87
Осыған байланысты алдыма мынадай мақсаттар қойдым:
- Баланың тілін дамыту, тілін жеткізе білуге жұмыстар ұйымдастыра отырып,
балалардың сөздік қорларын молайту.
Міндеттері:
Баланың тілін дамыту үшін пәнаралық байланысты тиімді қолдана білу.
Сабақтан тыс уақытта тіл дамыту жұмыстарына көңіл бөлудің жолын ұйымдастыра
білу.
Тіл дамытуда ата – аналармен бірлесе отырып жұмыс ұйымдастыру.
Бір - бірімен қатынас жасай отырып сөйлеу мәнерін қалыптастыру.
Тілдік және қарым – қатынас құзырлығын қалыптастыру.
Осы жұмыстың өзектілігі :
Тілді оқып білу арқылыұлттық дәстүрдегі тілдердің байланысы туралы білу.
Ана тілінің сұлулығын сезіну.
Осылар арқылы этномәдени құзырлықтың қалыптасуына көңіл бөлу.
Мектепалды дайындық тобының балаларымен сабақтан тыс шаралар кезінде тілді қалай
дамытамыз?
Ойын әрекеті
Еңбек әрекеті
Серуен әрекеті
Ертеңгілік кезінде
Ата – аналармен жұмыс жасау барысында балалармен сөйлесу әрекеті кезінде осы
жұмыстардың барлығы сөйлесу, әңгімелесу мәнері дұрыс болса баланың тілінің дамуына
көмегі тиетіні сөзсіз.
Сонымен бірге балалардың тілін дамыту пәнаралық байланыс кезінде сауат ашу
сабағында сөзжұмбақ шешу, әңгімелесу, сөйлемдерді дұрыс құрастыру, буындап оқыту
жұмыстарын жүргізе отырып, тілін дамытсақ , математика сабағында графикалық диктант
арқылы санамақтар айту, логикалық есептер шығару арқылы тілін дамытуға болады.
Айналамен танысу сабағында сипаттап суреттеу, әңгімелесу арқылы және сұрақ жауаптар
арқылы тілін дамытуға көмектессе көркем әдебиет сабағында мақал - мәтелдер,
жаңылтпаштар, мәнерлеп тақпақтарды жатқа айту арқылы және ән - күй сабағында өлең
сөздерін қолдану арқылы балалардың тілін дамытуға болады. Осы әдістерді іс жүзінде асырып
отырсақ, балалардың тілдік қоры дамып, олардың жүйелі ойлау қабілеттері жетілетін болады.
Тілді дамытуды төмендегідей топтарға бөлуге болады:
- Жүйелі ойлау
- Дыбысты дұрыс, анық айтуға үйрету
- Сөйлеу құрылымын жетілдіру
- Байланыстырып сөйлеуді үйрету
- Сөздік қорларын байыту
Еңбек ету әрекеті және серуендеу кезінде балалардың сөздік қорлары жаңа сөздермен
толығады[1].
Тіл дамыту жұмысы, негізінен төрт бағытта жүргізуге болады:
Біріншісі – мәдени, әдеби сөйлей білу нормаларына үйрету, яғни орграфиялық
дағдыларды меңгере отырып, оқушыға мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру.
Екіншісі – лексикалық жұмыстар жүргізу арқылы оқушылардың сөздік қорларын
байыту, тілдің лексика және фразеологиялық бөлімдерінен кеңірек білім беру көзделеді.
Үшіншісі – жаңа сөздер үйрету, сөздерді үйрете отырып, жаңа сөздер жасайтын
формаларды меңгерту арқылы сөз бен сөзді байланыстырып, сөйлем құратып үйрету,
сөйлемнің құрылысын білдіру арқылы синтаксистік лексикадан білім беру.
Төртіншісі – оқушының ойын жазбаша дұрыс, сауатты жаза, әрі сөйлей білуге үйрету
мақсат етіледі.
Қарым қатынастың түрлері көп, солардың ішінде ең бастысы – тілдік қатынас.
88
Өйткені тілдік қатынас – адамның ойлау, пайымдау, сөйлеу, тыңдау, түсіну, пікірлесу
т.б. әрекеттеріне тікелей қатысты құбылыс.
Баланың тілінің дамуы таным қабілетінің дамуымен қатар жүргізіледі. Мектепалды
дайындық тобының мұғалімдері балаларға табиғат және қоғам, адам туралы жалпы түсінік
қалыптастыра отырып, әр түрлі мәселелер мен құбылыстарды саналы және дұрыс
қабылдауына мүмкіндік беруі қажет. Балаларды ана тілінде еркін де таза сөйлейтіндей етіп
дағдыландыру қажет және соған тәрбиелеу керек. Ана тілінің заңдылықтарын бала сөзбен
әрекет жасау үрдісінде меңгереді, сөз арқылы әрекет жасайды.
Сондықтан мектепалды дайындық тобында тілді дамытуға көп көңіл бөлінеді. Өйткені
тілді меңгермеген оқушы басқа да пәндерді меңгеріп кетуі қиындау болады. Білгенін не сөзбен
айтып жеткізе немесе ойын қағазға жазып бере алмайды.
Ана тілін оқытудағы негізгі мақсат – баланың ой - өрісін, тл байлығын дамыту болып
табылады.
Ол үшін бала айналадағы затты, құбылыс болмысты танып білуі тиіс, соған байланысты
оның тіл байлығы да артады.
Баланың өмірде көргені, танығаны көп болса,оның тіл байлығы да байи түсетіні айдан
анық болады. Оқушының тіл байлығы ауызша түрде де , жазбаша түрде де қатар дамытылуы
тиіс.Оқушылар орфоэпиялық нормада сөйлеу дағдыларын меңгереді және пунктуациялық
тұрғыдан дұрыс жазуды үйренеді.
Мектепалды дайындық тобындағы оқитын балалардың тілін дамыту күрделі жұмыс
болып табылады . Бұл мәселені дұрыс жолға қоюда ең бірінші сүйенеріміз халқымыздың
ұрпақтан - ұрпаққа жалғастырып келе жатқан ұлттық құндылықтар.
Ұлттық құндылықтарға Отан, туған жер, халық, ұлттық тіл, ұлттық мәдениет, дәстүрлер
мен ғұрыптар жатады.
Жас ұрпақтың бойына осы ұлттық құндылықтарды сіңіре отырып, дәстүр мен қазіргіні
дұрыс түсінуге үйрете білу[2]. Балалардың тілін дамытуда сабақ үрдісінде мақал – мәтелдерді
жатқа және жаңылтпаштарды жаңылмай айтуды жиі қолданамын. Мысал: Отан , еңбек, оқу,
білім туралы мақал- мәтелдерді жаттаймыз:
Отан – оттан да ыстық.
Отан үшін отқа түс , күймейсің.
Еңбек түбі – береке.
Еңбектің наны тәтті.
Еңбек етсең емерсің.
Білімді мыңды жығады,
Білекті бірді жығады[3].
Тіл дамыту әр уақытта да оқу – тәрбие ісіндегі келелі мәселе болған. Сондықтан , мұғалім
қазақ тілі сабақтарында тіл дамытуға, байланыстырып сөйлеуге айрықша көңіл бөлсе, ол
ұстаздың алдынан өз ойын дұрыс, анық жеткізе алатын, болашақта жан - жақты дамыған
қоғамда өз орнын таба алатын азаматтар шығатынына сенемін.
Қолданылған әдебиеттер:
1. Тәжібаева Қ.Б. бастауыш сынып мұғалімдерінің кәсіби даярлаудың проблемалары мен
болашағы - Қ.: 2008 91, 92 бет
2. Жакулова С.С. Аймақтық ғылыми – практикалық конференция – Қ.: 2008, 87-89 беттер
3. Мақал – мәтелдер жинағы –A.: 2000 б. 34
УПРАВЛЕНИЕ ДОШКОЛЬНЫМ УЧРЕЖДЕНИЕМ
И ОЦЕНКА ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПЕДАГОГА
