213
- жалпы міндеттерді дұрыс қоя білумен;
- қызметтің ұйғарылатын шегін белгілеп алу және т.б.
Басқарудың ұйымдастырушылық әдістері (БҰӘ) ұжымға
әлдеқайда нақты ықпал етіп, жұмыстың тиімді әрі сапалы
орындалуын қамтамасыз етеді.
Осы әдістердің барлық жиынтығын үш топ бойынша жіктеуге
болады:
- ұйымдастырып-тұрақтандыру тобына;
- өкімгерлік тобына;
- дисциплинарлық ықпал ету тобына.
Бұл әдістер барлық деңгейдегі шаруашылық пен басқаруда
жүрген адамдардың құқығы мен жауапкершілігіне негізделеді.
Әдетте оларды әкімшіліктік деп атайды.
Басқарудың әлеуметтік-психологиялық әдістері – бұл қоғамдық
және жекелеген мәні бар өнегелік (нравственный) құндылықтарды
қалыптастыруға,
әлеуметтік-психологиялық
факторларды
пайдалануға негізделген басқару объектісіне ықпал етудің тәсілдері.
Бұл әдіс әлеуметтік-психологиялық тұрғыдан ықпал етудің мынадай
тәсілдер жиынтығын қамтиды:
- өз кезегінде бірігіп қызмет етуге қолайлы жағдай тудыратын
адамдардың
әлеуметтік-психологиялық
сипаттамаларын
(қабілеттерін,
темпераменттерін,
мінез-құлықтарындағы
ерекшеліктерін) ескеру арқылы еңбек ұжымдарын қалыптастыру.
Бұл сиыса білу, сыйласа білу сияқты күрделі мәселені шешуді,
яғни алға қойылған мақсатқа барлық ұжым мүшелерінің бір кісідей
ұйымдасып әрекет етуін, ауызбіршілігін қамтамасыз етеді;
- келісімшарттарды, міндеттемелерді пайдалану, игіліктерді
бөлудің тәртібін белгілеу секілді әлеуметтік реттеу жүйелерін енгізу;
- әлеуметтік ынталандыру – нақты мақсаттарға, нәтижелерге қол
жеткізуге бастайтын әлеуметтік-психологиялық жағдай жасау.
28. Басқарудың экономикалық әдістері
Басқарудың экономикалық
әдістерінің жалпы сипаттамасы
Экономикалық әдістердің тұтас жүйесі нарықтық экономика
жағдайында мынандай міндетті істерді орындайды: реттеуші,
теңгерімші және бөлуші. Экономикалық әдістердің көмегімен
214
тауарларды өндіру мен айырбастауда, тауарлардың экспорты мен
импортының көлемі мен бағытында және басқа да экономикалық
үрдістерде құрылымдық жылжулар реттеледі.
Нарықты қалыптастыру мен қалыпты жағдайға түсіруде
экономикалық әдістердің ең тиімді пайдаланылатын бағыттарының
бірі – жекелеген қызмет салалары мен түрлерін саралау тәсілдемесі
болып табылады. Бұл саралау ең алдымен экономикалық
ынталандыруды күшейтуді талап ететін өндірістің артықшылығы
бар салаларында, яғни басым саларында қолданылуы керек, салық
және пайыз мөлшерлемерінде, еңбекақы деңгейінде, қысқа мерзімді
және ұзақ мерзімді несиелерде артықшылықтарға ие болуы қажет.
Нарықтық қатынастарды қалыптастырудың түпкі мақсаттарына
қол жеткізу үшін микродеңгейдегі (кәсіпкерлердің әрекет ететін
саласындағы) басқарудың экономикалық әдістер жүйесін әлеуметтік
бағыттағы тиімді нарықтың талаптарына сәйкес орайластыру
(ыңғайластыру) қажет.
Басқарудың экономикалық әдістері – бұл адамдардың
экономикалық қатынастары мен олардың экономикалық мүдделерін
пайдаланатын адамдарға ықпал етудің тәсілдері мен әдістері.
Басқарудың көптеген экономикалық әдістерінің арасынан
өндірістің тиімділігін бастапқы буын деңгейіне дейін арттыра
алатын әдістерді бөліп көрсетуге болады.
Оған мыналарды жатқызуға болады:
- экономикалық ынталандыру;
- экономикалық тетікті шаруашылық есепке көшіру;
- баға және баға белгілеу;
- фирмалардың қаржылық саясаты және т.б.
Экономикалық ынталандыру
Экономикалық ынталандыру – жұмыскерлердің экономикалық
мүдделерінде көрініс табатын өндірісті басқарудың әдісі. Оның
негізін ЖҰӨ жалпы табысына қосқан үлесіне қарай өндірістік
ұжымның және әрбір қатынасушының табыстарын қалыптастыру
құрайды.
Экономикалық ынталандыру мынадай негізгі қағидаларға
сүйенеді:
- экономикалық ынталандырудың мақсаттарын қоғамды
дамытудың мақсаттарымен келісімге келтіріп, өзара байланыстыру;
215
- қоғамдық өндірістің құрылымындағы жоспарланған
өзгертулерді жүзеге асыруға бағытталған экономикалық
ынталандыруды саралау;
- ұжымдық және жеке мүдделердің бірыңғай болуын қамтамасыз
ететін алғышарттарды жасау;
- экономикалық ынталандыруды ар-ождандық ынталандырумен
ұштастыру;
- кәсіпорындардың және лауазымды тұлғалардың материалдық
жауапкершілігін қарастыратын экономикалық санкциялармен
экономикалық ынталандыруды ұштастыру.
Экономикалық
ынталандырудың
маңызды
элементіне
материалдық ынталандыру жатады. Ол әр түрлі формада жүзеге
асырылады, оны ең алдымен әрбір жұмыскердің еңбекақысы
түрінде және ұжымның еңбек нәтижелерін ынталандыру түрінде
жүзеге асыруға болады.
Еңбекақы материалдық тұрғыдан ынталандыратын жүйеде
жетекші орын алады.
Шаруашылық жүргізудің іс-тәжірибесінде бірігіп еңбек етуге
және шұғыл міндеттерді (тапсырмаларды) қабылдап, орындауға
ұжымның материалдық тұрғыдан мүдделілігін тудыратын әдістерді
әзірлеу ісі маңызды мәнге ие. Экономикалық ынталандырудың
көтермелеу қорын қалыптастырушы тетігі қорды қалыптастыратын
көрсеткіштердің таңдауын, пайдадан аударылатын (ұсталатын)
аударымдардың нормативтерін белгілеуді, қор мөлшерін анықтайтын
әдістерді әзірлеуді қарастырады. Нақ осы бағытта ғана ол ұдайы
жетілу үстінде болады.
Басқару тетігінде фирмалардың, бірлестіктер мен салалардың
өндірістік-шаруашылық қызмет нәтижелеріне және олардың
басқару органдарының басқарушылық тиісті (міндетті) істерді
қалай орындағанына экономикалық тұрғыдан жауап берудің, яғни
экономикалық жауапкершілік әдістері маңызды орын алады.
Менеджменттің эконо-микалық
тетігіндегі шаруашылық есеп
Шаруашылық тетіктің экономикалық тұтқасы фирманың
әлеуметтік-экономикалық табиғатымен сәйкеседі әрі нарық
негізінде айырбастаудың және өндірісті дамытудың бір факторы
болып табылады. Мұнда шаруашылық жүргізудің маңызды элементі
Достарыңызбен бөлісу: |
