81
Ұлттық тәрбие беру мүмкіндіктеріне сай отбасылардың айырмашылығы (мысалы, ата-
аналардың ұлттық мәдениетінің жоғары немесе төмендігі, ата-әжелердің болуы, отбасында
қалыптасқан әлеуметтік-этникалық орта т.б);
Халықтық педагогиканың тәрбиелік механизмдерінен пайдалануда бірізділік, мақсатқа
ұмтылғандықтың болмауы, оның кездейсоқтық сипаты;
Отбасында бала тәрбиесінде халық педагогикасы факторлары (ана тілі, салт-дәстүрлер
табиғат, дін, тұлға дамуына кешенді әсерінің жеткіліксіздігі);
Халық педагогикасының тәрбиелік құралдарына жеткілікті мән бермеу немесе оны
дәріптеу (мысалы, халық тәжірибесінде қолданылатын, бірақ педагогикалық мақсатқа сай
емес әдіс-тәсілдерді қолдану).
Отбасы тәрбиесінің негізі ретінде қолданылатын кейбір халықтық педагогика
ұстанымдарының (мысалы, тыйымдар жүйесінің, баланың күнделікті өмірін дұрыс
ұйымдастыра білмеудің т.б.) бала тәрбиесіне, өзіндік тұлға ретінде қалыптасыуна теріс әсері.
Ата-аналардың тәрбиелік белсенділігінің, мектептегі ұлттық тәрбие үрдісіне
қызығушылығының төмендеуі;
Ата-аналардың этнопедагогикалық білімдерінің әлсіздігі, балаларды қазіргі заманға сай
тәрбиелеуге ұлттық тәрбиелік құндылықтарды екінші орынға қою.
Біздің пайымдауымызша, қазіргі қазақ отбасында балалар тәрбиесін жаңа сапалық
деңгейге көтерудің негізгі шарты-отбасы тәрбиесінде халықтық педагогиканың тәрбиелік
механизмдерін белсендіру.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Бала тәрбиесі № 2 2006 ж , № 4 2008 ж
2. «Өзіндік таным» № 2 2007 № 5-6 2006 ж
3. Бастауыш мектепте оқыту № 4 2007 ж
4. Аймауытов Ж. Тәрбиеге жетекші Орынбор, 1924.
5. Сатыбаев С Халық әдебиетінің тарихы негіздері — Алматы: 1992
6. Баймұратова. Б. Отбасындағы баланы мектепке дайындау , — Алматы: Шартарап, 2000 ж
БАЛАЛАРДЫ ОЙНАТА ОТЫРЫП, ОЙ-ӨРІСІН ДАМЫТУ
Амирова Гүлжайна Тлеуберлықызы
№16 «Алтынай» б/б КМҚК тәрбиеші Қарағанды қаласы
«Ойнай білмеген, ойлай білмейді»,
«Ойында озған, озады»,
Халық даналығында
XXI- ғасыр білімділер ғасыры болғандықтан бүгінгі таңда заманымызға сай зерделі, ой-
өрісі жоғары, жан- жақты дамыған ұрпақ қалыптастыру мемлекетіміздің алға қойған аса
маңызды міндеті болып тұр.
Тәрбие мен білімнің алғашқы дәні – мектепке дейінгі тәрбие ошағында беріледі.
Отбасында ата-ананың ықыласы мен мейірімінен нәр алған бала балабақшада
тәрбиешілердің шұғылалы шуағына бөленеді. Баланың бойындағы жақсы қасиеттер мен
мүмкіндіктерді ашып , олардың өнегелі де тәрбиелі болып тәрбиеленуіне тәрбиешілердің
маңызы зор.
Балаларды тәрбиелеуде ойын әдісінің маңызы көп.Мектепке дейінгі жастағы баланың
ойынға деген құлқы, қарым- қатынасы, мінез- құлық көріністері олар өсіп- есейгенде де
82
жалғасы береді. Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты, өзінің сүйікті
әңгімелері мен кейіпкерлері сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін байытуға
бағыт алады. Баланың ойын кезіндегі қимыл- қозғалысы дене бітімін жетілдірсе, ал қарым-
қатынастағы пайымдаулары өзіндік таным- түсінік, мінез- құлық әдептерін бекітуіне әсер
етеді.
Бала ойын арқылы бір әрекеттен екінші әрекетке ауыса отырып, өзіне түрлі ақпараттар
алады, дүние сырын ашады.
Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын,
байқампаздығын, есте сақтау, қабылдауын дамытуғы, икемділікті арттыруға, өзінің жеке
құрбыларының іс- әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтау,
қалыптастыру.
Балалардың сөздік қорын молайтуда ойын, тапсырма жаттығулардың орны ерекше.
Соның ішінде ойын- баланың шын тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен
өзіне қызықтысына ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш
жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің дамуына жол
ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі, өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен
байланысты. Ойын үстінде бала еш нәрсеге тәуелсіз. Ол озін еркін ұстайды. Ал еркіндік
дегеніміз барлық дамудың баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы.
Баланың білуге деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады.
Халық даналығында «Ойнай білмеген, ойлай да білмейді», «Ойында озган, өмірде де
озады» деген аталы сөздер сырына жүгінсек, мектепке дейінгі жастағы баланың ойынға деген
құлқы, қарым- қатынасы, мінез- құлық көріністері олар өсіп- есейгенде де жалғасы береді.
Ойын барысында бала өзін қоршаған үлкендер сияқты, өзінің сүйікті әңгімелері
мен кейіпкерлері сияқты өмір сүреді, әрекет жасайды.
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін байытуға
бағыт алады.
Сонымен қатар ойын барысында бала үлкендермен, өз құрбыларымен қарым-қатынас
жасайды. Әр бала өз жетістігіне қуанып, мәз болады. Сондықтан да ойын-тапсырмаларды
таңдауда және іріктеуде балалардың жас және жеке ерекшелігін ескерген жөн. Тәрбиеші
балалармен ойынды (заттармен, үстел үсті және сөздік ойын) үш түрлі етіп өткізуіне болады.
Заттармен ойналатын ойын ойыншықтарды, табиғи заттарды қолдану арқылы өті леді.
Мысалы: «Дәл осындайды тауып ал», «Салыстыр да, атын ата», «Қай ағаштың жапырағы»,
«Бірдей ойыншықты тап», «Қайсысы көп, қайсысы аз», т.б. Үстел үсті ойынын
ұйымдастыруда домино, лото, суреттер қолданылады. Мысалы: «Суретті құрастыр», «Қандай
затқа ұқсайды?», «Қай сурет тығылды?», «Бір сөзбен ата», «Кім байқағыш», «Қиылған
суреттер», «Ұқсасын тап», «4-ші не артық?», «Есіңде сақта». Ал сөздік ойын арқылы сөзді
орынды қолдана білуге, дұрыс жауап айтуға, сөз мағынасын түсінуге, орынды сөйлеуге
үйренеді. Мысалы: «Сөз ойла», «Сөз құра», «Жұмбақ ойла», «Жақсы-жаман», «Жалғастыр»,
«Үш сөз ата». Сонымен қатар балалардың сөздік қорларын дамыту жұмысына ойындарды
қолданумен қатар, «Пішіндер көрмесі», «Өрнекті есіңде сақта», «Қиын жолдар», «Суретті
жалғастыр», «Биші адамдар», «Көңілді таяқшалар» тәрізді жаттығу тапсырмаларды да
пайдаланып отыру өз нәтижесін берді.
Баланың
сезім
әрекетін,
әсерленушілік
деңгейін
анықтау
үшін
қолданылады. Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын,
байқампаздығын, есте сақтау, қабылдауын дамытуғы, икемділікті арттыруға, өзінің жеке
құрбыларының іс- әрекетін бағалай, құрметтей, өз ісінің дұрыстығын дәлелдей білуін анықтау,
қалыптастыру.
Бала ойында қалай болса, ол өскенде де, жұмыста да сондай адам болады.
А.С. Макаренко
Ойын – балалар өмірінің нәрі, яғни оның рухани жетілуі мен табиғи өсуінің қажетті алғы
шарты және халықтың салтын үйренуде, табиғат құбылысын тануда олардың көру, есту, сезу
