110
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ
ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
Мектептегі зорлық-зомбылық
саласындағы мектеп саясаты
Мұғалімдер мен мамандандырылған
қызметкерлер құрамына мектепте кездесетін
зорлық-зомбылық жағдайлары туралы бян-
дауды міндеттейтін саясатты қоса алғанда
мектептегі зорлық-зомбылық саласында мектеп
саясаты болу/болмауы туралы сұрақ қойылды.
4.10-кесте көрсеткендей, мұғалімдер мен
мамандандырылған қызметкерлердің 63,5%-
ы өздерінде мектептегі балалар арасындағы
зорлық-зомбылық мәселесін жеткілікті
деңгейде қарастыратын саясаттың бар екендігін
мәлімдеген; алайда респонденттердің 19,0%-ы
мектептегі зорлық-зомбылық
мәселесін қамтитын
мектеп саясаты бар-жоқ екендігінен бейхабар.
4.10-кесте. Мектептегі зорлық-зомбылық
саласындағы мектеп саясаты
Толық іріктеме
N = 917
n
%
Мектепте балалар
арасындағы зорлық-
зомбылық мәселесін шешетін
саясат/регламент бар
584
63.5%
1
Нормативтік құжаттар/саясат
талаптарына сәйкес өздері
кездескен мектептегі зорлық-
зомбылық жағдайлары тура-
лы баяндауға міндетті
457
49,7%
1
1
19,0%-ы «білмейміз» деп жауап берді
Бұған қоса, мұғалімдер мен мамандардың 49,7%-
ы ресми регламент/мектеп саясатының талап-
тарына сәйкес өздері
бетпе-бет келетін мектеп
зорлық-зомбылығы жағдайлары туралы баянауға
міндетті екендіктерін мәлімдеген, респонденттердің
19,0%-ы қайтадан зорлық-зомбылық жағдайында
есеп жүргізуге міндетті болатын қандай да бір
нормативтік акт/ресми регламенттің бар-жоқтығы
туралы білмейтіндігін мәлімдеген.
Мұғалімдер мен мамандандырылған
қызметкерлердің арасында қиындықты шешу
саласындағы мектеп саясаты немесе нормативтік
құжаттар/саясат туралы және мектептегі зорлық-
зомбылық жағдайында ақпарат ұсыну туралы
ақпараттануы
тұрғысынан алғанда ешқандай
айырмашылық жоқ.
Мұғалімдер мен
мамандандырылған қызметкерлер
тарапынан мектептетәртіпті ұстап
тұру және балаларды кемсіту
Дүние жүзінде балалар мектеп директор-
лары мен қызметкерлері (мұғалімдер мен
мамандандырылған қызметкерлер) тарапынан
өте жиі кемсітушілік көріп, зорлық-зомбылыққа
ұшырайды. Көбінесе мектеп директорлары мен
қызметкерлері мектепте тәртіпті ұстап тұру және
жазалау үшін психологиялық және физикалық
зорлық-зомбылықты әдістерін пайдалана-
ды. Сауалнама оқытушылар мен қызметкерлер
құрамынан мектепте тәртіпті ұстап тұру мен ба-
лаларды жазалауда қолданылатын тәжірибе ту-
ралы, соның ішінде осындай жазаның жүзеге
асырылуына кім жауапты екенін және балаларға
тәртіптік әсер ету үшін жиі қолданылатын жаза
түрлері туралы білетіндей етіп әзірленді.
Тәртіптік жазаның жүзеге
асуына кім жауап-
ты екендігі тұрғысынан
келгенде, 4.11-ке-
сте оқытушылар мен мамандандырылған
қызметкерлер құрамының 68,2%-ның
мектептегі балаларға қатысты жаза қолдануға
мұғалім жауапты екенін көрсетеді; тек 12,1%-
ы мұндай жауапкершілік мектеп дирек-
торларына/директордың орынбасарына
жүктелетінін мойындаған. Кейбір респондент-
тер (19,5%) сондай-ақ мамандандырылған
қызметкерлер секілді басқа қызметкерлердің
мектептегі балаларға қатысты тәртіпті қолдауда
жауапкершілікте болатынын мәлімдеген.
4.11-кесте. Мектептегі балалар арасында
тәртіпті қолдауға жауапты тұлғалар
n
%
Сіздің мектебіңізде балаларға қатысты тәртіптік
жаза шараларын қолдануға кім жауапты?
Оқытушылар
627
68,2%
Мектеп директоры/
директордың
орынбасары
111
12,1%
Басқалар
179
19,5%
Сауалнама сондай-ақ өткен жылы мектептегі
балаларға тәптіптік әсер ету және жазалау ша-
раларын қолдану үшін пайдаланылатын әр түрлі
әдістерге қатысты бірқатар сұрақтарды қамтыды.
4.12-кесте көрсеткендей, оқытушылар мен
111
ҚАЗАҚСТАН МЕКТЕПТЕРІНДЕГІ БАЛАЛАРҒА ҚАТЫСТЫ ЗОРЛЫҚ-ЗОМБЫЛЫҚТЫ БАҒАЛАУ
мамандандырылған қызметкерлер құрамының
77,7%-ы (4-тен 3-і) тәртіпті қолдаудың оң
әдістерін қолданса, респонденттердің 22,4%-ы
(5-тен 1-і) балалар арасындағы тәртіпті сақтау
үшін психологиялық және/немесе физикалық
зорлық-зомбылықты қолданғанын, және/не-
месе балаларды жиі кемсіткенін мәлімдеген.
Нақты
айтар болсақ, респонденттердің 9,5%-
ы психологиялық зорлықты және 10,5 %-ы
балаларға қатысты тәртіптік жаза ретінде
физикалық зорлық-зомбылықты пайдаланып,
4,1%-ы оларды кемсіткен.
Кейбір мұғалімдер мен мамандандырылған
қызметкерлер (5,2%) балаларға тәртіптік
жаза қолдануда балалардың дене еңбегін
пайдаланғандығын хабарлаған (мысалы, сынып,
дәретхана бөлмелерін жинау, қоқыс шығару
және ойын алаңын жиыстыру). Ақырында,
мұғалімдер мен қызметкерлердің 20,3%-ы жаза
ретінде баланы мектеп директорына жіберетінін
мәлімдеген.
4.13-кесте 4.12-кестеде көрсетілген тәртіптік жаза
қолдану мен кемсітушіліктің әр түрі туралы толық
ақпараты қамтиды (Қосымшаның 13-кестесін де
қараңыз). Оң тәртіптік жаза шарасын қолдану
тұрғысынан келгенде, респондеттердің 55,8%-
ы балалармен қиындықты талқылап, шешу үшін
мамандандырылған қызметкерлерге жүгінгенін
белгілеген, 48,6%-ы баланың мінез-құлқы
4.12-кесте. Оқытушылар мен мамандар та-
рапынан балаларға қатысты тәртіптік жаза
қолдану және кемсіту әдістері
Өткен жылға:
Толық іріктеме
N = 917
n
%
Тәптіптік жазаның позитивті
шараларын қолдану
714
77,7%
Тәртіптік жаза ретінде дене
еңбегін пайдалану
48
5,2%
Балаларға қатысты зорлық-
зомбылық
пен кемсітушілікті
пайдалану (барлық түрлерін)
206
22,4%
Психологиялық зорлық-
зомбылықты пайдалану
87
9,5%
Физикалық зорлық-
зомбылықты пайдалану
138
15,0%
Балаларға қатысты
кемсітушілік
38
4,1%
Жаза ретінде баланы мектеп
директорына бағыттау
187
20,3%
Балаларды мектеп
директорына жіберу
Дене еңбегін
пайдалану
21,7%
учителя
специалисты
14,8%
1,2%
6,1%
4.8-сурет.
Балаларға тәртіптік жаза қолданудағы
мұғалімдер мен мамандандырылған
қызметкерлер құрамы арасындағы
айырмашылықтар
Тәртіптік жазаның
жағымды шараларын
қолдану
Баланы
мектеп дирек-
торына жіберу
80,5%
әйелдер
ерлер
66,3%
19,5%
27,0%
4.7-сурет.
Балаларға тәртіптік жаза қолдану әдістеріндегі
жыныс айырмашылықтары
