Сонымен депозиттік сертификат дегеніміз салымшының
немесе оның мұрагерінің белгіленген мерзімнің соңында депозит
сомасы бойынша пайыз түрінде табыс алу кұқығын куэландыратын
ақшалай салым туралы эмитент банкінің берген жазбаша куәлігі
болып табылады.
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қай саладағы болмасын
өз қызметінің сонғы нэтижесінде негізгі мақсаты пайда табу
екендігі кімге болса да белгілі. Ал экономикалық теория мен
микроэкономика курсын оқығанда кәсіпорындар мен ұйымдардың
ақша арқылы ақша жасаганда, яғни ақшаны айналымга салганда
пайда табатындығын оқып білген болатынбыз. Осығаң сәйкес
кәсіпорындар мең ұйымдар өзінің бос тұрған яғни, уақытша
пайдаланылмай тұрган ақшаларың айналысқа салса ғана оны
тиімді пайдаланғаны болып табылады. Бірақ та бұл үшщ
кәсіпорындар мен ұйымдардың белгілі бір тэуекелге баруына
тура келеді. Мұңдай тэуекелге бел байлау кей уақыттарда
кэсіпорындар мен ұйымдарға табыс әкелсе, екінші бір кезенде
шығынға
ұшьфатуы
мүмкІн.
Осы
айтылгандай
шыгынға
ұшырамау үшін бухгалтерлік есеп жұмысын дүрыс жүргізш,
оның мәліметтерін уақтылы пайдалану керек екендіғщ алдыңгы
тақырыптарда айтып откенбіз. Нарықтық экономика жолымен
жүретін эрбір кәсіпорындар мен ұйымдар үшін мұндай тәуекелге
бару міндетті болып табылады. Міне, осы айтылгандарға сәйкес
кэсіпорындар мен ұйымдардың қаржы салымына табыс табу
максатында басқа заңды тұлғаның шығарған багалы қағаздарын
сатып
алуға
жұмсаған
ақшалары
жатқызылады.
Бағалы
қағаздар сатылып алынған құны бойынша кіріске алынады. Ал
кәсіпорындар мен ұйымдардың байланысын құру барысында
бағалы қағаздардардың сатылып альшған құны мен агымдагы
құны салыстырылып, екеуінің ең төменгісі алынады. Жалпы
кәсіпорындар мен ұйъшдар өздерінің қаржы салымы қатарына
жатқызылатын активтері арқылы мынадай табыстар таба алады:
а) пайыз, дивиденд және роялти түріндегі табыстар;
ә) царжы салымына жүмсалган царжы көлемінде капиталдыц
армуы;
б) инвестордыц басқа да табыстары.
110
♦
Бухгалтерлік
есеп
теориясы жэие иегіздері
КаржЫ салымдары кіріске алу кезінде оларды сатып алу
барысында жумсалған шыгындарды қоса алғаңдағы сатып
алу қунымен багаланады. Ал оларды сатып алу барысындағы
;алаіы н
шығындарға: қор биржасынын комиссиялық қызметі
,!.ін төленген төлемдер мен банк мекемесінщ, брокердің немесе
дилердін көрсеткен қызметгері үшін төленген төлемдер жатады.
Жоғарыда ағымдагы активтерге аныктама берген кезімізде
оның құрамына кысқа мерзімге салынған қаржы салымдары
і
кыска
мерзімді каржылық инвестиция) жататындыгын атап өткен
б о л ат ы н б ы з.
Ал кысқа мерзімді қаржы салымына
б ір
жьш мерзім
аралыгында пайдаланатын каржы салымдары жатады.
Кэсшорындар мен үйымдар қысқа мерзімді қаржы салымдарын
өзшін бухгалтерлік балансында тымдагы қүны бойынша ба-
галаган жағдайда (уақыгга) кунделікті қор биржалары мен
биржадан тыс жерлердегі қаржы салымдары құныньщ өзгерісін
бақыдап жэне оның нәтижесін бухгалтерлік есеп қужаттарына
түзетіп жазып отыруы тиіс. Егер қаржы салымының, яғни инвес-
тидияның қор биржаларындағы немесе биржадан тыс нары-
ғындағы ағымдагы қүны оссе оны кәсіпорындар мен үйымдар
есепті кезеңнің табысына жатқызады, ал керісінше қаржы са-
лымының қор биржаларындапы немесе биржадан тыс нары-
ғындаіы агымдағы құны кеміген жағдайда есепті кезеңнің
шыгынына жатқызады.
Қыска мерзімді қаржы салымдарын өзшщ бухгалтерлік
балансында сатып алу және агымдагы қүнының ең төменгісі
бойынша багалаған жагдайда (уақытта) кэсіпорындар мен
үйьімдар мынадай үш гүжырымды басшылыққа алады:
а) баланстық құнды түтастай жиынтық портфель негізіңде
анықтау;
э)
баланстық қүнды жиынтық портфель негізінде инвестиция
рлері бойынша, яғни сатып алу қүны мен ағымдағы құнының ең
аз (тәменгі) құнын анықгау;
) баланстық қүнды жеке инвесшциялар негізінде анықтау.
Кәсіпорыңдар мен үйымдар қысқа мерзімді қаржы салымын
1 алған уақыгга оның бухгалтерлік есебінде мынадай жазулар
жазьілады:
Мысаяы: кәсіпорын 100000 (бір жүз мың) теңге көлемінде
а Мерзімді қаржы салымын салған деп алатын болсақ:
7-тарау. Қаржыльщ инвестищіяпар жэне ақшалар ♦
111
112
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негіздері
Д-т Қысқа мерзімді каржы салымы
«•
100000 тг.
К-т: Ақшалар шоты
100000 тг.
Осы
салған
қысқа мерзімді қаржы салымы негізінд^
кәсіпорынның тапқан 10000 (он мың) теңге табысына:
Д-Т'
А қш алар
шоты
110000
тг.
К-т: И нвестициялы қ қы зметген
түскен
таб ы с
10000 тг.
К-т:
Қысқа мерзімді қаржы салымы
100000 тг.
Егер кәсіпорындар
мен
ұйымдар өздерінің
салған
қысқа
мерзімді қаржы салы мы негізінде 5000 (бес мың) теңге келем інде
ш ы ғы н ш еккен жағдайда:
Д-т: Акшалар
шоты
95000 тг.
Д-т:
И нвестициялы қ
қьізметтен
ш еккен ш ығын
5000 тп
К - т
Қыска мерзімді қаржы салымы
100000 тг,
Ескеретін
бір
ж ағдай,
кзсшорындіар
мен
ұйы м дарды ң
өздерінің салган кысқа мерзімді каржы салы мы негізінде ш ыгын
ш егуі қарж ы салы м ы ны ң кор бирж алары ндағы н ем есе бирж адан
тыс нары ғьш дағы ағымдагы құны кеміген ж агдайда гана
болуы
мүмкін.
Қаржы салымдары (инвестиииясы) шоты
бойынша жүргвілетін операциялар
№
Операциялар
мазмүны
Дебиттслстш
гаот
Кредитгслетш
шот
1
2
3
4
1
Сатылып алыиу күны бойынша акциялар
кіріске альшды
401
431,432.44?,
451, 671,687
2
Ёерілі ен материалдык құидылкқіар үшш
сатьш алу қ\ны бойышпа кіріске алынғаи
акишшар
401
201-206, 208
3
Акдиялар үшін есептслінген дивидснд
сомасы
332
724
4
Сатьш ан акциялар:
- балашлык кұны Өойынша
- сатқаннан адьшагын табыс сомасына
843
431,441,451
401
723
I
5
Сатыпьш алышган обдш ашшіар және
баскадай багалы қағаздар
402, 403
431-432,441,451
6
Қмска мерзімді каржы салымда-рынын
агымдаіы кұныньш азгеруіне баиланысты
алынатыи табыс сомасына
401
727
7
Қысқа мсрзімді каржы салымдарынын
ағымдагы кұнъшьщ озгеруіне байланысты
шеккен зиян сомасына
845
401
Достарыңызбен бөлісу: |
