жылѕы ћазаћ-башћџрт шиеленiсi жќне оныѓ салдарлары

39
ћарсы кљреске шыѕуды армандады. Ћазаћстанныѓ шегiне кшiп бару
башћџрттардыѓ отбасы мљшелерiнiѓ ћауiпсiздiгiн ћамтамасыз етедi
деп ойлады.
Ктерiлiстiѓ зор аућымдылыѕынан жќне екi халыћтыѓ кљш бi-
рiктiре ћарсылыћ жасауынан ћауiптенген патша ќкiмшiлiгi оларды
бiр-бiрiмен араздастырып, зара ћаћтыѕыстыруѕа ќрекет жасап баћ-
ты. Ћазаћ халћыныѓ едќуiр блiгi башћџрт ќскери жасаћтарыныѓ
басшысы Батыршаныѓ љндеуiн тљсiнiстiкпен ћабыл алды. Орынбор
ќкiмшiлiгiнiѓ тарапынан жасалѕан ћоћан-лоћы ћорћытуларѕа ћара-
мастан, кптеген башћџрттар ћазаћ даласынан здерiне баспана
тапты. Ћазаћтардыѓ бџл ктерiлiске жаппай ћатысћан кездерi де аз
болѕан жоћ.
Орынбор лкесiнiѓ губернаторы И.И. Неплюев ћазаћтардыѓ би-
леушiлерiне ктерiлiске ћатысћан башћџрттарды џстап берудi немесе
еѓ болмаѕанда оларды шекара шебiнен асыра ћайта ћуып шыѕуды
џсынды. Бџл ћызметi љшiн  олардыѓ дљние-мљлкi мен мал басын
тартып алуѕа рџћсат еттi. Башћџрттардыѓ ќйелдерi мен балалары
ћазаћтардыѓ ћолында ћалуы тиiс болды. Џсынысты ћазаћтардыѓ
Нџралы хан  бастаѕан азѕана тобы ћуана ћабыл алды.
Кiшi жљздiѓ бiрћатар кiлдерi тарапынан жасалѕан жљгенсiз бас-
сыздыћтар туралы естiп бiлген башћџрттар ендi кек алуѕа кше бас-
тады. Атап айтћанда, олар Неплюевтен здерiнiѓ ћазаћ даласына
тiп, олардан «кек алуына» рџћсат сџрады. Ал Неплюев ресми тљрде
рџћсат етпегенiмен бекiнiс бастыћтарына башћџрттардыѓ Жайыћ
жаѕына тiп жатћанын байћамаѕан болуы жнiнде ћџпия нџсћау
бердi. Ал екi жаћ бiрiн-бiрi ћырып-жоюѕа таћалѕан кезде олардыѓ
зенге жаћын келмеуi туралы  алдын ала ескерту жасады. Осы маћ-
сатпен ол шекара шебiн кљзетудi одан сайын «кљшейте» тљстi.
Ктерiлiс езiп-жаншып басылѕаннан кейiн кейбiр ћазаћ рулары
здерiнiѓ араларында башћџрттарды жасырын џстауды одан ќрi жал-
ѕастыра бердi. Бџл жаѕдай патша љкiметiн генерал-майор А. Тев-
келевтi ћазаћ даласына арнайы жiберуге мќжбљр еттi. А. Тевкелев
ћазаћтардыѓ ћашћын башћџрттарды ћызѕыштай ћорѕамай, патша љкi-
метiне жедел тљрде џстап беруi тиiс екенiне кздерiн жеткiзуге ты-
рысты. Тевкелев ћазаћ старшындарын патша љкiметi билiгiнiѓ талап-
тарын орындауѕа кндiру маћсатымен ћорћытып-љркiтiп, љрей де
тудырды. Ћымбат баѕалы сыйлыћтар џсынып алдауды да шебер пай-
далана бiлдi.
Нџралы ханныѓ iс-ќрекеттерi ћазаћ-башћџрт ћатынастарыныѓ
одан ќрi ушыѕа тљсуiне себеп болып, бiрнеше ондаѕан жыл бойы
зара жорыћтар жасалып тџрды. Ћазаћтар ендiгi жерде Жайыћтыѓ
оѓ жаћ жаѕалауына жќне башћџрттардыѓ кшiп-ћонып жљретiн
жерлерiне бџрынѕыдай емiн-еркiн бара алмайтын болды. Сондыћтан
да белгiлi зерттеушi А.И. Левшиннiѓ тiптi ХIХ ѕасырдыѓ басына

40
ћатысты былай деп жазуы тегiн емес:  «...
Ћантгiс азайѕанымен екi
туысћан халыћтыѓ арасындаѕы ћастандыћ осы уаћытћа дейiн саћта-
лып келедi...
» Бџл туралы орынборлыћ зерттеушi В.Н. Витевский
былай деп неѕџрлым ашыћ жазды: «... 
башћџрттар мен ћырѕыздар-
дыѓ (ћазаћтардыѓ) арасындаѕы алауыздыћтыѓ Неплюев сепкен џрыѕы-
ныѓ неѕџрлым ћџнарлы топыраћћа тљскенi сонша, оныѓ башћџрттар
мен ћырѕыздардыѓ (ћазаћтардыѓ) арасын алшаћтату љшiн жасалѕан
iс-ќрекетi зi кљткендегiден де кљштi нќтиже бердi...»

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: