Вексель_дегенімһ__—_оның_иесшің_белгіленген_мерзім,_яғни'>8-тирау. Дебиторлъщ борыштар есебі
♦
149
Вексель дегенімһ — оның иесшің белгіленген мерзім, яғни
уакыт біткен соң борышкердщ ақша төлеуін талап ететш кұқыіын
куэландыратьш жазбаша борыштық міндеттемесі. Сатып алу жэне
сату объектісі, сондай-ак капиталды қысқа мерзімді инвестиция-
лау күралы бола отырып, вексель багалы қағаздардың ерекше бір
түрі ретінде кызмет етеді.
Вексель белгіленген қатал нысакында жазылған жазбаша
борышкорлық міндеггеме болып саналады. Вексель өзшің иесше
міндетгеменің мерзімі өгкеннен кейін немесе мерзімінен бұрын
вексельде көрсетілген соманы төлеуді талап етуге даусьв құқық
береді. Вексельді толтырушы, яғни ол вексель бойынша төлем
жүрпзуге міндет алған заңды немесе жеке тұлға вексель беруші
деп аталады. Ал вексель бойынша төлем алушы тұлға ремитент
больш табылады. Векселъдің жалпы түрін мына төмендегі су-
ретген керуге болады;
В Е К С Е Л Ь
100000 (жуз мыц) тецее
25.03.2004 жыл ,
Төленуге тиісті сома мйлшері
Вексельдін бериген уакьпы
«ККК» фирмасы
Вексель бойынша акша алушы ұйымкың аты
13. 12. 2004 жыл
телецу мерзімі
4
«Н¥Р» акционерлік қоғамы
•
Вексель беруші ұйыдшың аты
Нерхіін
________
МО
тиісті адалідардың қолдары жэне ұйымнын мөр тадбасы
Егер вексель бойынша есеп айырысу бір жьш мерзім
аралығында (ішіңде) жүргізілетін болса, ремитент алынған век-
сельді баланстъш актив бөлімінің өтімділігі жоғары акгивтер
баоьшда көрсетуі керек. Соған сәйкес вексель беруші осы соманы
өз балансының қысқа мерзімді міндеттемелер бөліміндегі беріл-
ген вексельдер бабында көрсетеді. Вексельдің өтелу мерзімі болып
вексель бойынша телем жүргізілетін уақыт алынады, яғни вексель
Кызметінщ аяқталатын уақыты есептелінеді. Әдетте вексельдер
пайдаланылуы барысында бір немесе бірнеші міндетті орындай-
ды. Бүндай міндеттерге мыналарды жатқызуға болады:
• дебиторлық қарыздың өтелу мерзімін белгілі бір уақытқа
үзарту;
• шот-фактураға немесе басқа да күжатгарға қарағанда
дебиторлық қарыздарды нақгы дэлелдеу;
• пайыз түрінде төлем алу үшін негіз;
• айналымга жіберілу мүмкіндігі.
Бухгалтерлік
есепте
вексельдер
сатылған,
вексельге
айырбасталган тауарлар жзне қызмепггердің нарықтық қүны-
мен, ақшалай баламасымен немесе барлық ақшалай төлемдердің
ағымдагы (дисконтталған) күнымен есепгелінеді. Жалпы сомасы
дегеніміз бүл пайыз (процент) есептелінетін сома болып табылады.
Ал вексель бойынша алынған төлемнін осы жалпы сомадан артыгы
пайыз сомасы болып есептелінеді. Вексельдің атаулы
қүны
вексельде көрсетілген пайыз сомаларын қоспағандағы вексель
айналымы мерзімінің соңындағы төленуге тиісті ақшалардың
сомасы болып габылады.
Жасалу үлгісі және қолданылуы бойынша вексельдер жәй
және аударылмалы деп аталатың екі түрге бөлінеді .
Жай вексель дегент һ төлем мерзімі келген кезде вексель
үстаушыга белгіленген сомада акша телеуді вексельді беруші
өзіне ешқандай шарт қоймай-ақ міндеггейтін қүжат больш табы-
лады, ягни қарапайым тілмен айтқанда вексель берушінің век-
сель алушыға ақшалай тшіем жасауға міндеттемесін білдіреді.
Ж ай вексель борышкердің (қарызкердің) жазбаша міндеттемесі
больш саналады. Вексельде окың берілген уакыты, борышкерлік
міндеттеменің сомасы, төленетін мерзімі мен орны, төлем төлеуге
тиісті кредитордың агы керсетіліп, борышкердің, яғни вексель
берушінің қолы қойылуы керек.
Айналым үдерісі кезінде вексель бір адамнан екінші адамға
ариайы тіркеліп жазылғаннан кейін ғана беріледі. Табыстау жаз-
басы вексельдің теріс жағында немесе қосымша парағында жазы-
лады.
Аударылмалы вексель — (тратга) кредитордың (транссангтың)
қарызкерге (трассатқа) белгілі бір соманы үшінші занды түлғаға
немесе жеке түлгага (ремитенпгке) төлеу жайлы жазбаша өкімі
150
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы ж гне негіздері
8-тариу. Дебит орлы қ борыш т ар е с е б і
, ♦
151
болып саналады. Яғни онын жәй вексельден ерекшелігі, ауда-
рылмалы вексельде вексель ұстаушының төлеушіге вексельде
көрсетідген акша сомасын үшінші бір адамға эммтентке төлеу ту-
ралы жазбаша бұйрыгын бере алады.
Вексеяьдерді сонымен қатар пайыздық және пайызсыздық
деп екіге бөлуте болады.
Пайыздыц вексельдердің атаулы құнында төленетін пайыз
сомасы өз алдына болек көрсетіледі.
Паііызсыздьщ вексельдерде пайыздық сома өз алдына
бөлек көрсетілмейді, бірақ ол вексельдің жалпы сомасында
қарастыры л ад ы.
Вексельдер өздерінің түрлері бойынша коммерциялық,
қаржьшық жэне қазьшалық болып үш түрге бөлінеді.
Коммерцнялъщ векселъдер өнім өндіруші кэсіпорындар мен
ұйььмдарға ол өнімді тұтынушы, яғни сатып алушы кәсіпорындар
мен ұйымдардың төлем жасау мерзімінің кешіктірілу себебіне бай-
ланысты беретін коммерциялык несиесі ретінде ресімделеді.
Қаржылық вексельдер арқылы тауарлық келісімшарттарға
жатпайтын эр тү?рлі банктер арасындагы борышкерлік қатынастар
ресімделеді.
Қазыналыц векселъдер мемлекеттік қазыналык міндетгемеге
жатады. Олар мемлекеттің ішкі қарыздарын өтеуіне байланысты
шығарылады. Қазыналық вексельдер негізінен дисконтымен бірге
номиңалынан шегерім жасауды қоса алғандағы бағасы бойынша
банктерге жэне басқа да кзсіпорыңдар мен ұйымдарға сатыла-
ды. Ал оларды кері қарай сатып алу толық атаулы құны бойынша
жүргізіледі. Қазыналық вексельдер иелерінің табысын атаулыжәне
сату бағасы арасындағы айырмашылық құрайды. Жалпы алғанда
қазыналық вексельдер банктер үшін қыека мерзімге капитал салу
нысаны болып табылады. Олар банк арқылы ақша рыногында пай-
даланылады.
Вексельдер эмитенттер бойынша:
цазынашылыц және жекеше.
Төлем түрі бойынша:
жай жзне аударылмалы.
Төлем кепілдігінің барлыгына қарай:
цамтамасыз етілген жэне цамтамасыз етілмеген.
Достарыңызбен бөлісу: |
