Бүлар бойьшша одан кейшгі уақытгарда жүмысшы жэне қыз-
меткерлермен есеп-айьфысу жүргізіліп, сонымен қатар өндіріліп
шығарылатын өнімдер мен істелген жұмьістар бойынша төлем
сомаларыныд мөлшері анықталады,
Халық шаруашьшығының әр түрді салаларындағы үйымдар-
да өндіріс түрлеріне байланысты еңбек пен еңбекақы молшерінің
есебін қолдануға сәйкес енім өндіру есебінің эр гүрлі жүйелері
қолданылады. Олардың ішінде:
• Жүмысшылар
мен
қызметкерлерге
әрбір
операция
бойынша істелген жүмысы мен өндірген өнімнщ саны мен
сапасына сзйкес жеке-жеке ецбекақы есептеп жэне оны
төлеу жуйесі. Бүл жүйе бойынша керекті мэліметтерді
жеке жүмысшылар мен қызметкерлердің істеген жүмы-
сына байланысты әр цех бөлімшелсрі толтырған алгашқы
қүжаттардан алуға болады.
• Өндірілген өнімдер мен істелген жұмыстың жалпы көлемін
ең соцгы операция орындалғаннан кейінгі аныктау жүйесі.
Бүл жүйе бойынша бөлімшелер мен цехтардағы барлық
жүмысшылар мен қызметкерлердің атқарған қызметі
мен орындаган жүмысына бір жолды жэне жинақтаушы
қүжатгар толтырылады.
• Еңбек пен еңбекақыны өіщірістің түріне қарай қолданудағы
тагы бір жүйе - түгіндеу жуйесі болып табылады. Бүл
жүйе бойынша жүмысшылар мсн қызметкерлердщ жеке-
жеке өндіоген өнімінің, істеген жүмыс көлемінің санын
анықтау ұшін әр операциялардан кейінгі өндірілмей,
аяқталмай қалған өңдіріс қалдықтарына тұгендеу жүмысы
жүргізіледі.
Операциялар бойынша қабылдау жүйесі жүмысшылар мен
қызметкерлердІң өндірген өнімдерін эр операцияны орындаган-
иан кейін үйымның техникалық бақылау бөлімі қабылдап, санап
алғаннан кейін, ол гуралы ақпаратты мэліметтерді алғашқы
күжаттарға жазуды қажет етеді. Бүл жүйе бойынша көбірек
қолданылатьш алғашқы кұжаттардың түрі «кесімді жүмыс» наряды
болып табылады Бүл күжат жүмыс орындалмай, яғни басталмай
түрып телтырылады жэне жұмысшылар мен қызметкерлерге бері-
леді. Тапсырма орындалганнан кейін бүл нарядқа накггы ендфілген
300 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негіздері
12-тарау. Еңбек жэне еңбекақы есебі ♦ 301
онімдер мен орындалған жұмыстың саны, көлемі жазылып,
жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекакысын есептеу \тнщ
кәсіпорынның бухгалтериясьша тапсырылады.
Кәсіпорьш бойынша өндіршген өнімге, істелген жұмысқа
күнделікті наряд жазу жүмысшылар мен кызметкерлерге еңбек-
акы есептеу жүмысын қиындатып жібереді, Оның үстіне
нарядтар бойынша төленетін еңбекақы мөлшерін цехтардағы,
бөлімшелердегі өндірілген өнімнің, орындалған жүмыстардың
көлемімен сай келуін бақылауға, салыстыруға мүмкіндік бермейді,
Сондықтан да өнім өндіру есебішң жаңа прогрессивті еңбек
сіңіруді жеңілдетегін жүйесін ентізу қажет. Іс жүзінде жекеленген
жүмыс нарядының орнына айлық немесе екі аптальщ жинақтаушы
нарядтарды колдан\г арқылы қүжаттың санын азайтуға болады.
Косіпорындарда өнім өндіру жайлы мәліметтер мең ақпаратгар
тек қана наряд арқылы жазылып қана қоймай, сонымен қатар
өндірілген өнімнің жылжуын, яғни олардьщ қозғалысын бір
операциядан келесі операцияға ауысуын бақылау үшш және олар
үшін толтырылатын қүжаттын санын азайту мақсатында марш-
руттық карталар (карточка,іар) тәжірибеде кеңінен қолданылады.
Өнім ондіру есебінің бүл түрі сериялы өндірісті машина жасау
зауыттарының цехтар мен бөлімщелерде кеңінен қолданылады.
Бүл маршруттық карталарда (карточкада) біртектес материалдар-
дан дайындал атын детальдар мен бөлшектердің барлық технол огия-
лык үдерістерден өтіп қоймаға тапсырьшғанға дейінгі қозгалысы
жазылып отырады.
Кэсіпорынның бакьшау бөлімі өндірісте өадірілген, жасалып
шығарылған өнімнің сапасы мен санын тексеру мақсатымен
қатар болған ақауларды анықтап отырады, және сонымен қатар
бүл туралы мэліметтерді өнім өндіру жайлы қүжаттарға жазып
отырады. Өндіріс цехтары мен белімшелерінде өндіршген
өнімнің эрбір топтарына бөлек маршруттық карта жазылады Бүл
маршруттык картада өндірістің осы топтағы өндірген өнімінің
саны көрсетіліп бақылау бөліміне жіберіледі. Ал бэлімнін
бақылаушысы картага топты, яғни өнімдерді тексеру барысында
анықталған ақау немесе кемшілігі бар өнімнің санын және оны
жіберген (әндірген) жүмысшының табелінің немірін керсетіп
қол қояды.
Өндірілген өнімнің топтары бір бөлімшеден немесе цехтан
екінші болімшеге, цехка берілгенде оларғақоса маршрутгық карта-
ны жіберіп отырады. Еғер топтағы өнімдер бөлініп кететін жағдайда
жаңадан маршруттык карта жазуга тура келеді. Маршруттық карта
сонымен катар өндірілгем өнімдердегі кездесетін акаулардың кай
жүмысшьшьш,
кінэсінан
болғаньш анықтап жазып отыруға жэне
өндірілген әнім санының дұрыс жазылуындаіы (кате болмауын)
бақьшау жұмыстарын жеңілдеіуге арналған. Маршруттық карта-
лар жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеуде өз
алдына дербес карта ретінде пайдаланылады.
Кәсіпорындарда көп жагдайларда еңбекті ұйымдастырудың
бригадалық түрі кеңінен колданылады. Шаруашылықта оіщі-
рістік бригадалык топ қүру өңдірген онімді есептеу жүмысын
жеңілдетеді, соидай-ақ толтырылатын қүжаттардын саны да
азаяды. Бригада бойынша еңбекакы есегггелетін
ж зғдай да да
өндіріліп шығарылган өнімнш, істелген жүмыстың ең сонғы
нәтижесінщ есебін алу жеткілікті болады. Өндіршген өнімнің,
істелген жүмыстьщ ең сонғы нэтижесі бойынша кэсіпорындагы
жүмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы есептеу техникалык
бақылау бөлімінің қызметінің ең соңгы тексеру операциясынан
өтіп, қоймаға тапсырылган және басқа жаққа қоймаға алынбай
таратылып жіберілген, яғнм басқаларга берілген, сатылған, тиеліп
жіберілген дайын өнімнің, ютелген жүмыстың саны мен сапасына
қарай есегігеледі.
Жүмысшылар мен қызметкерлерге жогарыда айтылғандай
еңбекақыны есептеу және төлеу үшін үйымдарда жинақтаушы
қүжаттар мен бригаданын. өнім өндіру тізімдемесін колдануды
қажет етеді.
Көпшшік эндІріс орыңдарында, эсіресе үздіксіз әндірістерде
жүмысшылар мен қызметксрлерге төленетін еңбекақьшы өндірі-
лІп шыгарылатын өнімнің, істелген жүмыстың ең соңғы нәтижесі
(операциясы) бойынша есептеу кеңінен қоданылады. Өнім өндіру
есебінің бүл іүрі кәсіпорында өндірісті дамыту, өнімділікті
арттыру үшін, сондай-ақ өндірілғен өнімдер мен орындалган
жүмысгың көлеміне косымша ақпараттар жазуга жол бермеу үшін
қодданылады. Еңбекақьшың істелген жүмыс уакытьіна қарай,
яғни мерзімді еңбекақы гөлеу нысаны (формасы) жүмысшылар
302 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негіздері
Достарыңызбен бөлісу: |
