс қаттылығының бірлігі қандай?
• А) метр Б) герц
• С) метр/секунд Д) децибел
• 6. Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы
• А) 330м/с Б) 50м/с
• С) 1480м/с Д)5600м/с
• 7. Ұшақтың көтерілу кезіндегі дыбыс қаттылығы
• А) 100дБ Б) 50-60дБ
• С) 120дБ Д) 10дБ

• Тест жұмысының жауаптары

р/с	жауаптары
1	А
2	А
3	С
4	Б
5	Д
6	А
7	С

5.2. Есептер шығару, 8 минут 26 – жаттығу № 2, 3

• 2. Жиілігі 510Гц дыбыс көзінен толқын ауада 340м/с жылдамдықпен таралады. Толқын ұзындығын табыңдар.
• 3. Бақылаушы найзағайдың жарқылын көрген мезеті мен күннің күркіреуін есту арасындағы уақыт 10с болғанын байқады. Найзағай бақылаушыдан қандай қашықтықта жарқылдаған? Ауадағы дыбыстың таралу жылдамдығы 343 м/с деп есептеңдер.

VI.Сабақты бекіту

• Домбырамен күйсандықтан бір нота орындату.
• Сұрақ: Осы аспаптардың шығаратын дыбыс жиіліктері бірдей ме?

• Жауабы

Жауабы:

• Бұл аспаптардың жиілігі де бірдей, бірақ тембірі әртүрлі болады. Біз тембіріне қарай музыкалық аспапты немесе кімнің сөйлеп жатқанын анықтай аламыз. Дыбыс тембірі бойынша дыбыс көзі анықталады.

VII. Үйге тапсырма

• § 31,32
• 26 – жаттығу № 4,5

VIII.Бағалау

№	Үй тапсырмасы		Тест	Есеп		Бекіту	Жалпы балы
	есеп	физ диктант		№1	№2
бал	5	8	7	5	5	5	35

• Бағалау.
• 35 – 29 – “5”
• 28 – 20 – “4”
• 19 – 15 – “3”
• 14 төмен болса – “2”

• Зейін қойып
• тыңдағандарыңызға
• көп -көп РАХМЕТ!

жүктеу 369,5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: