Ба қы лау сұ рақ та ры:
1. Та рих са ба ғы ның тип те рі жә не олар ды топ тас ты ру түрлеріне түсінік беріңіз..
2. Кі ріс пе жә не ма те ри ал ды иге ру са ба ғы ның ерек ше лік те рі мен оған
қойыла тын та лап тарға талдау жасаңыз.
3. Та рих пә ні нен ара лас са бақ тың үл гі жос па рын жа саңыз.
4. Ара лас са бақ өту дің ерек ше лік те ріне түсінік беріңіз.
5. Мұ ға лім нің са бақ қа да йын ды ғы на қойыла тын та лап тар ға си пат та ма бе рі ңіз.
106
14
-дә ріс
ТА РИ ХИ СА НА НЫ ҚА ЛЫП ТАС ТЫ РУ
ЖОЛ ДА РЫ
Жос па ры:
1. Та ри хи са на ны қа лып тас ты ру тұ жы рым да ма сы.
2. Та ри хи са на ны қа лып тас ты ру жол да ры.
3. Та рих ты оқы ту да ғы та ри хи са на ны қа лып тас ты ру дың ма ңы зы.
Мақ са ты:
бү гін гі таңда тәуел сіз Қа зақ стан мем ле ке ті нің шын мә нін де гі та-
ри хы жа са лып жат қан кез де оны әлі пайым дау қа жет бо ла ды, өт кен та ри-
хы мыз ға де ген көз қа рас тың дә лел де не тү суі ке рек екен ді гі ес ке рі лу ге тиіс.
Дәс түр жал ғас ты ғын сақ тау, қор лан ған бай та ри хи ілім-бі лім ді кә де ге жа ра-
ту, ал дың ғы буын да ғы ға лымдар зер де ле ген кез де, оның Еура зия мә де ниеті
мен та ри хы ның төл ту ма сы еке ні не сүйену ке рек. Өйт ке ні Еуро па мен Азия-
ның түйіс кен же рі не ор на лас қан Қа зақ стан түр лі өр ке ниет те рі мә де ниет тер-
ді жә не ха лық тар ды жал ғас ты рып тұр ған кө пір бол ды.
Та ри хи са на ны қа лып тас ты ру тұ жы рым да ма сы. Та рих, әсі ре-
се қо ғам дам уын ың өт пе лі ке зең де рін де ерек ше ма ңыз ға ие бо ла-
ды. Бү гін гі таң да тәуел сіз Қа зақ стан мем ле ке ті нің шын мә нін де
та ри хы жа са лып жат қан кез де оны әлі пайым дау қа жет бол са, өт-
кен та ри хы мыз ға де ген көз қа рас тың дәлел де не тү суі ке рек екен-
ді гі ес ке рі лу ге тиіс.
Дәс түр жал ғас ты ғын сақ тап, қор лан ған бай та ри хи ілім-бі-
лім ді кә де ге жа ра тып, ал дың ғы буын да ғы ға лым дар дың ең бе гі не
құр мет пен қа ра ған жөн.Та ри хи са на ны қа лып тас ты ру жол да рын
анық тап алу үшін, ал ды мен, та ри хи бі лім нің іл гер і прин цип те-
ріне жүгіну керек, өйт ке ні бұ лар та ри хи ғы лым ның әдіс на ма лық
ны са на сы, ба за сы, та ри хи бі лім бе ру мен ағар ту көзі ре тін де кө-
рі не тін бо ла ды. Қа зақ стан та ри хын зер де ле ген кез де, оның Еура-
зия мә де ниеті мен та ри хы ның төл ту ма сы еке ні не сүйену ке рек.
Өйтке ні Еуро па мен Азия ның түйіс кен же рі не ор на лас қан Қа-
зақ стан әр түр лі өр ке ниет тер ді, мә де ниет тер ді жә не ха лық тар ды
жал ғас ты рып, өр ке ниеті мен оты рық шы өр ке ниеті бір-бі рі мен
107
қауы шып тұ ра тын бел гі лі бір ай мақ тар да бо ла ды, мә се лен, оның
бі рі Оты рар қа ла сы еді.
Қа зір гі Қа зақс тан аума ғы ежел гі көш пе лі тай па лар дың мал
шаруашылығынан егін ші лік ке ал ғаш рет бет бұ ру процесі бас-
тал ған, сөйт іп, оты рық шы лық тың қа лып та суы мен қа ла мә де-
ниеті нің да муы бас тау ал ған ай мақ тың бі рі бол ға ны да бү гін де
дә лел де ніп отыр. Қа зақ стан аума ғын да өза ра түр кі мә де ниеті
мен пар сы тіл дер мә де ниеті бір-бі рі не өза ра ық пал жа са ған.
Та ри хы мыз үшін сла вян жә не түр кі қы тай өр ке ниеті нің бі рін-
бі рі өза ра байыт уы ның да ма ңы зы зор. Деш ті Қып шақ та ис лам-
ның тарауына бай ла ныс ты қа зақ мә де ниеті ис лам өр ке ниеті-
нің көп те ген құн ды лық та рын өз бо йына сі ңір ген, құрамының
осынша саналуан болғандығына қармастан Қазақстан тарихы
мен мәдениетінің бір-бірімен байланысы жоқ мәдениеттердің,
халықтардың, дәуірлердің бөлшектерінен құрылған жиынтығы
емес. Қазақстан тарихының желісі – дәуірлерден келе жатқан
тарих, өйткені елімізді мекендеген халықтардың мәдениеті
мен тарихы бір-бірімен сабақтасып жатыр. Еура зияны түр-
кі тіл ді көш пе лі тай па ла ры ның дәс тү рі мен мә де ниеті қа зақ
хал қы ның та ри хы нан жал ға сын та уып отыр, са йып кел ген де,
қа зақ тар елі міз дің тер ри то риясын да ғы байыр ғы жер гі лік ті ха-
лық де ген
идея
–
та ри хи елі міз дің ті ре гі бо лу ға тиіс ті прин-
цип ті идея. Тіл дік си па ты на ке лер бол сақ, не гі зі нен, түр кі тіл ді
тай па лар. Өр ке ниеті
–
ти пі бо йын ша ба сым си па ты жа ғы нан
көш пе лі лер өр ке ниеті нің өкіл де рі. Қа зақ стан хал қы еліміздің
аумағын ме кен де ген кө не ха лық та рдың та ри хы мен мә де-
ниеті нің мұ ра ге рі бо лып қа ла ды, солар көшпелі өмір салтын
ұстанды әрі тілі мен мәдениетін бойына сіңірді. Та ри хи бі-
лім ді ке ңейтудің ба сым ба ғыт та ры ның бі рі – на мат тар (көш-
пе лі лер) өр ке ниеті дейт ін ерек ше құ бы лыс ты ег жей-тег жейлі
зерт теу бо лар еді. Ол үшін көш пе лі лер дің әлем дік өр ке ниет-
ке қос қан үле сі не Қа зақ стан та ри хын да ғы но ма ди зм нің алар
ор ны мен рө лін, көш пен ді өмір сал ты ның қа зақ хал қы ның
ге не зи сі не қан дай әсер бол ға нын ашып көр се те бі лу қа жет.
Та ри хи са на ның ір гета сын та рих ғы лы мы қа лай ды. Бер тін ге
де йін ол идеоло гиялық қа сан дық құр са уын да бо лып ке ле ді.
108
Қа зақ стан та ри хы тек тап тық көз қа рас тұр ғы сы нан ке ңес тік
ке зең ың ға йына жы ғы лып сы ңар жақ ты ма ра пат тау тұр ғы сы-
нан ға на жа зыл ды. Са йып кел ген де, ежел гі жә не ор та ға сыр-
лар да ғы Қа зақ стан та ри хы ның де реккө зі ұлы да ла да бо лып
қайт қан дип ло мат тар дың, сая хат шы лар дың, сау да гер лер дің
жә не бас қа лар дың та ри хы қол жаз ба ла ры на, күн де лік те рі-
не сүйене ді. Ке ңес ке зін де гі Қа зақ стан та ри хы зерт теу лер дің
де ні, не гі зі нен, орыс ті лі нен ауда ры лып кел ді, шетел ға лым-
да ры ның ең бек те рі не сүйену ге тыйым са лын ды. Ота ны мыз
та ри хы ның көп те ген прин цип ті мә се ле ле рі тү бе гей лі дәйек-
тел ген жоқ. Қа зақ эт но ни мі нің, қа зақ хал қы ның эт но ге не зі, қа-
зақ мем ле ке ті нің тууы мен қа лып та суы, көш пе лі қо ғам эво лю-
циясы се кіл ді мә се ле лер ке шен ді зерт теу ді қа жет етіп отыр ған.
Қа зақ стан та ри хы мо йын дайт ын ке зең дер ге жік те ле ді. Қа зақ-
стан та ри хы мен қа зақ эт но сы та ри хы ның да ара жі гін ажы ра та
ал ма ған. Қа зақ хан ды ғы ның Ре сей им пе риясы ның құ ра мы на
кі ру та ри хы да өзі нің әділ ба ға сын ал ған жоқ. Қа зақ стан ның
КСРО құ ра мын да ғы дам уын реа лис тік тұр ғы дан қа рау қа жет.
Та рих ғы лы мы ның бо ла ша ғын ойла сақ, оны әдіс те ме лік жа-
ғы нан қайтадан жа ра қтан ды ру бір ден көз ге тү се ді, бұл үшін
әлем дік та рих на ма ның әдіс те рі мен амал да рын ке ңі нен пай да-
ла ну қа жет.
Та рих ғы лы мы нақ ты та ри хи жағ дайды са ра лап, та ри хи фак-
ті лер ді зерт тей оты рып, уа қыт ты кө зі мен тал дап ба ға лауға ұм ты-
луы ке рек. Қа зақ стан та рих ғы лы мы ал дын да:
– та ри хи ілім-бі лім нің үзік ті гі мен бір жақ ты лы ғы на;
– өт кен та ри хы мыз дың шы найы бей не сін жа сауға;
– ежел гі жә не ор та ға сыр та ри хы на ба са на зар ауда руға;
– Ке ңес дәуі рін де гі Қа зақ стан та ри хын қайта пайым дауға;
– елі міз дің осы за ман ғы та ри хы ның тол ғақ ты мә се ле ле рін
зерт теу ді кү шейтуге;
– алыс жә не жа қын шетел де гі қа зақ диас по ра ла ры ның та ри-
хын зер де леуге;
– елі міз дің жә не оны ме кен де ген әр түр лі эт нос тар та ри хы ның
аражі гін ажы ра та оты рып, олар дың та ри хын жа зу ға да күш
салуы керек.
109
Достарыңызбен бөлісу: |
