12-тарау. Ецбек және ецбекаңы есебі ♦ 297
Табельде жұмысшылар мен қызметкерлердің тек қанажүмысқа
келген немесе жүмысқа келмеген күнін белгілеп қана қоймай,
олардын жүмысқа кешіккешн, мерзімінен тыс жүмыс істеген
уақытын, жүмыс істеудің белгшенген уақытын және тағы басқа
себептерді есептеу үшін белгілер койылады.
Табельдср мен оларға негіз болғаң алғашкы қүжатгар
вңбекақьі есептеуге жэне жүмысшы қызметкерлердің жүмыс
істеген уақытын есептеу үшііі пайдаланады. Сонымек қатар
цехтар мен белімшелер бойынша жинақталган деректер жүмыс
уақытының балансын жасауға, нақтылы жүмыс істелген уақыты
жайлы статистикалық есеп беруге пайдаланады. Бүл көрсеткіштер
еңбектің өнімділігін анықтау үшін гана емес, сонымен қатар
жүмыс уақытының пайдалану нэтижесінде анықтау үшін де
қажет болып табылады.
12
.
3
.
Еңбекақы жэне тариф жүйелері
Енбек есебінің маңызды элемент- болып еңбектің күрделілі-
гіне, жүмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дэрежесше
қарай жүмыстың эр түріне кететін жүмыс уакытының мөлшерін
анықгау болып саналады. Жүмыстың күрделілігіне қарай еңбек-
ақьшың молшері тарифтік жүйеде қаралады. Тариф жүйесінің
негізгі элемеіптері болып мыналар табылады:
* тарифтік кесте;
* тарифтік еңбекақы мөлшері;
* тарифтік мамандық аныктамалары.
Осыларға негізделіп жүмысшылар мен қызметкерлердің
еңбекақы мөлшерінің
үлгілі
кестесі жасалады. Тариф жүйесінің
көмегімен жүмыстың барлық турі күрделілігіне жэне көп
еңбек
сіңіруді
қажет
ететіндігіне
карай топтастырьшады жэне
жүмысшылар мен қызметкерлердің мамандық дэрежесіне қарай
оларға тариф бойынша әр түрлі еңбекақы мөлшері белгіленеді.
Гарифте мамандықтар бойынша
вндірістің
қай саласыңца болма-
сын
негізгі
жүмыстын эрбір туріне, жұмыстың курделілігі мен
қаншалықты еңбек етуше керекті ұқъштьшық пен жауапкерші-
лікке карай берілген разрядтар көрсетілелі. Сонымен қатар тариф-
те эрбір атқаратын жүмыстың нақты түрлеріне мінездеме беріледі
жэне жүмысшылар мен қызметкерлердің озіне берілген разрядка
ие болуына керекті еңбек дағдысы мен біліміне де мінездеме
береді.
Тарифтік кестеде — жүмысшьшар мен қызметкерлердің
эрбір топтарының арасында төленуге тиісті еңбек мөлшерінщ
арақатынасы айқындалады. Гарифпк кестеде: тарифтік еңбекақы
(сағаттық. күндік, айлық) осы өндіріс саласында өте карапайым
жэне жеңіл бірінші дәрежелі болып саналатын жүмысқа толенетін
мөлшсрде бекітіледі Жоғары дэрежслі еңбеккс толенетш снбекақы
бірінші дэрежелі еңбекке төленетін енбекақы мөлшерімен осы
қарастырып отырган дәрежелі еңбектің арақатынасының тарифтік
коэффициентін, бірініш дэрежелі еңбекке төленетін еңбекақы
мөлшеріне көбейту арқылы аныкдалады.
Тариштік кестеде тарифтік еңбекақы жумыстың түріне қарап
кесімді жэне мерзімді еңбекақы болып екіге болінеді.
Тарифтік мерзімді еңбекакы мөлшері бір сагатқа белгіленеді
Кссімді еңбск бағасы белгічі тарифтік бага бойынша бір сағатқа
бслгіленген немесе бір сагатқа тиісті еңбекакы мөлшсрін сол сагат-
та өндірілген өнім колеміне, орындалган жүмыстың мөлшеріне
балу арқылы табылады немссе бір өнімге кеткен уақытқа көбейту
арқылы табылады Уақыт мэлшері меи өндірілетін өнім молшері,
көлемі, барлық өндіріс саласында тсхникалық мөлшерлеу үдерісін
(процесін) жүргізу кезшде анықталады.
. *.
-
’
'.
12
.
4
.
Өнім өндіру есебі
Өнім өндіру есебі ен алдымсн орықдалган жүмыстың,
операцияның, эидіріп шыгарған өііімнің саны мен сапасьша
қарай кесімді еңбекақыны есептсу үшін жэне жүмысшылар мен
қызметкерлердің жекелік жэне топтық еңбек онімділігіне бақы-
лау жүргізу үшін керск. Өнім өндіру есебі негізінде тек қана
кесімді еңбекақы алатын жүмысшылар мен кызметкерлерге ғана
емес, сонымен қатар мерзімдік еңбекақы алатьш жүмысшылар
298
♦
Бухгалтерпік есеп теориясы және негіздері
12-тарау. Еңбек жэне еңбекақы есебі ♦ 299
мен кы зметкерлерге де
сандық
және сапалы к көрсетіш тердің
арты ғы м ен оры ндалуы на қарай жскеленген сы йақы төленеді.
Ж екеленген ж үм ы сш ы лар мен қы зметкерлер кесімді еңбекақы сы на
қосы м ш а өнім ондіру негізіцде мөлш ерлі
тапсырманы орындағаны
үш ін сы йакы алады.
Өнім өндіру есебі эрбір кэсіпорьшдарда ж ұмысш ылар мен
кьгзметкерлердш сңбегін ұнымдастыруға
жэне
оларга
есептелш
төленегін
еңбекақы түріне байланысты. Кзсіпорындардың еңбекті
үйымдастыру көбіне ғъшыми-гехникалық даму
деңгейіне және
оларды тиімді пайдалан>та, тагы баскаларга байланысгы болып
келеді, Еңбекті жана техникамен жабдықтау. механикаландырыін ан,
авго м ап ақ д ы р ы ж ан , өндірістің пайда болуына себебш тигізді.
Ғьш ыми-техникалық прогрестің дамыған ж агдайьш да қол еңбегін
пайдалануды көп қажет ететін механикаландырыіш аған өндіріс
аБГОмапандырылған
кешенді
салаға айналады. Оларда
қол
еңбегі
біртіндеп азайып,
еңбектіц
ұйымдастырылуына
жаңа техника
мен
технология ез эсерш гигізеді.
Бүл
айтьығандардьщ іске
асуы,
я п ш
колданылуы өнім өндіру есебін үйымдастыруға өздерінщ эсерін
тигізеді.
12
.
5
.
Өнім ендіру есебінің жүйелері
К эсіпоры ндарда
өнімдердің
өндіріп
ш ы ғары луы
және
ж ум ы сты ң оры ндалуы ж айлы алғаш кы қүж аттарда м ы надаи
м әлш еттер мен ақпараттар болуы қажет:
• орындалған жұмыстын аталуы;
• оның кабылданған уақыты, ягни күні, айы, жьшы;
• ен дірілген өнімнің
саны
мен көлемі;
• енім ді өндіруге,
жасап
ш ы ғаруға
жэне
ж үм ы сты
орындауға
кеткен уақыт;
• орындаушы жүмысшылар мен қызметкерлердің
табельдік
нәмірі
нем есе
бригаданың нөмірлері;
• цех бөлім ш есінің
шифрлары жэне оларға
есептелген
еңбекакы түрі.
Достарыңызбен бөлісу: |
