Башћџрт ктерiлiсi жетекшiсi жолдаѕан бџл љндеу кiмдерге арнал- ѕан?  2

43
§7. ЋАЗАЋ-ЋАЛМАЋ ЋАТЫНАСТАРЫ
ХVII ѕасырда ћазаћтардыѓ Едiл ћалмаћтарымен ћарым-ћаты-
насы ћалай ћалыптасћанын естерiѓе тљсiрiѓдер
.
1. Едiлдiѓ тHменгi саѕасында Ћалмаћ хандыѕыныѓ кљшеюi.
 Кiшi
жљз ћазаћтарымен оныѓ солтљстiк-батысында шектесетiн аралыћ
мемлекет 
Ћалмаћ хандыѕы
 едi. Олар бџл жаћћа сонау алыстаѕы Жоѓ-
ѕариядан ћоныс аударып келген болатын. 
Торѕауыттардан, хошау-
ыттардан
 жќне басћа да тайпалардан тџратын ойрат одаѕы ХVII
ѕасырдыѓ бас кезiнде жайылымдыћ жер жетiспегендiктен зара ћыр-
ћыса бастады. Сйтiп 
1628
 жылы торѕауыттар ћазаћ даласы арћылы
батысћа ћарай жѓкiле кштi, Тобыл мен Жайыћтыѓ жоѕарѕы са-
ѕасын басып тiп, Едiл бойына дейiн жеттi. Олар содан бастап 
Едiл
ћалмаћтары
 деп аталды.
Ћалмаћтардыѓ негiзгi кшiп-ћонып жљретiн аумаѕы тменгi Едiл
бойы болды. Ћалмаћ хандыѕыныѓ кљш-ћуаты артып, шырћау биiкке
ктерiлген шаѕы
 Аюке
 ханныѓ тџсы едi. Ол жекелеген ћалмаћ би-
леушiлерiнiѓ з алдарына блiнiп кетуге тырысћан сепаратистiк ќре-
кеттерiн басып-жаншып, Ресейге жартылай тќуелдi мемлекет ћџра
бiлдi. Едiл ћалмаћтарыныѓ билеушiсi 
Далай ламадан
 хан лауазымы
мен хан мрiн алды.
Осы бiр кшпелi мемлекеттiѓ негiзгi мiндетi Ресейдiѓ оѓтљстiк-
тегi шептерiн кшпелi халыћтардыѓ, соныѓ iшiнде ћазаћтардыѓ да
шабуылынан ћорѕау болатын. Едiл ћалмаћтары Ресей империясы-
ныѓ кптеген басћыншылыћ жорыћтарына белсене ћатыса бастады.
Аюке хан I Петр патшаныѓ ћолдауын ашыћтан-ашыћ пайдаланды.
Жаћсы ћаруланѕан жќне жауынгерлiк ћабiлетi мол армия ћџр-
ѕан ћалмаћтар ћазаћтарѕа туыс 
ноѕайларды 
тас-талћан етiп жеѓдi.
Ћалмаћтар башћџрттарды туып-скен ежелгi атамекенiнен  ыѕыс-
тырып, ћуып шыѕу саясатын џстанды. Олар Даѕыстанѕа да, Ка-
бардаѕа да жорыћтар жасап тџрды. Тiптi Ћырым хандыѕына, Ос-
ман империясына жќне Францияѕа ћарсы соѕыстарѕа да ћатыс-
ты. Ћалмаћтар оћтын-оћтын кубаньдыћтар мен ћараћалпаћтарѕа,
тљркiмендерге, ћазаћтарѕа да шабуыл жасап тџрды. Аюке шаруа-
лар мен казактар толћуларын жќне стрелецтер бас ктерулерiн
басуѕа белсене ћатысты. Сондыћтан да I Петрдiѓ оѕан ћылыш сый-
лауы кездейсоћтыћ емес едi.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: