20
Айналым қаржының жүктелу коэффициентінің шамасы айналым
коэффициентіне қарсы, ол 1 теңге кіріс алу үшін жұмсалатын айналым
қаржының сомасын сипаттайды:
,
.қ
н
орт
ұз
К
А
К
(20)
мұндағы, К
ұз
– бір айналымның ұзақтығы, күндер;
Т – есептік немесе жоспарлық периодтағы күндер саны (360 күн).
А
орт.
– айналым қаржының орташа жылдық құны;
Д
нқ.
– негізгі қызметтен түсетін кіріс.
Айналымның жылдамдату эффекті ақша қаражатының шығуымен (бір
айналым ұзақтығын азайту есебінен), оларды қолдануды жақсарту арқылы
қажеттігін азайтумен сипатталады.
Шығу шамасы мына формуламен анықталады:
),
(
)
(
2
1
.
ұз
ұз
қ
н
с
К
К
Т
Д
О
(21)
мұндағы, К
ұз1
и К
ұз2
– салыстырмалы кезеңдер немесе айналым қаржының
жоспарлы және есептік мәліметтері бойынша бір айналым ұзақтығы.
3 Айналым қаржыны басқару
Айналым қаржыны басқару өндіру процесінің үздіксіздігін және
айналым қаржының аз өлшеммен өнімді өткізуді қамтамасыз етеді. Бұл
ұйымның айналым қаржысы айналымның минималды өлшемде және тиесілі
формада барлық сатысы бойынша бөлінуі тиіс екендігін білдіреді.
Айналым қаржыны басқарудың мақсаты – тұрақсыз экономика кезінде
кірістен жоғары болатын ұйымның төлеу қабілеттігінің тұрақтылығын
қамтамасыз ете отырып салынған капиталдың кірісін арттыру. Айналым
қаражатын басқару төмендегідей болады:
1) Айналым қаржыны рационалды қолдана отырып: қорлардың
оптимизациясы арқылы, аяқталмаған өндірісті төмендету арқылы, есептік
формаларды жақсарту арқылы және т.б.
2) Кірістің материалды ресурстардың аз құндылықты және тез
ескіретін заттардың әртүрлі нұсқаларын қолдану және т.б.
Айналым қаржыны басқару көбінесе олардың шамасын бағалаудың
дұрыстығымен анықталады. Қорларды бағалау келесі тәсілдермен жүзеге аса
алады:
а) орташа өзіндік құн – орташа шамалар есебінің формулаларын
қолдана отырып негізделген;
б) ФИФО тәсілі арқылы ұйымның сатып алған қорларының
реттілігімен қолдануға негізделген, яғни өнімге бірінші түсетін қорлар уақыт
21
бойынша бірінші сатып алынған өзіндік құнымен бағалануы тиіс. Бағалау
реті материалдарды жұмсау фактілік ретіне тәуелді емес. Бұл тәсіл өндірістік
қорлардың қалдықтарын олардың бағасы өскенде үлкейтуге мүмкіндік
береді.
3) Айналым қаржыны қолдануды жақсарту, яғни айналым қаржының
бағасының өзгермеген кезіндегі немесе жүзеге асырылатын өнім көлемінің
өзгермейтініне байланысты жүзеге асырылатын өнім көлемін ұлғайту.
4) Бір айналымның ұзақтығын өндірістік қорларды, өндірістік циклдің
ұзақтығын және дайын өнімнің әкелу уақытын азайту арқылы қысқарту;
5) Материалдарды қолдануды жақсарту арқылы, дефицитті шикізатты
арзанмен алмастыру арқылы, өндіріс қалдықтарын қолдану, материалдарды
тасу жылдамдығын үлкейту арқылы өндірістік қорлардың нормасын
қысқарту.
6) Өндірістік циклдің ұзақтығын қысқарту аяқталмаған өндірістегі
айналым қаржының тездетілуіне әкеледі. Бұл өндірістік процестердің
интенсификация деңгейін ұлғайту негізінде, шығарылатын өнімнің еңбек
көлемін қысқарту, ұйымның жақсаруы негізінде мүмкін болады.
7) Дайын өнімді әкелу уақытын қысқарту бұл айналым қаржының
айналым сферасынан шығуына әкеліп соқтырады және т.б.
Өзiн-өзi бақылауға арналған сұрақтар:
1) Ұйымның айналым қаржыларының мәні неде?
2) Айналым қаржы мен ұйымның негізгі қорларының принципиалды
айырмашылығы неде?
3) Ұйымның айналым қаржының құрамы қандай?
4) Ұйымның айналым қаржыдағы қажеттілігі қалай анықталады?
5) Айналым қаржыны қолдану қандай көрсеткіштермен сипатталады?
4 дәрiс. Ұйымың еңбектік қорлары
Дәріс мақсаты: кәсіпорын еңбек қорларын оқыту.
Дәріс мазмұны:
1) Ұйым кадрлары (еңбектік қорлар). Қордың еңбектік құрамы.
2) Еңбек өнiмдiлiгi.
3) Еңбек ақы.
1 Ұйым кадрлары (еңбектік қорлар). Қордың еңбектік құрамы
Ұйым кадрлары (еңбектік қорлар) - әртүрлi кәсiби мамандыққа
қатысты топтың қызметкерлерi, оның тiзiмдiк құрамына кiретiн
ұйымдардағы жиынтығы.
Негiзгi құрамға жұмысқа барлық қабылданған қызметкерлер жатады.
Маңызы бар да, маңызды емес те тiзiм құрамына жатады.
Еңбек ұйымының ресурс қорлары:
22
1) Өндірістік-өнеркәсiптiк қызметшi - өндiрiспен және оның қызмет
көрсетуiмен тiкелей байланысты қызметкерлер:
- жұмысшылар – материалдық құндылықтарды жасаумен немесе
өндiрiстiк және көлiктік қызметтерді көрсетумен шұғылданатын ұйым
қызметкерлері:
а) негiзгiлері – өнiмді өндiрумен тiкелей байланысты;
ә) қосалқысы – өндiрiстiң қызмет көрсетуiмен байланысты.
- жетекшiлер – өндiрiстiк процесті ұйымдастыруды және басқаруды
жүзеге асырады:
а) түзулік – өндiрiстiк бөлiмшелердiң ұжымдарына басшылық етедi;
ә) функционалды – функционалдық бөлiмдер және қызметтердiң
ұжымдарына басшылық етедi.
Бұдан басқа жетекшiлер басқарулар деңгейі бойынша бөлінеді:
а) буынның төменгi жағы – ұсталар, шағын цехтардың басшылары,
прорабтар;
ә) ұйымдардың орташа буыны – директоры, iрi цехтардың басшылары;
б) жоғарғы буын – қаржылай өнеркәсiптiк топтар, iрi бiрiктiрулер,
мекемелердiң жетекшiсi және тағы басқалар;
- мамандар – есепшiлер, экономисттер, механиктер, психологтар,
технологтер және тағы басқалар;
- жабдықтау бойынша қызметшiлер – жабдықтау бойынша уәкiлдер,
табельшiлер, хатшылар және қаржылық-есептiк және функцияның
жабдықтауды орындайтын қалған қызметкерлер.
2) Өнеркәсiптiк емес қызметшi - өндiрiспен және оның қызмет
көрсетуiмен тiкелей байланыспайтын қызметкерлер (ТКШ, әлеуметтік-
мәдени сала). Кадрлардың кәсiби-біліктілік құрылымы еңбектің кәсiби-
мамандық және біліктілік бөлінуіне негізделеді. Кәсіп деп арнайы теориялық
бiлiмдер және тәжірибелік дағдыларды талап ететiн еңбек қызметiнiң ерекше
түрi түсіндіріледі. Мамандық – жұмысшылардан қосымша арнайы бiлiмдер
және дағдыларды талап ететiн және өзіндік ерекшелікке ие мамандық
шегіндегі қызметтiң түрi.
Жұмыстардың
біліктілігі
арнайы
бiлiмдер
мен
тәжірибелік
дағдылардың күрделiлiк дәрежесiмен анықталады және қызметкермен
атқарылатын нақты жұмыс түрiнiң күрделілік дәрежесін сипаттайды.
Ұйымдағы кадрларының жағдайы келесi көрсеткiштердi пайдалану
динамикасымен анықталады:
1) Негiзгi жұмыскер санының коэффициентi:
,
)
1
(
сс
қж
ор
Ч
Ч
К
(22)
мұндағы Ч
қж
, Ч
ос
– қосалқы жұмысшылар саны және жұмысшылардың
орташа саны.
2) Кадрлардың қатардан шығу коэффициенті:
Достарыңызбен бөлісу: | 
