Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

131
 
 
 
тоқаусыз  жылжиды,  яғни,  ТЦ  да  атмосфераға  макималдықысымнан 
нөлге дейін үздіксізбәсеңдейді.  
Осылайша,  составтың  артқы  бөлігінде  жылдамдатылған  босату 
орын  алады,  олкезде  басты  поршень,  ЗК-ғы  қысымның  бір  мезгілде 
жоғарылауы мен РК-ғы оның төмендеуінің салдарынан босату қалпына 
ауысады.  
Пойыздың  басындағы  ТМ-гі  қысым  жылам  жоғарылаған  кезде,  
магистральді  диафрагма  ершікке  20  дискімен  19  тірелгенше  оңға 
майысады. Қосымша бәсеңдету клапаны жабылады. МК-ғы ауа, солжақ 
дискідегі 27 артқы ілмегіндегі әрқайсысының диаметрі 1 мм болсатын 
екі  саңылау  арқылы  және  тығынжылдың  21  өстік  жыәне  радиалды 
каналдары арқылы  П қуысына ағып өтеді, ал ол жерден – ЗК-ға. ЗК-ғы 
қысымның  жоғарылауы  басты  поршеннің  босату  қалпына  жылжуын 
туындатады,  және  сәйкесінше,  ТЦ-нің  атмосфераға  бәсеңдеуі 
басталады. 
П  қуысында,  оған  РК-дан  ауаның  келіп  түсуіне  кедергі  келтіретін, 
жоғары  магистральді  қысым  орнатылады,  сол  себептен  пойыздың 
басты бөлігінде РК-ғы қысым мүлде құламайды, ал босату ЗК-ғы (МК-
дан) қысымның өсуіне байланысты баяу болады. 
Осылайша,  құрамның  басындағы  босату  ертерек  басталады,  бірақ 
баяу  өтеді,  ал  құрамның  соңында  кейінірек  басталады,  бірақ  жылдам 
өтеді.  Сол  себептен  жазықтық  режимінде  пойыздың  ұзындығы 
бойынша босату уақытын теңестіру жүзеге асырылады.  
Сәйкесінше,  жазықтық  режимінде  тек  толық  босату  ғана  мүмкін, 
оған  қолжеткізу  үшін  ТМ-гі  қысымды  0,2...  0,3  кгс/см
2
  және  тежеу 
кезіндегі  ТМ  қысымын  төмендетуге  байланысты  одан  жоғарыға 
жоғарылату ғана жеткілікті. 
Жазықтық  режиміндегі  босату  шұғыл  тежегеннен  кейін  дәл  солай 
бірақ  ұзағырақ  өтеді,  себебі  бұл  кезде  ТМ,  МК  және  ЗК-ны  толық 
бәсеңдету орын алған. 
Жалпы  жағдайда  босатудың  жазықтық  режимі  пойыздың  18  % 
дейінгі  еңіс  жерлермен  жүру  кезінде  орнатылады,  таулы  режим  – 
пойыздың 18 % артық еңіс жерлермен жүру кезінде. 
Шарт.  №  483м.  Ауа  бөлгішін  босатудың  ерекшеліктері.  ТМ-гі 
қысым  баяу  қарқынмен  жоғарылаған  кезде,  тығынжылдың  жоғарғы 
радиалды  каналы  21  (5.4-суретті  қара)  П  қуысына,  төменгі  оң  жақ 
радиалды  каналға  қарағанда  ерте  жылжиды,  яғни  РК  МК-мен    ЗК-ға 
қарағанда  (5.8-сурет)  ерте  байланысады  (тығынжылдың  радиалды 
каналы  және  қосымша  бәсеңдету  манжетінің  ершігіндегі  29  диаметрі 
0,3 мм канал арқылы). Сол себептен ТМ-гі қысымды бар болғаны 0,15 
кгс/см
2
  жоғарылату  жеткілікті,  бұл  магистральді  ж\диафрагма  босату 
қалпына майысуыүшын қажет.

132
 
 
 
30               0,3 мм 
                          0,7 мм 24 
 
 
                 32 
                29                     17
 
                 2,0 мм         0,7 мм 
5.8-сурет. Шарт. № 483м  ауа таратқышы клапандарының жүйесі  
(белгілерді 5.4-суреттің жазбаларын қараңыз) 
 
 
 
Егер,  магистральды  диафрагманың  босату  қалпында  ТМ-гі  қысым 
баяуқарқынмен жоғарыласа, онда ауаның РК-дан ЗК-ға ағылуы кезінде 
(жазықтықты  режимде)  тығынжылымен  бірге  магистральді  диафрагма 
қайта  жабу  (солға)  қалпына  қозғалуы  мүмкін  және  тығынжылдың 
тығыздау  манжеті  оның  оң  жақ  төменгң  радиалды  каналын  жабады, 
яғни  ауаның  МК-дан  ЗК-ға  жылыстауы  тоқтатылады.  Дегенмен, 
сонымен  бірге  РК-ның  МК-мен  тығынжылдың  жоғарғы  радиалды 
каналы  және  қосымша  бәсеңдету  манжетінің  ершігіндегі  29    диматері 
0,3  мм  канал  арқылы  байланысуы  қала  береді,  бұл  магистральді 
диафрагманы  босату  қалпында  ұстап  тұруға  мүмкіндк  береді.  Сол 
себептен  магистральді  қысымның  кейінгі  өсу  қарқынына  қарамастан 
толық босату орын алады.   
Қосымша  бәсеңдету  манжетінің  ершігіндегі  диаметрі  0,3  мм  
каналдың 
болуымен 
ауабөлгіштің 
босатудың 
басына 
деген 
ксезімталдығы  да  жоғарылатылған,  осы  канал  арқылы  МК  және  ЗК 
қысым  қайта  жабу  қалпында  теңестірілетіндіктен.  Магистральді 
диафрагманың босату қалпына жылжуы үшін оның босату серіппесінің 
күшін және тығыздау манжеттерінің ысылу күшін жеңу жеткілікті.  
Шарт.  №  483  ауабөлгіштің  сегіз  өсті  вагондарда  жұмысының 
ерекшеліктері. Сегіз өсті вагондардың тежеу цилиндрлерінің диаметрі, 
кәдімгі  төрт  өсті  вагондарға  қарағанда  16"  құрайды,  олардың  ТЦ 
диаметрі  14".  Әртүрлі  көлемді  ТЦ  толтыру  уақытын  теңестіру  үшін 
(пойыздың  составында  төрт және сегіз  өсті  вагондар болған жағдайда) 
сегіз  өсті  вагондарға  орнатылатын  ауа  таратқыштарда,  бос  сояуыштан 
манжетті 5 ( 5.4-суретті қара) алып тастайды, яғни баяу тежелу әрекетін 
болдырмайды. 

133
 
 
 
 
5.4.Шарт. № 304 және Шарт. № 404 қысым релесі 
(қайталауыштар) 
 
Шарт.  №  304-002  қысым  релесін  бірнеше  тежеу  цилиндрлерімен 
жабдықталған  жылжымалы  құрамда қолданады. Ол  ауа  таратқыш  ТЦ-
ға  орнататын  қысымның  қайталауышы  болып  табылады.  Осылайша, 
қысым  релесі  бірнеше  тежеу  цилиндрлерін  талап  етілген  уақыттың 
шінде бірдей қысымға дейін толтыруға арналған.  
Басқа  сөзбен  айтқанда,  қысым  релесі  ТЦ  жиынтық  көлемі,  барлық 
ТЦ-ды  бір  ауа  таратқышпен  қызмет  көрсетілуіне  мүмкіндік  беретін  ,  
нормаланатын мәннен артық болған жағдайда қолданылады. 
Қысым  релесін  ауа  таратқыш  пен ТЦ  арасына  орнатады.  Сонымен 
бірге  тежеу  барысында  ауа  таратқыш  (немесе  қосымша  локомотивті 
тежеуіштің краны) ЗР-ден (немесе ПМ-нен) реленің басқару камерасын 
бьолтырады,  ал  реле,  оны  тікелей  қуаттандыру  магистралінен  немесе 
қуаттандыру  магистралімен  байланысты  арнайы  ПР  қуатттандыру 
сұйыққоймасынан толтыра отырып, ТЦ-ғы осы қысымды қайталайды. 
Қуаттандыру магистралінің жоғары қысымының әсерін азайту үшін 
қысым релесінің алдында, қысымның 3,8...4,5 кгс/см
2
 мәніне реттелген,  
максималды  қысым  клапаны  немесе  шарт.  №°  348  бәсеңдеткіші 
орнатылады.   
Шарт.  №°  304-002  қысым  релесі  (5.9-сурет)  кронштейннен  1, 
корпустан 2, қақпақтан3 жәнеатмосфералық саңылаулары бар цоколден 
12  тұрады.  Корпус  пен  қақпақтың  арасына  резеңке  диафрагма  6 
орнатылған,  оған  алюминй  стақан  7  бекітілген.  Диафрагманың 
үстіндегі қуыс 4 реленің басқарушы камерасы деп аталады. 
Стақанның  түбінде  бұрандамен  резеңке  тығырық  5  бекітілген,  ол 
шығару  клапаны  болып  табылады.  Корпустың  төменгі  бөлігінде 
диаметрі  8  мм  өтпелі  өстік  каналы  бар  қоректендіру  клапаны  9 
орнатылған. Қоректендіру клапаны серіппемен 10 ершікке 8 жанасады 
және цоколде манжетпен 11 тығыздалған. 
Тежеу  кезінде  ауа  таратқыш  сығылған  ауамен  реленің  басқару 
камерасын  толтырады.  Сонымен  бірге  диафрагма  6  төмен  майысады 
және  стақан  7  ершіктен  қоректендіру  клапанын  9  серпеді,  ол    ауаны 
қоректендіру  сұйыққоймадан  диафрагманың  астындағы  қуысқа  жібере 
бастайды  және  бұдан  әрі  ТЦ  каналына.  Реле  басқару  камерасындағы 
қысымды  тұрақтандырғаннан  кейін  ТЦ  толтыру  диафрагмадағы  6 
теңдікке,  ауа  таратқыш  тарапынан  сығылған  ауаның  күшіне  және  ТЦ 
және  серіппе  10  жағынан  сығылған  ауа  күшіне  дейін  жалғасады. 
Дегенмен, сығылған ауа ТЦ тарапынан тек қана диафрагмаға әсер етіп 
қана  қоймай  қоректендіру  клапанына  да  әсер  еткендіктен,  реленің 
басқару  камерасындағы  ауаның  қысымы,  диафрагманың  астындағы 
қуысқа қарағанда біршама жоғары болады.