23
,
.
.
сс
ш
ж
б
вк
Ч
Ч
К
(23)
мұндағы Ч
б.ж.ш
– барлық себептер бойынша жұмыстан шыққан
қызметкерлердің саны;
Ч
сс
–
жұмысқа келген қызметкерлердің орташа саны.
3) Кадрларды жұмысқа қабылдау коэффициенті:
,
сс
қаб
пк
Ч
Ч
К
(24)
мұндағы Ч
қаб
– жұмысқа қабылданған қызметкерлердiң саны.
4) Кадлардың тұрақсыздық коэффициентi:
%,
100
сс
шық
тұр
Ч
Ч
К
(25)
мұнда: Ч
шық
– өз тiлегiмен және еңбек тәртiбiнiң бұзу бойынша жұмыстан
шыққан қызметкерлер саны.
Еңбек бөлiнісi жүйесінде жұмыс және жұмыскер мiндеттерiнiң
негiзінде олардың бір-бірімен үлестiрiлуі қойылады: (жұмыстардың түрлерi,
мамандықтарға
және
мамандықтар
бойынша)
технологиялығы:
(технологиялық
үдерiстiң
жекелеген
жұмыс
түрлерi
бойынша)
операциялығы: - атқарылатын (негiзгi, қосалқы, көмекшi) жұмыстардың
функциялары бойынша; бiлiктiлiктер бойынша.
Өндiрiстiк процестiң құрылымы еңбек ұйымының келесi ғылыми
қағидаларына негiзделуi керек: өндiрiстiк процестiң орынды бөлшектеуi
негiзде бөлiсiп еңбектену және кооперациялар; тиiмдi таңдап алу және
қызметкерлердiң кәсiби мамандыққа қатысты құрамының қоюына; тиiмдi
әдiстерден астам және еңбектiң қабылдауларын қолдану процестер.
Резервтердiң қолдануы, еңбек шығынының төмендетуi және жабдықтың өте
тиiмдi жұмыс тәртiптерi және тағы басқалар негiзде еңбектi нормалауды
әбден жетiлдiруi.
Қызметтiк саты бойынша таңдау және қызметкерлердiң алға басуының
екi бас белгiлерi бар болады: биiк кәсiби бiлiктiлiк; iстестiкке қарым-
қатынастың тәжiрибесi және дайындық. Ең маңыздысы бiрiншiсі болып
табылады. Сондықтан кадрлардың дер кезiнде үйренуi өндiрiстiң тиiмдiлiгiн
жоғарылатуға мүмкiндiк бередi.
2 Еңбектiң өнiмдiлiгi
Еңбек өнiмдiлiгi. Еңбек өнiмдiлiгiнiң негiзгi көрсеткiштерi. Өндiру
және оның түрлерi. Қиындық және оның түрлерi. Еңбектiң өнiмдiлiгiнiң
24
резервтерi. Ұйымдағы еңбек өнiмдiлiгiн жоғарылатуының әдiстерi. Еңбектi
нормалау. Мөлшерлеудi аналитикалық әдiс. Хронометраж. Жұмыс күнiнiң
фотосуретi. Уақыт нормасы.
Еңбек өнiмдiлiгi - бiрлiк жұмыс уақытында шығарылған өнiм саны.
Еңбек өнiмдiлiгiнiң негiзгi көрсеткiштерi - бұл өндiру және келесi
формулалар бойынша есеп айырысатын (Т
р
) қиындықтың көрсеткiштерi:
,
сс
p
Ч
Q
B
(26)
,
Q
T
T
p
(27)
мұнда Т - барлық өнiмдi өндiрiс жұмсаған уақыт, норма-сағаттар.
Өнiм шығару көп таралған және әмбебап көрсеткiш болып табылады.
Ұйымдардағы өндiрiс көлемiнiң өлшем бiрлiктерiне байланысты өндiрудi
анықтаудың үш әдiсі болады:
1) заттай көрінісі - заттай бiрлiктерде өлшенедi және еңбек өнiмдiлiгiн
толық сипаттайды. Егер ұйым бiркелкi өнiмнiң бiрнеше түрлерiн шығаратын
болса, онда өнім шартты-заттай бiрлiктерде бейнелене алады. Заттай және
шартты-заттай көрсеткiштер еңбек өнiмдiлiктерiн өте объективтi түрде
қамтып көрсетедi, дегенмен олардың қолданылуы сол бiркелкi өнiм өндiретiн
ұйымдармен шектеледi;
2) құндық көріністе – әртекті өнімдерді шығаратын ұйымдарда
қолданылады және осы көрсеткiштің пайдалану саласына байланысты
жалпы, тауарлық, өткізілетін және таза өнiмнің көрсеткіштері бойынша
анықтала алады;
3) норма-сағаттық – не заттық, не құндық бірлікте өлшеу мүмкіндгі
болмайтын әр текті өнімдерді шығаратын жұмыс орындарындағы,
бригадалардағы, бөлiмшелер мен цехтардағы сағат көрсеткіштері.
Өндiру пайдаланылған 1 адам-сағат, адам-күнге, (жұмыс) бiр орташа
сандық қызметкер, жыл, тоқсан немесе ай есептеуде анықтала алады.
Шығарылатын өнiмнiң номенклатурасы барлық табиғи өнiм бiрлiгiнiң
өндiрiсiне жұмыс уақытының шығынының ұсынған өнiмiнiң қиындығы және
қызметтер бойынша бөлінеді. Қиындықты шығарылатын өнiмдердiң
түбегейлi номенклатураның жанында барлық өңге тура келетiн бұйымдар
бойынша және жиынтық өнiм өндiрудегi меншiктi салмақ, ең үлкен алып
жатқан бұйымдар бойынша анықталады.
Еңбек
сыйымдылығы
көрсеткішінің
өндіру
көрсеткішінен
артықшылығы: ол өндiрiс көлемi және еңбек шығындарының арасында тура
байланысты сипаттайды; әртүрлi цехтардағы бiрдей бұйымдарды және ұйым
бөлiмшелерiнiң еңбек шығынын салыстыруға мүмкiндiк бередi.
Еңбек сыйымдылығының құрамына байланысты оның келесі түрлерін
ажыратады: технологиялық (келісімдi және уақытша жұмыскерлердiң барлық
еңбек шығынын қамтып көрсетедi); өндiрiстiк (негiзгi және қосалқы
