Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

296
 
 
 
төмендейді.  Бұл  тежеуіштерді  басқаруды  нашарлатып,  тежеуіштік 
магистралдан ауаның кемуін ұлғайтады.  
Тежеуіш қалыптарына қар жабысып, мұз қатып қалғанда, тежеудің 
бастапқы  кезеңінде  тежеуіштік  қалыптың  үйкеліс  коэффициенті 
төмендейді.  Майдың  қоюлануы,  тежеуіштік  цилиндрлердің  қатуы, 
иінтіректі    берілісте  мұздың  қатуы    оның  ПӘК-ін  төмендетеді, 
сондықтан оны орналастыру үшін қосымша күш талап етіледі. 
Қыста  егер  пойыз  осы  уақыт  аралығында  автотежеуіштерді 
қолданбай жүрсе, ал тежеуді алдын ала және тежеуіштік магистральда 
қысымның  аса  төмендеуімен  жүзеге  асырса,  жол  бойында  тежеуіш 
әрекетін әр сағат сайын тексеруі қажет. 
Қысқы  кезеңде  кейде  тежеуіштер  іс-қимылын  тексерген  кезде 
тежеуіштік  қалыптың  үйкеліс  бетіндегі  мұз  қабыршығы  тежеуіштік 
жолды  ұлғайтуға  алып  келеді.  Сондықтан  қар  қалың  жауғанда,  оппы 
қар  басқанда  композициялық  қалыптармен  пойызарда  тежеуіштер  іс-
қимылын  тексерер  алдында  қалыптың  үйкеліс  бетінен  қар  мен  мұзды 
жою үшін алдын ала тежеуді орындау қажет (қалыптың үйкеліс бетінен 
мұз қабыршағын 20...25 м сайын алып тастайды).  
Егер  мұндай  тежеу  тежеуіштердің  іс-қимылын  тексергенге  дейін 
мүмкін болмаса, онда жылдамдықты сағатына 10 шақырым төмендету 
үдерісінде пойыздың жүріп өткен ара-қашықтығын есептеуді пойызың 
тежелу  басталғаннан  кейін  200...250  м  ара-қашықтықты  жүргеннен 
кешікпей, жылдамдықты төмендеткеннен бастап жүргізу қажет.  
Қар  қалың  түскенде,  боранда,  деңгейі  рельс  бастиегі  биіктігінен 
асатын  қар  жауғанда,  станцияға  кірер  алдында  немесе  қия  беріс 
бойынша  жүрер  алдында  тежегенге  дейін  егер  пойызың  бұған  дейін 
тежелусіз  жүру  уақыты    20  минуттан  асса,  автотежеуіштер  жұмысын 
тексеру үшін тежеуді орындау қажет. 
Тежеуді  күшейту  қажет  болғанда  жүк  пойызында  екінші  сатыны 
магистральды кемі 0,5 кгс/см
2
бәсеңдетумен жүзеге асырады.  
Егер  тежеудің  бірінші  сатысынан  кейін  станцияға  және  тыйым 
салынған  белгіге  жақындаған  кезде  жеткілікті  тежеуіштік  әсер 
алынбаса, шұғыл тежеуді қолданады. 
1  кгс/см
2
асатын  тежелу  сатысы  немесе    тежеуіштік  цилиндрде  2,5 
кгс/см
2
қысым  кезінде,  рельстері  ластанған  учаскелерде  және  төмен 
қысым  кезінде  тиімді  тежелу  және  дөңгелек  жұбының  сыналануының 
алдын алу үшін локомотивтің дөңгелек жұбының астына алдын ала құм 
себу қажет.  
Белгіленген  қысымға  дейін  тежеуіштерді  босатуды  машинист 
кранының  тұтқасын  І  жағдайына  ауыстырумен  ғана  орындайды. 
Машинист  кранының  тұтқасын  босату  жағдайына  ауыстырған  сәттен 
пойызы  тоқтағаннан  кейін  қозғалысқа  келтіргенге  дейінгі  уақытты 
ұлғайтады (12.3-кестені қараңыз). 
Тұрақта  аса  қажеттілік  болмаса,  пойызы  тежелген  жағдайда  ұзақ 
ұстап  тұру  ұсынылмайды,  өйткені  бұл  қалыптардың,  дөңгелек  бетінің  
қатуына, қозғалған кезде тайғанауына алып келеді. 

297
 
 
 
Бақылау сұрақтары 
1. Локомотивтік 
тартқышпен  пойыздарда  жолда  автоматты 
тежеуіштер мен ЭПТ іс-қимылын қандай жағдайларда орындайды? 
2.  Электр  пойызарында  қандай  жағдайларда  электродинамикалық 
тежеуіштерді пайдалануға тыйым салынады? 
3.  Шұғыл тежелуді қандай жағдайларда қолданады? 
4. Жолаушылар  пойызында  тежеуіштерді  басқару  кезінде  қандай 
жағдайларда  жабу  ретінде  №395  машинист  кранының  тұтқасын  ІІІ 
жағдайда пайдалану қажет? 
5.  Жолаушылар  пойызында  шұғыл  тежеуден  кейін  тежеуіштердің 
босатудың ерекшеліктері қандай? 
6.  Тежеуіштік  жабдықтарды  ұстауда  қандай  бұзушылықтар  оның 
қатуына алып келеді? 
7.  Тежеуіш  жабдықтарын  қыздыру  бойынша  операцияларды 
орындаған кезде қандай қауіпсіздік техника қағидаларын сақтау қажет? 
8.  Қысқы кезеңде тежеуіштерді басқару ерекшеліктері қандай?

 
 
 
ӘДЕБИЕТ ТІЗІМДЕРІ 
1. 
Албегов  Н.  А.,  Фокин  М.  Д.,  Ясенцев  В.  Ф.  Электропневматикалық 
тежеуіш. – М.: Көлік, 1974. – 232-бет. 
2. 
Астахов  П.Н.,  Гребенюк  П.  Т.,  Скворцова  А.И.  Тартымдық  есептер 
бойынша анықтама. – М.: Көлік, 1973. – 255-бет. 
3. 
Завьялов  Г.Н.  Локомотивтер  мен  мотор-вагондық  жылжымалы 
құрамның тежеуіштік жабдықтарын жөндеу. – М.: Көлік, 1971. – 271-бет. 
4. 
Иноземцев  В.Г.,  Казаринов  В.  М.,  Ясенцев  В.  Ф.  Автоматты  
тежеуіш. – М.: Көлік, 1981. – 463-бет. 
5. 
Иноземцев  В.  Г.  Темір  жол  жылжымалы  құрамның  тежеуіштері.  – 
М.: Көлік, 1979. – 423-бет. 
6. 
Иноземцев  В.Г.,  Абашкин  И.  В.Жылжымалы  құрамның  тежеуіштік 
және пренвматикалық жабдықтары. – М.: Көлік, 1984. – 341-бет. 
7. 
Темір  жол  жылжымалы  құрамның  тежеуіштерін  пайдалану 
жөгніндегі нұсқаулық  (ЦТ-ЦВ-ЦЛ-ВНИИЖТ/277). – М., 2002. – 160-бет. 
8. 
Вагонов    вагондардың  тежеуіштік  жабдықтарын  жөндеу  жөніндегі 
нұсқаулық (ЦВ- ЦЛ/945). – М., 2003. – 128-бет. 
9. 
Локомотивтер  мен  мотор-вагондық  жылжымалы  құрамның 
тежеуіштік  жабдықтарына  техникалық  қызмет  көрсету,  жөндеу  және 
сынау жөніндегі нұсқаулық (ЦТ/533). – М., 1998. – 213-бет 
10. 
КПД-3  деректерін  жинау  және  тіркеу  құралдары  кешендерін 
пайдалану, диаграммалық лентаны шешу жөніндегі нұсқаулық (ЦТ/397). – 
М., 1996. – 75-бет. 
11. 
Ресей  Федерациясы  темір  жолдарында  пойыздар  қозғалысы  мен 
маневрлық жұмыс бойынша нұсөаулық  (ЦД/790). – М., 2000. – 317-бет. 
12. 
Ресей  Федерациясы  Темір  жолдарда  сигнал  беру  жөніндегі 
нұсқаулық (ЦРБ/757). – М., 2000. – 128-бет. 
13. 
Ресей  Федерациясы  Салмағы  мен  ұзындығы  артық  жүк 
пойызарына  қарауды  ұйымдастыру  жөніндегі  нұсқаулық    (ЦД-ЦТ/851).  – 
М., 2001. – 32-бет. 
14. 
Крылов  В.  И.,  Крылов  В.В.,  Лобов  В.Н.  Тежеуіштерді  басқару 
аспаптары. – М.: Көлік, 1982. – 136-бет. 
15. 
Крылов  В.  И.,  Крылов  В.  В.  Жылжымалы  құрамның  автоматты 
тежеуіші. – М.: Көлік, 1983. – 359-бет. 
16. 
Крылов В.В., Ефремов В.Н., Демушкин П.   Темір жол жылжымалы 
құрамның тежеуіштік жабдығы: Анықтама. – М.: Көлік,  1989. – 494-бет. 
17. 
Меренцев С. П. Локомотивтер компрессорлары. – М.: Көлік, 1974. – 
79-бет. 
18. 
Пархомов  В.  Т.  Тежеуіштер  құрылысы  және  оларды  пайдалану.  – 
М.: Көлік, 1994. – 208-бет. 
19. 
Ресей  Федерациясы  Темір  жолдарды  техникалық  пайдалану 
қағидасы  (ЦРБ/756). – М., 2000. – 189-бет. 
20. 
Ресей  Федерациясы  темір  жол  жылжымалы  құрамның  әуе 
резервуарларын қадағалау қағидасы (ЦТ-ЦВ-ЦП/581). – М., 1999. – 53-бет. 

 
299 
 
 
МАЗМҰНЫ 
Кіріспе ..........................................................................................................3 
 1-тарау. 
Тежелудің негізгі теориясы
 ............................................................5
 
1.1.  Тежеуіштерді тағайындау ....................................................... 5 
1.2.  Қозғалысты баяулатуды құру тәсілдері .................................5 
1.3.  Тежеуіштер сыныптамасы ...................................................... 6 
1.4.  Тежеуіш күш қалыптастыру ................................................... 7 
1.5.   Тежеуіштік қалыптардың үйкеліс коэффиценті .................. 9 
1.6.  Ілінісу коэффициенті .............................................................10 
1.7.  Тайғанамай тежелу жағдайы .................................................11 
1.8.  Тежеуіш күшін реттеу тәсілдері ...........................................12 
1.9.  Тежеуіш жолы ........................................................................14 
 2-тарау. 
 
Жылжымалы құрамның пневматикалық тежеуіштік жабдығының 
схемалары
 ...................................................................................19
 
2.1.   Тежеуіштік жабдық аспаптарының сыныптамасы ............19 
2.2.   Тежеуіштік жабдықтың пневматикалық схемалары .........20 
 3-тарау. 
Тығыздалған ауаны қоректендіру және сақтау аспаптары
 ..........51
 
3.1.  Компрессорлар.  
Жұмыстың жалпы ережелері және негізгі көрсеткіштері ....51 
3.2.  КТ-6, КТ-7, КТ-6 Элкомпрессорлары ..................................55 
3.3.   ПК-5,25 және ПК-3,5 компрессорлары ...............................63 
3.4.  ЭК-7б және ЭК-7в компрессорлары .....................................67 
3.5.  К-2компрессоры .....................................................................69 
3.6.  Қысым реттеуіші ....................................................................71 
3.7.  ГБас резервуарлар ..................................................................76 
 4-тарау. 
Тежеуіштерді басқару аспаптары
 .................................................79
 
4.1.  Машинист краны. Машинист кранының қолданылуы және 
түрлері.... 79 
4.2.   № 395 машинистінің пойыздық краны ...............................80 
4.3.  № 395  машинисті крандарыныңэлектр контроллері......90 
4.4.  № 254 қосалқы локомотивтік тежеуішінің краны................92 
           4.5. № 377 қосалқы тартымының краны және №114 құрама  
                  краны................................................  97 
          4.6.  Тежеуіштерді бұғаттаудың №367М құрылысы ....................98 
           4.7. № 418 датчигімен тежеуіштік магистралінің үзілуінің  
                 сигнализаторы ......................................................................... 102 
           4.8. КПЭ-99 электрлік бұғаттау клапаны ................................... 104 
           4.9.  Тежеуіштерді босату сигнализаторы .................................. 107 
           4.10. Басқарудың пневматикалық ажыратқышы ....................... 109 
5-тарау 
Тежелу аспаптары мен авторежимдер
 
112 
5.1. Ауа тартқыштар. Жалпы ережелер .................................112 
5.2.   № 292-001 ауа тартқышы .................................................. 113 
5.3.   № 483.000 (483.000м) ауа таратқышы .............................. 119 

300
 
 
 
5.4.   № 304 және  № 404 қысымының релесі (қайталауышы) 133 
5.5.   режимдерді автоматты реттеуіш 
торможения (авторежимдер) ................................................. 135 
5.6.  Тежеуіштік цилиндрлер ...................................................... 142 
5.7.  Қосалқы резервуарлар ......................................................... 148 
 6-тарау. 
Ауа өткізгіш және оның  арматурасы
 ......................................... 151
 
6.1.  Магистральдар ...................................................................... 151 
6.2.  Крандар ................................................................................. 152 
6.3.  Клапандар ............................................................................. 155 
6.4.   № 348  редукторы ...............................................................  167 
6.5.  Біріктіргіш жеңдер ............................................................... 169 
6.6.  Ылғал-май бөлгіш, сүзгіштер мен шаң тазалағыштар ...... 171 
7-тарау. 
Электропневматикалық тежеуіштер
 ........................................... 174
 
7.1.  Электропневматикалық тежеуіштер схемалары және 
олардың жұмыстарының жалпы қағидаттары.....  174 
7.2.   ЭПТ артықшылығы мен кемшіліктері .............................. 176 
7.3.  Екісымды ЭПТ құрылымдық схмеасы және тежеуіштік  
         аспаптардың қолданылуы ...........................................177 
7.4.   № 305-000 электр ауа таратқышы ..................................... 178 
7.5.   Вагонаралық қосылыс ........................................................ 184 
7.6.  Оқшауланған аспалар мен ұстатқыш қораптар ................. 185 
7.7.  Локомотивтік  тартыммен  жолаушылар  пойыздарының  ЭПТ 
электр схемасы .............................................................................. 187 
          7.8. Электр пойыздарының ЭПТ жабдығы .................................. 192 
 8-тарау. 
Тежеуіштік иінтіректі беріліс
 ..................................................... 207
 
          8.1. Иінтіректі берілістің қолданылуы және оларға қойылатын  
                 талаптар ................................................................................... 207 
8.2. Иінтіректі берілістің беріліс саны және ПӘК  .................... 208 
8.3. Иінтіректі берілістің типтік схемалары мен егжей-тегжейі211 
          8.4. Тежеуіштік иінтіректі берілісті реттеу ................................. 228 
9-тарау. 
Автоматты  локомотивті 
сигнализация, автостоптар мен жылдамдық өлшеуіш
 ............... 239
 
9.1.  Жалпы мәліметтер ............................................................... 239 
9.2.  АЛСН құрылымы және жұмыстың жалпы қағидаты ....... 240 
9.3.  автостоптың электропневматикалық клапаны .................. 244 
9.4.  КПД-3 электрондық жылдамдық өлшеуіші 
(деректерді беру кешені) ........................................................ 248 
 10-тарау. 
Тежеуіштік жабдыққа техникалық қызмет көрсету 
 ............... 256
 
10.1.  Локомотивті депоға қабылдау кезінде тежеуіштік 
жабдықты қарау және тексеру ............................................ 256 
10.2.  Құрамнан локомотивті ажыратпай бригадалардың 
ауысымы кезінде тежеуіштік жабдықты тексеру   258

 
 
 
10.3.   Басқару кабинасын ауыстыру тәртібі. Локомотивті 
құрамға тірек және құрамнан ажырату .................................... 259 
11-тарау.Пойыздарды тежеуішпен қамтамасыз ету ........................ 263 
11.1.  Жүктік және жолаушылар пойыздарына арналған 
тежеуіштік нормативтер. Тежеуіштік басу жетіспеген кездегі 
пойыздардың жүру тәртібі 
263 
11.2.  Пойыздарда тежеуіштерді сынау түрлері мен тәртібі
 
265 
11.3.  Пойыздарды тежеуіштермен қамтамасыз ету және олардың 
жарамдылық іс-қимылдары туралы ВУ-45 нысанды анықтама 
және оларды толтыру тәртібі 
274 
11.4.   Жұмыс істемейтін локомотивтерде тежеуіштерді қосу 276 
11.5.  Тежеуіштерді бақылау тексеру ......................................... 276 
 12-тарау. 
Тежеуіштерді басқару
 .............................................................. 281
 
12.1.  Жүру жолында тежеуіштердің іс-әрекетін тексеру ........ 281 
12.2.  Қалыпты құрастырылымдағы жүк пойыздары мен 
жолаушылар пойыздарының тежеуіштерін басқару 
 284 
12.3.  Электр пойыздары тежеуіштерін басқару ....................... 290 
12.4.    Қысқы кезеңде тежеуіштерді басқару ерекшеліктері. 
 Тежеуіштік жабдықтың қатуының алдын алу ..................  
292 
Әдебиеттер тізімі ....................................................................................  298

Учебное издание
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Афонин Геннадий Сергеевич, 
Барщенков Владимир Николаевич, 
Кондратьев Николай Витальевич 
Жылжымалы құрамның тежеуіштік жабдығының 
құрылысы және оны пайдалану 
Оқу құралы 
8-шібасылым, стереотипті 
Редакторы 
Н.А. Голованова, Ә. Шапауов 
Техникалық редактор 
О. Н. Крайнова 
Компьютерлік  втүптеу: 
В.А.Крыжко 
Корректорлары
Е. В. Соловьева, Т. Н.Морозова 
Басылым. № 108105582. 10.02.2014 басылуға жіберілді. Форматы 60 х90/16. 
Қағазы офсеттік. № 1. «Таймс» гарнитурасы. Баспа  офсеттік. Шартты баспа табағы. 19,0. 
Таралымы 1 200 дана, Тапсырыс  № 
«
Академия» баспа орталығы» АБҚ. www.academia-moscow.ru129085, 
 Мәскеу, Мир даңғылы, 101В,  1-бет. 
Тел./факс: (495) 648-0507, 616-00-29. 
№ РОСС RU. АЕ51. Н 16474 от 05.04.2013 санитарлық-эпидемиологиялық қорытынды. 
Баспа ұсынған электрондық тасығыштармен басылды,  
 «Саратов полиграфкомбинат» ААҚ-да. www.sarpk.ru 
410004,  Саратов қ, Чернышевский көшесі, 59
.