1 Жаза тайынду институтының қалыптасуы мен дамуының тарихи кезеңдері

136 
«Қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың
 
жиынтығы
» 
ұғымы  жалпы 
алғанда  екі  ұшты  мағынада  қолданылады.  Бір  жағынан  ол  іс
-
әрекеттердің 
көптігінің  ерекше  жағдайының  сапалық  еркшеліктерін  білдірсе,  екінші 
жағынан  жаза  тағайындау  кезінде  анықталған  қағида  ретінде  қолданылады. 
Біріншісі екіншісін анықтайды, сондықтан да қылмыстардың жиынтығының 
сапалық  мазмұнын  неғұрлым  толық  ашумен  осындай  үлгідегі  көпшілік 
жағдайлар бойынша жаза тағайындаудың қағидалары мен ережелері туралы 
мәселенің нақтылы маңызы барынша байланысты болып келеді.
 
Жиынтыққа  кіретін  қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың
 
әрқайсысы 
басқа құрамдарға сіңіруге немесе қосуға жатпайтын өз алдына дербес құрам 
құрайды.  Олардың  сәйкессіздігі  толық  немесе  жартылай  болуы  мүмкін, 
мәселен,  объективтік  жағы  бойынша  немесе  зақым  келтіру  объектісі 
бойынша.  Негізінен  жиынтық  бойынша  Қылмыстық  кодекстің  түрлі 
баптарымен  немесе  бір  баптың  бөліктерімен  көзделген,  бір
-
біріне 
ұқсамайтын  іс
-
әрекеттер  дәрежеленеді.  Дегенмен  тәжірибеде  ұқсас 
қылмыстарды  дәрежелеу  кезінде  шектеушілікті  талап  ететін  жағдайлар  да 
кездесіп  тұрады.  Бұл,  әлбетте,  әр  типті  қылмыстық  құқық  бұзушылықтар
 
құрамының  құрылымы  сәйкес  келмеген  реттерде  орын  алады.  Мәселен, 
орындалуы  түрлі  дәрежедегі  қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың
 
жиынтығы  (аяқталған  немесе  аяқталмаған  іс
-
әрекет).  Бір  сөзбен  айтқанда, 
қылмыстық құқық  бұзушылықтардың
 
жиынтығы оларды дәрежелеуде, яғни 
олардың құрамын құрауда айырмашылық болған кезде орын алады.
 
Қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың
 
жиынтығының  оны  бір  текті 
қоғамдық  қауіпті  іс
-
әрекеттерден,  қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың 
бірнеше мәрте жасалуы мен қайталануынан ерекшелеп тұратын күрделі ішкі 
құрылымы болады. Сондықтан да оның сыртқы формасы да  күрделі болып 
келеді.  Қылмыстық  құқық  теориясында  қылмыстық  құқық  бұзушылықтың 
жиынтығын жасалған іс
-
әрекеттердің саны бойынша дәрежелеу барынша кең 
тараған:
 
1.
 
бірнеше әрекет немесе әрекетсіздікті қамтитын нақтылы және
 
2.
 
бірнеше  құрамдардың  белгілерін  қамтитын  бір  әрекетті  көрсететін 
мақсатты.
 
Қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың
 
жиынтығын  дәрежелеуге  негіз 
ретінде  оның  пайдалану  формасын  да  алуға  болады:  бір  үкіммен  соттау 
кезінде  бір  сәттік  қолдану  немесе  түрлі  үкімдермен  соттаған  кезде  түрлі 
уақытта  қолдану.  Біздіңше,  бұл  жағдайлардың  шектеушілік  критериі 
қылмыстық қудалау органдарының жиынтықты құраушы барлық қылмыстық 
құқық  бұзушылықтардың
 
жасалуы  туралы  құлақтандырылуы  және  олар 
бойынша  істі  ұштастырып  жүргізу  мүмкіндігі  болып  табылады  (алдын  ала 
тергеу, істі сотқа жолдау және соттық талқылау). Көптеген қылмыстық құқық 
бұзушылық
 
өз  табиғаты  бойынша  латентті  болып  келеді,  оларды  анықтау 
үшін  белгілі  бір  уақыт  және  күш
-
жігер  жұмсау  қажет.  Осыған  орай 
қылмыстық  құқық  бұзушылықты
 
ашуға  байланысты  қиындықтар  да  жиі 
кездеседі (тергеудің мерзімі өтіп кетуі, айыпталушыны іздеу, айыптың үлкен 
көлемі,  т.б.).  Сондықтан  да  ҚР  Қылмыстық  іс  жүргізу  кодексінің  47
-
бабы 
қылмыстық  істердің  материалдарын  бөлектеудің  мүмкіндігін  қарастырады. 
Бұл  белгілі  бір  дәрежеде  қылмыстылыққа  қарсы  күрестің  тиімділігінің 
артуына ықпал етеді. Дегенмен, қылмыстық процесті бөлектеу, қалай дегенде 

137 
де  соттық  іс  жүргізудің  жан
-
жақтылығына,  тұтастығына  әсер  етпеуі  тиіс 
екендігін  әсте  естен  шығармау  керек.  Сондықтан  да  соттар  белектеп 
қарастыру қылмыстық жауапкершілік мәселелерін дұрыс шешуге әсер ете ме
, 
жоқ па, осыған үнемі назар аударуға тиіс. Соттың сотталғанға дейін жасалған 
қылмыстық  құқық  бұзушылықтар
 
туралы  қылмыстық  істерді  бөлектеп 
қарастыруы олардың әрқайсысы үшін, біріктіріп талқылау барысындағыдай
 
ережемен  жүзеге  асырылады.  Қылмыстық  құқық  бұзушылықтардың 
жиынтығы  бойынша  жаза  тағайындау  кезінде  де  осындай  ереже 
қолданылады.  Аталған  мысалдардың  арасындағы  бірден  бір  айырмашылық 
сотталушы  тағайындалған  жазаның  біршама  бөлігін  өтеген  болып 
келетіндігінен  көрініс  табады.  Бұл  жағдайда  заң  жиынтық  жазаның  ақтық 
мерзіміне  соттың  бірінші  үкімі  бойынша  өтелген  жазаны  қосып  есептеуді 
алдыға  тартады.  Осы  ретте  ҚР  Қылмыстық  кодексінің
  59-
б.  6
-
бөлігінің 
өтелген жазаны «түпкілікті жазалауға
» 
есептеу туралы соңғы сөйлемі сәтсіз 
болып  шыққан  деп  пайымдаймыз.  Соңғы  үкімде  жауапкершілік  шарасы 
жазаның  мерзімінде  емес,  көлемінде,  мәселен  айыппұл,  көрініс  табуы 
мүмкін.  Осыған  байланыстыҚР  Қылмыстық  кодексінің
 
аталған  бабына 
төмендегідей мазмұндағы шамалы түзету енгізуді ұсынамыз: 
«

жүктеу 1,61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: