Даму бағыттары Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары Современная система дошкольного

271 

 

Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған 

мемлекеттік  бағдарламасында  білім  алушыларды  сапалы  біліммен  қамтамасыз  етіп, 

халықаралық  рейтингілердегі  білім  көрсеткішінің  жақсаруы  мен  қазақстандық  білім  беру 

жүйесінің  тартымдылығын  көтеру,  ең  алдымен,  педагог  кадрлардың  мәртебесін  арттыру, 

олардың бүкіл қызметі бойына мансаптық өсуі, оқытылуы және кәсіби біліктілігін дамытуды 

қамтамасыз  ету,  сондай-ақ  педагогтардың  еңбегін  мемлекеттік  қолдау  мен  ынталандыруды 

арттыру  мәселелеріне  үлкен  мән  берілген.  Жаңа  экономикалық  және  әлеуметтiк-мәдени 

жағдайларда  педагог  қызметкерлерінің  бiлiктіліктерін  арттыру  жүйесiнiң  алдында  тұрған 

бiлiм  беру  мазмұнына  жаңашыл  көзқарас  қалыптастыруға,  білім  сапасын  арттыруға, 

мемлекетік  бағдарламаларға  сай  стратегиялық  мiндеттердi  шешуге  бағытталған  түбегейлi 

қайта өзгертулердiң қажеттiгі туындап отыр. Осыған байланысты қазіргі таңда еліміздің білім 

беру  жүйесіндегі  реформалар  мен  сындарлы  саясаттар,  өзгерістер  мен  жаңалықтар  әрбір 

педагог қауымының ойлауына, өткені мен бүгіні, келешегі мен болашағы жайлы толғануына, 

жаңа идеялармен, жаңа жүйелермен жұмыс жасауына негіз болары анық.  

Б.Тұрғынбаева  «…өзінің  практикалық  әрекеті  арқылы  алған  білімдерін  өз  өмірлік 

мәселелерін  шешуде  қолдана  алуын  –  құзырлылықтар  деп  атаймыз»  деп  анықтаса,  Ресей 

ғалымы Н. Кузьминаның көзқарасы бойынша, «Құзырлылық дегеніміз – педагогтің басқа бір 

адамның  дамуына  негіз  бола  алатын  білімділігі  мен  абыройлылығы».  Педагогтың 

(тәрбиелеушінің  )кәсіби  құзіреттілігі  оның  білімінің  жан-жақтылығы,  ұстаздық 

шеберлігі.оқытудың  жаңа  әдістерін,  инновациялық  технологияны  меңгеруімен  өлшенеді. 

Мұғалім қаншалықты білімді, шығармашыл болса, оның құзіреттілік қабілеті де кең болмақ. 

«Құзырлық» сөзі туралы қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігінде: 

«құзыр (компетенция) – жалпы алғанда қайсыбір тапсырманы орындауға қабілеттілік немесе 

бір нәрсені жасау» деп берілген. 

Латын тілінен аударғанда «құзырлық – өз ісін жетік білу, танымы мол, тәжірибелі» деген 

мағынаны  білдіреді.  Құзырлықты  меңгерген  мұғалім  өз  саласына  сәйкес  білім  мен 

біліктілікпен қаруланған қандай да бір негізі бар ой-тұжырым жасайды және тиімді әрекет ете 

алады.  Енді  осы  ұғымдардың  мәнін  тереңірек  талдайтын  болсақ,  онда  «құзыр»  –  тұлғаның 

белгілі бір пәндер шеңберіне қатысты білімі, біліктілігі, дағдысы мен іс-әрекеттері тәсілінің 

өзара байланысқан сапаларының жиынтығы, ал «құзырлық»–адамның іс-әрекеті саласына сай 

құзырлықтарды  меңгеруі.  Құзырлылық  мұғалімдік  сала  бойынша  қандай  да  бір  сұрақтар 

төңірегінде беделді шешім шығаруды білдіреді. Кәсіби құзіреттілік деп педагогтың жеке бас 

сапалары  мен  оның  психологиялық-педагогикалық  және  теориялық  білімінің,  кәсіби 

біліктілігі мен дағдысының, тәжірибесінің бір арнада тоғысуы деуге болады. 

Кәсіби құзырлылықтың қатарына келесі қабілеттер жатады: 

1.  Бағдарлы  құзіреттілік  (азаматтық  белсенділік,  саяси  жүйені  түсіну,  баға  бере  білу, 

елжандылық); 

2.  Мәдениеттанымдылық  құзіреттілік  (ұлттық  ерекшеліктерді  тани  білу,  өз  халқының 

мәдениеті мен өзге ұлттар, әлем мәдениетін салыстыру, саралай білу қабілеті); 

3.Оқу-танымдық құзіреттілік (өзінің білімділік қабілетін ұйымдастыра білу, жоспарлай 

білу, ізденушілік-зерттеушілік әрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасай білу); 

4.  Коммуникативтік  құзіреттілік  (  адамдармен  өзара  қарым  -  қатынас  тәсілдерін  білу, 

мемлекеттік  тіл  ретінде  қазақ  тілінде,  халықаралық  қатынаста  шетел  тілінде  қатынас 

дағдылары болуы); 

5.Ақпараттық - технологиялық құзіреттілік (ақпараттық технологиялармен, техникалық 

обьектілер көмегімен бағдарлай білу, өз бетінше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерте білуді 

жүзеге асыра білу қабілеті); 

Құзыреттілік дегеніміз - тұлғаның бойында білім, дағды, іскерлік, ерік күш  - жігердің 

болуы. Көптеген елдерде құзыреттілікке жаңаша мән беру білімді жоғары дәрежеге көтергені 

мәлім.  Құзыреттілік  еңбек  нарығында  тұрақты  өсіп  отырған  талаптармен,  шапшаң 

технологиялық өзгертулермен, соның ішінде академиялық және еңбектегі мобильдік өсуімен 

272 

 

негізделген. Құзіреттіліктің жеке компоненттерін анықтай отырып,ол адамның алдына қойған 

мақсаттарын орындауға көмектесетін сипаты мен икемділігін атайды. 

Мұғалімнің  кәсіби  құзіреттілігі-оның  жан  -  жақты  білімінен  ұстаздық  шеберлігімен, 

оқытудың жаңа әдістерін меңгерумен өлшенеді. Мұғалім қаншалықты білімді, шығармашыл 

болса,  оның  құзыреттілік  аясы  да  соғұрлым  кең  болмақ.Мұғалімнің  кәсіби  құзіреттілігінің 

негізгі шарттары: 

Тұлға аралық және еңбектегі байланыс. 

Қызметтің  экономикалық,  әлеуметтік,  құқықтық,  адамгершілік,  психологиялық 

аспектілерін меңгеруі. 

Қызметті жаңа жағдайға бейімдеудегі, басқару шешімін қабылдаудағы дайындығы. 

Практикалық кәсіби тапсырмаларды орындаудағы дайындық әлеуеті 

Нақты жағдайларға байланысты қандай да бір әдістерді пайдалану біліктілігі. 

Тиімді шешім қабылдау қабілеті. 

«Құзырлылық - тек кәсіби білімі емес, тұлғаның жалпы мәдениеті мен шығармашылық 

әлеуетін дамыту қабілеті» - деп түйіндейді белгілі оқымысты Т. Г. Браже. Сондықтан бүгінгі 

ұстаз тек кәсіби білімін толықтырып қана қоймай, үнемі шығармашылықпен жұмыс жасауы 

қажет.  Қазіргі оқытудың жаңаша технологиясын меңгерудің өзі ұстаздан шығармашылықты 

талап  етеді.  Ал  шығармашылықпен  жұмыс  жасау  үшін  мұғалім  өзінің  кәсіби  біліктілігін 

арттырып отыруы қажет. Мұғалімнің өз кәсіби қызметтерін шығармашылықпен атқаруына әр 

деңгейдегі әдістемелік жұмыстарды иновациялық бағытта ұйымдастырып өткізудің ықпалы 

мол.  Біліктілігін  арттырушы  мұғалім  өзінің  білімін,  жалпы  дүниетанымын  кәсіби  және 

әдіснамалық  деңгейін  жоғарлатады,  психологиялық  –  педогогикалық  сонымен  қатар 

әдістемелік  сауаттылығын  жетілдіреді.  Ең  бастысы  бұл  білімдер  мен  білік  дағдыларды 

құзырлылық  ұстанымдарының  талаптарына  сәйкес  өздерінің  меңгеруі  және  сол  жолдар 

арқылы  өздерінің  ойлау  жүйесін,  шығармашылығын  өнертапқыштығын,  рефлексиялық 

машығының дамуына жол ашады.Сол кезде ғана мұғалімнің өзіне-өзі баға беру деңгейі артып, 

өзін-өзі анықтап, үздіксіз өзін-өзі дамытуға деген қажеттілік туады. 

Даму да, білім де ешбір адамға қолдан беріле салмайды. Кімде кім оған қол жеткізгісі 

келсе әрекет етуі, күш салуы қажет.  Бұл тұрғыдан алғанда кез келген білім  - ол өз бетінше 

білім  алу.  Шығармашылық  әлеуеттің  дамуы  өз  білімін  көтеруге  негіз  болады.  Мұғалім 

шығармашылық  әлеуетін  дамыта  отырып,  өзінің  құзіреттілік  аясын  кеңітеді.  Кәсіби 

құзіреттілік  маманның  әлеуметтегі  дәл  осы  уақыттағы  қабылданған  стандарттар  мен 

нормаларға сәйкес өзінің кәсіби педагогикалық қызметін атқаруға дайындығы мен қабілетін 

анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немесе жекелік-кәсіби сипаттама. Кәсіби құзіреттілік 

бір  нәрсе  жайлы  беделді  ой,  кесімді  пікір  білдіруге  мүмкіндік  беретін  білімділердің 

сипаттамасы ретінде қарастырылады. 

Мұғалімнің  белгілі  бір  педагогикалық  мәселелер  туралы  барлық  ақпаратты  жинақтай 

алуы,  оның  тиімдісін  таңдай  білуі,  нақты  жағдайды  шешуге  байланысты  оған  өзіндік 

қолтаңбамен өзгерістер енгізе алу, осылайша мәселені шешудің өзіндік жолын таба білу сыни 

ойлау нәтижесінде жүзеге асады. Бұл жағдайда сонымен бірге тапқырлық пен өнертапқыштық 

сияқты сапалар қатар дамуға мүмкіндік алады. 

Шығармашылық әлеуеті дамыған мұғалім үшін білім мазмұнын, әр оқушының өзіндік 

ерекшелігін, оқушылар ұжымының артықшылықтарын, соған сәйкес оқуды ұйымдастырудың 

формалары мен тактикалары жайлы ақпараттарды есінде ұстау қажет. Сонымен қатар оларды 

дер  кезінде  еске  түсіріп  қажетіне  жарата  алу  оның  басты  құндылықтарының  бірі  болып 

табылады. 

Кез  келген  жаңалық  ең  алдымен  адамның  қиялында  пайда  болатындықтан 

шығармашылық әлеуеттің құрамдас бөлігінің бірі - фантазия. Бұған дейін белгілі фактілерге 

қатысты  жаңа  көзқарас  тұрғысынан  қарауға  мүмкіндік  береді.  Сондықтан  оның  көркемдік 

және  ғылыми-танымдық  құндылығы  орасан  зор.  Қиялдаудан  туындаған  шығармашылық 

белсенділік  едәуір  шамада  ішкі  ниеттерге,  жекелей  дарындылыққа  және  адамның  қызметі 

үрдісінде қалыптасатын даралық тәжірибесіне байланысты.