Мысалы: автомапандырылған өндірісте машина жөндейтін
жұмысшылар мен қызметкерлерге үйымнын басшыларына қаржы
жэне есен бөпімініқ кызметкерлеріне жэне тағы басқаларға.
Мерзімдік еңбекақының төмендегідей түрлері бар:
1. Жаи мерзімді;
2. Мерзімді сыйяъщты.
Жай мерзімді экіүйесг бойытиа — жұмысшылар мен
қызметкерперге еңбекақы жүмьіс істеген уакытына тарифте неме-
се штатта көрсетілген мөлшері бойынша толенеді.
Мерзімді сыйлъщты
- жұмысшыдар
мен
қызметкер-
лерге олардьщ
тарифте немесе штаіта көрсетілген түрақты
енбекакысьша қосымша олардың өндірген өнімдерінің көлеміне,
саньша,
сапасы на
және тагы да баска көрсеткіштердің осуіне қа-
рай сыйлық беру болып табылады.
К есім ді
ецбекақы - жүмысшылар мен қызметкерлердің
еңбек өнімдшігш өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбск уакытын
қысқартуға ынталандыру мақсатына қолданылады. Еңбекақы
есептеудін жэне төлеудің кесімді түрің қолданғанда жүмысшылар
мен кызметкерлерге тиюті еңбекақы, олардың өндіргең өнімінің
көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген елшем бірлігі-
не карастырылған, яғни белгіленген кесімді бағаға көбейту аркыды
табылады.
Кесімді баға
белгіленген жүмыс уақытыңда өндірілуге
тиісті өнім көлемі мен сапасына негізделіп белгіленеді Уақыт
мөлшері бір жүмысты орындауға керекті, ягни қажет болатын,
адам/сағат, адам/күн өлшемінде көрсетілген уақыт болып сана-
лвды. Өнім өндіру мөлшері жүмысшылар мен қызметкерлердің
белгілі бір уакыт аралығында жасап шығаратын, өндіретін
өнімінің
санымен немесе келемімен аныкталады.
Кесімді еңбекакының мынадай жүйелері бар:
-
тікелей кесімді;
-
кесімді сыйлықты;
-
удемелі кесімді;
'
•- - •
-
аккордтық;
-
жанама кесімді,
Жүмысшыпар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің
тікелеи кесімді жүііесі бойынша бір жүмысшының немесе бір
бригаданың өндірген өншінің, істеген жүмысының бэрі тек қана
306 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы ж зне негізоері
12-тарау Ецбек және еңбекакы есебі
♦
307
белгіленген еңбек бағасьімен есептеледі. Бүл жүйе бойынша
еңбекақы мөлшері - бүл күжатга көрсетілген, өндірілген өнімнің
саны н сол өнімнің бір данасына карасты ры лған,
ягни
белгіленген
еңбек бағасы на көбейту арқылы табады
Кәсіпорындарда жүмысшылар мен қызметкерлерге кесімді
сыиакылар
өндірісте өнім өндіруді
санымен
сапалы к ж ағынан
артығымен орындағаны, өнім әндіру барысында шикізаттар
мен материалдарды, отындар мен знергияны үнемді де ұтымды
пайдаланғаны үшін оларға төлеуге тиюті еңбекақысына қосымша
сыйақы ретідде теленеді. Үйымдарда немесе оның болімшеле-
рінде ж үм ы еш ы лар мен
қызметкерлерге
сы йақы төлеу
жайлы
ереже
болуъі кажет
Кәсіпорындарда жүмысшьшар мен қызметкерлерге кесімді
еңбекақы ны
есептеудщ
үдемелі кеамОі жүйесі бойынша
шөлем
өнім өндіруте
белгілі бір
мөлшерден
арты қ
көлемде
ендірген өнімдері үшін қосымша сыйакы ретінде теленеді Ьүл
жүйе көгі жагдайда қиын да - күрделі, ауыр
болы п
саналатын
операциялар мен ж үм ы старды оры ндагандары үш ін ж эне еңбек
өнім ділігін белгілі бір
дэрежедең
а р іы қ орыңдау қи ы н ға
түсетін
өндіріс орындарында қолданылады.
Ж алпы бүи
жүйе кез келген
үйымдарда қолданыла бермейді.
Кесімді ецбекацыныц аккордтыц жуйесі -
үйы м дарда
жүмысшылар мен
қызметкерлерге
еңбекакы төле>де қолданы-
лады КесімдІ еңбекақыньщ бүл ж үйесі ж огары сапалы өндірген
өнім нщ ж эне оры ндаған ж үмы сты ң санына, көлем іне қарай алды н
ала кесімді баға қоюды қажет етеді. С ондай-ақ
бүл
ж үй е бойы нш а
еңбекақы төлеу үш ін алдын ала атқарылаты ң ж үм ы стъщ көдем і мен
сапасы анықталуы тиіс. Кесімді енбекақының аккордтық жүйесі
бойы нш а ж үм ы сш ы лар
меп
қызметкерлерге еңбекақы есептеу
көбіне
қүры лы с салуш ы үйымдарда, жөңдеу ж үм ы сы м ен
айна-
лысатын
ұйы м дарда
жэне ж\тсгерді тиеп түсірумен айналысатын
әнеркэсіп оры ндары ңда қолданъщады. Бүл жүЙе бойы іш іа еңбек-
ақы есептеу шару аш ы л ы кта ж үмы сш ы лар
мен
қы зм еткерлер
санын
қысқартып
еңбек
өнімділіғін
арттьф уга
мүмкіншілік
береді.
Халық шару ашы л ьнъшьщ эр түрлі салаларындағы кә-
сіпорындарда жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді ецбекақы
ееептеудің тагы бір жүйесі жанама кесімді жүйе болып табылады.
Достарыңызбен бөлісу: |
