-тарау. Дебиторлыц борыштар

8-тарау. Дебиторлыц борыштар есебі.
 
♦ 
167
•  Есеп  беруге  тиісті  түлгалар  өздерінің  борьшітарын  өтеген 
уакытта:  материалдык  емес  активтер,  негізгі  кұралдар, 
инвестициялар,  материалдар  жәие  тауарлар  деп  аталатын 
шоттардың  тиістілері  дебиттелініп,  «Жұмысшыпар  мен 
баска да түлғалардың борышы» шоты кредитгелінеді.
•  Есеп  беруге  тиісті  түлғалардың  аванс  ретінде  алған 
сомаларының 
пайдаланғаннан 
калғаң 
қалдыгы, 
жетіспеушілік 
бойынша 
кінэлі 
адамдардың 
төлеген 
сомалары, 
жумысшының 
алған 
қарыз 
сомаларьшың 
қайтарылуы субъектіге кіріске алынғақда:
Д-т:  «Жұмысшылар мен баска да түжалардьш борышьл) шоты
К-т:  «Ақшалар» шоты түріндеғі бухгалтерлік жазу жазылады.
•  Есеп  беруге  тиісті  тұлғалардың  кэсіпорынньщ  есебінеи 
шығарған шығындарының сомасына:
Д-т:  «Тауарларды сату бойынша шығындар»;
«Жштпы және әкімшілік шығындары»;
«Үстеме шығындар»;
«Әлеуметгік  сала  шығындары»  деп  аталатын  шоттардың 
тиістілері,
К-т: 
«Жүмысшылар  мен  басқа  да  тұлгалардың  борышы»
туріқцегі екі жакты жазу жазьшады.
•  Жабдықтаушьшарға  олардан  алынған  ақау  матерпалдарды 
қайтаруға  байлакысты  дебиторлық  борьшітың  пайда
болуына:
Д-т:  «Баскадай дебиторлық борыш»  щоты;
К-т:  «Материалдар»  шоты  түріндеп  бухгалтерлік  жазуы  жа- 
зылады.
•  Банктегі шоттан қателесіп есептен шығарылған  сомаға:
Д-т:  «Басқадай дебиторлық борыш»  шоты;
К-т:  «Ақшалар» шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.
■  Қүны 
акцептелген 
(төленген) 
тауарлық-материалдық 
қорлармен  айналымнан тыс  активтер  коймаға келіп түскен- 
де олардың жетіспеушілігі мен багалардың сәйкессіздігі  нэ- 
тижесінен  болған, сондай-ақ арифметикалық қателіктерге:
Д-т:  «Басқадай дебиторлық борыш»  шоты;
К-т: 
«Жабдықгаушы  және  мердігерлермең  есеп  айырысу»
шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазылады.

•  Ағымдағы жал  бойынша  алынуға тиюті  жал төлемдері  мен 
айыппуддарға, сондай-ақ өсімакыларға:
Д-т:  «Басқадай дебиторлық борыш»  шоты,
К-т:  «Негізп  емес  қызметтен  алынатын  басқадай  табыетар» 
шсггы түріндегі бухгалтерлік жазуы жазьыады.
•  Төтенше жағдайлардан болған залалдардың орнын толтыру 
бойынша дебиторлық борыштың пайда болуына:
Д-т:  «Басқадай дебиторлык борыш» шоты,
К-т: 
« Іоктаты лған  
операциялардан болатын кірістер (зияндар)» 
шоты түріндегі бухгалтерлік жазуы жазьшады,
Сонымен  катар  «Ьаскадай  дебиторлык  борыш»  шотында 
гөленуте  тиісті  жал  гөлемдері  жайлы  ақпараітар  бюджетке 
және  бюджетген  тыс  үйымдарға  артык  теленген  сомалар, 
жабдықтаушылар  мен  мердігерлерге,  көлік  уйымдары  мен  басқа 
да  заңды  түлғаларға  деген  шағым  талап  сомалары,  тауарлық- 
материалдық  корлардың  жетіспеушшіғі,  өсімақылар.  тағы  да 
басқалар есептеледі.
168
  ♦ 
Бухгттерлік есеп  теориясьі  және негіздері
Багқадай дебиторлык борыш  шоты  бойынша жүргһілетін
операцнялар
№
Операцшшар
маамұны
Дебиттелетін
шот
Кредитге-
летш шот
1
2
3
4
1
Жүмысшылар  мен  қызметкерлеріге  қызмет- 
тегі  іссалары  жэне  басқа да  максаттар  үшін 
кассадан берілген сомаларға
333
451
2
Жұмысшылар  мен  қызметкерлерге  берілген 
банк несиелері
333
601
Э
Жұмысшьшар  мен  қызметкерлердщ  ұйым- 
ньщ  кассасына  бүрьш  аванс  ретщде  алган 
сомаларыньщ  жұмсалганнаи  калған  артық 
сомасьш толегеніие
451
333
3
Жұмысшылар  мен  қызмсткерлерге  аванс 
ретівде  берілген  соманың  жұмсзліяннан 
қалған  бвлігі  оларға  есептелгсн  сңбекакы 
сомасынан ұстадцы.
681
333

8-тарау. Дебиторлыц борыштар есебі
 
♦ 
169
8 . 6 .   Алдағы  кезен  шығындарының  есебі
«Алдіыы  кезең  шыгыпдары»  деп  есеп 
беретш   кезеңде 
шыгарьыған.  бірак  келесі  есеп  беретін  кезеңнің  шығындарына 
жататын шыгындарды  айтады.  Олардың қатарына жататындар:
•  алдын  апа  (мерзімінен  вүрын)  төленген  сацтандыру 
полисіпің сомасьг,
•  келесі  кезеңдерге  жазылган  гаіет.  журнал  және  басца  да 
ацпарат цүралдарыныц цұны,
•  маусыммен  жұмыс  істейтін  ондгрістербіц  маусымдыц 
шышндары жэне тазы  да басцалар.
Осы  айтылгандармен  қатар  алдагы  кезең  шыгындарына жаңа 
өндірісті  дайындау  жэне  меңгеруге  байланысты  шыгындар,  кен 
өндіруші  өнеркэсіпті  пайдалануга  дайындау  жүмыстарының 
шыгындары,  жаңа кэеіпорындарды іске  қосу  шығындары жатады.
«Сақтандыру 
полисі» 
шотында 
төленген 
сақтандыру 
полисінін сомасы есептеледі.
•  Сактандыру  поллсін  алу 
үш ін 
есеп  айырысу  шотынан 
төленген  сомаға:
Д-т  «Сақтандыру  полисі»  шоты;
К-т:  «Есеп  айырысу»  шоты  түріндеғі  бухгалтерлік  жазу  жа-
зылады.
»  Сақтандыру  полисін  алу  барысында  болғаң  шығындар 
сомасына есеп беретін уақытта мына түрдегі екі жақты жазу
жазьшады:
Д-т:  «Тауарларды сату бойынша шыгындар»;
«Жалпы жэне  әкімшілік  шыгындары»;
«Үстеме  шығындар»  шотгарының тиістілері;
К-т:  «Сақгандыру полисі» шоты.
«Жал  толели»  шоты  алдагы  кезеңдер  үшін  төленген  жал
төлемдерінің  сомасьш  көрсетеді.  Аталмыш  шотқа  байланысты 
төмендегідей бухгалтерлік жазулар жазьшады:
•  Алдагы  кезеңдер үшін жал толемі төленген жағдайда;
Д-т  «Жал тәлемі» шоты;
К-т:  «Ақшалар»  шоты түріндегі бухгадтерлік жазуы