ді. Соған сәйкес 2004-жылгы «ККК» фирмасының күмэнді қарыз-
дар сомасы былайша есептеледі:
(1000000-50000-10000) х 3,5% = 32900 тг.
Осы табылған күмэнді қарыздар сомасы бойынша «ККК»
фирмасьшың бухгалгері есегтт і жыл соңында (2002 жыл) мынадай
жазу жазады:
Д-т: Ж алпы ж эне әкімш ілік ш ығындары
32900 тг.
К-т:
Күмэңді
қарыздар
бойынша
резерв
32900 тг.
Жоғарыдагы
сандарды
ескере
оты ры п ,
2004
ж ы л д ы ң
каржылық есебінде кудікті карыздар бойынша резерв сомасы-
ньщ 40900 (кырық мың тогыз жүз) теңгеге тең болатындығын
білуімізге болады. Бүндағы 8000 (сегіз мың) теңге өткен жыл-
дардагы ал ынбаган дебиторлық борыш жэне 32900 (отыз
екі мың тогыз жүз) теңге есепті жылдағы сатылған тауарлар
бойынша күмэнді карыздарға
ж асал ы н ған
(болжам бойынша)
резерв
сомасы.
Ыегізінен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелген
пайыз эдісі бойынша эрдайым дебиторлык қарыздың таза өзіндік
құнын есептеп огыру мүмкін емес. Бүл әдістің түжырымдама-
лық негізі болып сәйкесгілік принципІ кызмет етеді. Өйткені
күдікгі
қарыз сатылым негізінде
туы ндаған.
Әдіс қолданылуы
барысында өте қарапайымдылығымен жзңе тиімділігімен ерек-
шеленеді. Ескеретін
ж ағдай,
несиеге сатылгантауарларғақолданы-
латын пайыз мөлшері эрдайым жаңартылып (жаңадан есептеліп)
отыруы тиіс.
Күмәнді қарыздарды багалау үшін қолданьшатын дебиторлық
қарыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу эдісі бухгалтерлік
баланста таза дебиторлық қалдыктың қалуына негізделген. Бүл
эдіс бойынша қүдікті борыш пайызын аныктаган уақытга өткен
кезендердегі мэліметтер пайдаланылады. Әдістін негІзгі мақсаты
болып күтіп отырған күдікті дебиторлық борыштың нақты
ақшалай өзіндік қүньш анықгау есептеледі. Несиеге сатудан
алынатын таза табыстан есептелген пайыз эдісіне қарағанда
дебиторлық карыздарды өтелу мерзімі бойынша есептеу әдісі
дебиторлық қарыздардың нақты өзіидік қүнын өтеуге кажетті
күмэнді қарыздаргажасалган резерв сомасының дүрыс жасалуына
158
♦
Бухгалтерлт есеп теориясы жгне негіздері
8-тарау. Дебиторлық борыштар есебі...
♦
159
мүмкіндік береді. Кейіннен күдікті қарыздарга жасалған резерв
сомасынын ағымдағы калдығы талап етілген калдыққа сэйкес
түзетіледі. Бүл жағдайда күмәнді карыз берілген түзетілім
сомасына дебиттелінеді. Жалпы күмэнді қарыздар бойынша
жасалынган қажеттч резерв сомасьшың мөлшерін анықтау үшін
мыналар қолданылады:
• негізгі дебиторлық борышқа жасалған бірыңғай қүрам-
дастырылган мөлшерлеме;
• алыяуға тиіст шотгың мерзіміне сәйкес әрбір сомасына
бөлек негізделген мөлшерлеме.
Осы атаи өткен екінші эдісі.міз бойынша мысал келтірейік:
«ККК» фирмасынып 2004 жылгы 31 желтоксанға
алынуға тиісті шоттарының сомасы (олшем бірлігі — тенге)
Сатьш
алушЫііар
Түсугс
тиісті
борыш
(барлығы)
Уак-
тылы
•гүспе-
гені
Бір
тоқсан
кеішк-
тірілгені
Екі
тохсан
кешік-
хірыгені
Үш
токсан
кеішк-
тіринеш
Төрг
тоқсаи
кешік-
тішлгеш
«АРАЛ»
фирмасы
350000
150000
200000
«ЦІЛЛҚАР»
фирмасы
250000
100000
150000
«НҮР» АҚ
500000
300000
100000
100000
Барлығы
II00000
300000
250000
200000
100000
250000
Күмэнді
іорыш
паиызы
5
Ю
20
30
50
Қумәнді
бурыш
бойьиіша
резсрв
15000
25000
40000
30000
125000
Жоғарыдағы берілген мысалымызда «ККК» фирмасының
алынуға тиісті шоттарының сомасы қарастырылған. Яғни кестеде
«ККК» фирмасының дебиторлары жэне олардыц қарыз сомалары
эрбір кезең бойынша бөлініп көрсетілғен. Соңдай-ақ бүл жерде
фирманың алынуга тиіс шоттарының кешікгірілген мерзімдеріне
сәйкес күдікті борышты есептеуге арналған пайыз коэффиценті
белгіленген. Яғни «ККК» фирмасы өздерінің сатқан тауарлары
мен көрсеткен қызметтері үшін уактылы есеп айырыспаі ан занды
немесе жеке тұлгалардың қарьЕздарыньщ. дер кезінде төленбеген
сомасыныц 5%, біршші тоқсанда кещікпрілгендерінің 10%,
екінші тоқсанда
к еш і
ктірілгендерінің 20%, үшінші тоқсанда
кешіктірілгендерінің 30%, төртінші тоқсанда кешіктірілгендерінің
50% мо.тшердегі сомаларын күдікті борыштар деп есептейді,
Кестеден «ККК» фирмасының 2003 жылдың 31 желтоқсаныка
болжанган күдікті қарыздарыньщ мөлшері 235000 (екІ жүз отыз бес
мың) тенгеге тең екендігін коруімізге болады (15000+25000+40000
+30000+125000). Егер «ККК» фирмасының күдікгі борыштар
бойынша резерв шотыңцағы сомасы жоғарыда табьшған 235000
теңгеден артык немесе кем болса, бүрынгы жасалынған резервтер
сомасына тиісті өзгерістер енгізіледі.
160
♦
Бухгалтперлік есеп теориясы ж зне негіздері
Күмэнді
карыадар
бойынша резервгер шоты
аркы лы
жүргізілетін операцинлар
№
Операиихлар
мазмұш.)
Дебитте-
летін шот
Кредитте-
іетін шот
1
2
3
4
1
Күмаңді карыэдарға резерв жасалды
821
311
2
Күмзнді қарыздар бойынша қүрылгап резерв
сомасыньщ ссебінен дебиторлық борыіи
жабылды
311
301, 302,
333, 334
3
Жыл соцыида күманді карыздар бойынша
құрылған резерв сомасынын артыгы сторно
етілді (қызыл сиямен).
821
311
4
Сатып алушыньщ дебигорлык карызы үмітсіз
қарыз ретише есептен шыгарылып белгілі
бір уақыт еткеннен кейін бұл қарыз сомасы
өтелгенде (есептен шығару осы есеп беру
кезенінде жүргізілсе):
311
301,302,
333, 334
5
Сатып алушының дебиторлық карызы умітсіз
карыз ретіндс есептен шыгарылып белгілі
бір уақыт өткеннен кейін бүл қарыз сомасы
өтелгеңде (есептен шығару келесі есеп беру
кезсңінде жүрпзілсе):
431,441,
451
727
Достарыңызбен бөлісу: |
