Бағдарламасы аясында іске асырылды David В. Brinkerhoff, Rose Weitz, Suzanne T. Ortega

198
7-ТАРА У
«көтеріліс»  деп  атады)  мүлде  басқаша.  Біреудің қандай да  бір  атақ- 
қа  ие  болуы  жеңіске  жеткен  кім  және  тарихи  кітаптарды  жазған 
кім  -   соған  байланысты.  АҚШ  укіметі  әдетте  лаңкестер  деп  тек 
шетелдіктерді  атап,  АҚШ-та  америкалық  азаматтар  жасаған  зор- 
лық-зомбылықты  (түсік  жасаушылардың  өлімі  және  1995  жылы 
Оклахомадағы  бомбалау  сияқты)  лаңкестік  емес,  жекелеген  бү- 
зақылық қылмыс деп сараптаған (Turk, 2004).
Неліктен  адамдар  лаңкестікті  өз  ісіне  айналдырады?  Таңғалар- 
лығы,  жеке  теңсіздік  бұған  да  әсерін  тигізеді,  кедей  топтардың  мү- 
шелері  басқа  топтарға  қарағанда  лаңкестікпен  әлдеқайда  аз  айна- 
лысатыны  анықталды.  Керісінше,  лаңкестік  ұлттық  немесе  мәдени 
қауіп-қатерден  қорғау  ұстанымына  негізделген  (Turk,  2004).  Кедей 
елдердегі адамдар көбіне халықаралық терроризмді екі жағдайда қол- 
дайды:  біріншіден, өздерінің мәдениетіне, экономикасына, үкіметіне 
батыс елдер тарапынан қауіп төнеді деп немесе олардың бақылауына 
ұшырайды  деп  сенеді;  екіншіден,  олар  терроризмді  осындай  әділет- 
сіздікпен күресудің  гиісті әдісі ретінде қарастырады (Turk, 2004).
Case study: ислам терроризмі
Элем бойынша христиан, еврей және үнді лаңкестері саяси және діни 
көзқарастарын  бетке  ұстап,  зүлым  әрекеттермен  айналысады.  Мәсе- 
лен, 2011 жылы шілде айында өзін «христиан крест жорықшысы» деп 
атаған Андерс Беринг Брейвик 70-тен астам адамды өлтірген. Олардың 
көбі жасөспірімдер болатын. Ол ислам дініне қарсылығын осылай біл- 
дірген. Батыстағылар кейінгі кезде ислам терроризмінің өршуінен қа- 
уіпгенуде.
Исламдық терроризмнің пайда  болуына  басты себептердің бірі- 
кейбір мұсылмандардың ойынша,  мұсылман елдері мен дініне саяси 
қысым жасалады деген пікір.
Бүл  пікірді  әлемдегі  түрлі  оқиғалар  растай  түседі:  АҚШ  палес- 
тиндықтарға  қарағанда  Израильге  бір  жақты  көмек  көрсетіп  жүр; 
батыс  елдері  Ирактың  ішкі  істеріне  араласып  отыр.  Осы  сияқты  әре- 
кеттер көптеген мұсылманның намысына тиіп, мұсылман елдері мен 
жалпы исламға қауіп төнуде деген пікір қалыптасқан.
Ислам терроршылдығының өршуіне мұсылман елдеріндегі кур- 
дел! мәселелер де эсер еткен. Соғыс, кедейлік, теңсіздік және үкімет 
жемқорлығы  -   мұсылман  елдеріне  ортақ  мәселе.  Сонымен  байла­
нысты кедей балалар ислам діні негіздерін оқытатын тегін мектеп- 
терге (медреселерге) ғана бара алады. Мәселен, көптеген мұсылман- 
дар жиьадты «нәпсіге, күнә жасауға қарсы күрес» деп түсінсе, кейбір 
медреселерде балаларға «кәпірлерге қарсы діни соғыс» деп уйретеді 
(Aslan,  2008).  Мұндай  мектептер  «Әл-Қаида»  мен  басқа  топ  басшы- 
ларына  соғысқа  жауынгер  жинауға  мүмкіндік жасайды.  Сонымен 
бірге  мүсылман  елдеріндегі  жоғарғы  тап  өкілдері  көптеген  зұлым 
әрекеттерден  қорғалатындығына  қарамастан,  наразылыққа,  өкі- 
нішке  голы,  намысы  осалдық  көрсеткен  адамдардың  арасында 
өмір  сүруде.  Сондай  адамдардың бірі -  2011  жылы  19 лаңкесті АҚШ- 
қа шабуыл жасауға жұмсаған -  Осама бин Ладен.
Қорыта  келсек,  дүниежүзі  бойынша  мүсылмандар  бұқаралык 
ақпарат  құралдары  мен  ақпараттық  технология  әсерінен  Амери­
ка  мәдениетінің  көлеңкесінде  қалды.  АҚШ  телеарналары  әйелдер 
шаштары  мен  денелерін  жауып  жүретін  елдерде  жалаңаш  әйел- 
дерді  көрсетеді.  Хип-хоп  әндер  өздерінің  жыныстық  қатынасқа 
шақырған  әрекеттерімен  көзге  түседі  және  Голливуд  романдары 
мұсылман  құндылықтарына  қайшы  келетін,  еркін  өмір  сүру  сал- 
тын ұнататын әйелдер мен  еркектерді бейнелейді. АҚШ дүниежүзі

СТРАТИФИКАЦИЯ
199
I 
Басқа елдердегі Америкаға қарсы 
I 
пікірлер -  АҚШ-тың мәдени, 
экономикалық, саяси және әскери 
үстемдігіне деген үрей мен реніштің 
белгісі саналады.
бойынша  жақсы  өмірдің  бейнесіне  айналды,  сонымен  қатар  мате­
риализм, зұлымдық, пропорционалдылық сияқты әрекеттердің де 
символына айналған.  Ислам терроршылдығы АҚШ-тың мұсылман 
қауымына  жайсыз  эсер  етіп  отырған  істеріне  қарсы  тұру  мақса- 
тында пайда болған.
АҚШ-тағы теңсіздік
Әрине,  Америкадағы  ең  кедей  азаматтардың  жағдайы  Эфиопия  мен 
Гаитидегі  кедейлерден  жақсырақ.  Әйтсе  де  АҚШ-тағы  теңсіздік  -  кө- 
кейкесті мәселе. Келесі тарауда АҚШ-тағы стратификация құбылысы- 
на талдау жасаймыз.
Экономикалық теңсіздік
Теңсіздіктің  маңызды  түрлерінің  бірі  -   табыс  теңсіздігі.  Табыс  деп 
адамның немесе отбасының белгілі бір уақыт аралығында алатын ақ- 
шасын айтамыз. Табыстың ішіне еңбекақы, зейнетақы, дивидендтер 
және үкіметтен  алатын  жәрдемақы  (мысалы,  әлеуметтік қамсыздан- 
дыру) кіреді. Табыс теңсіздігі -  белгілі бір ел ішіндегі табыс көлемінің 
айырмашылығы.
Табыс  теңсіздігі  таптық  жүйелердің  барлығына  тән,  ал  АҚШ-та 
ерекше  жиі  кездеседі.  Экономикалық  корпорация  мен  Даму үйымы- 
на (2011) кіретін 30 елдің ішінде Түркия мен Мексикада ғана АҚШ-қа 
қарағанда  табыс  теңсіздігі  кең  тараған.  АҚШ-тағы  табыс  теңсіздігі 
1970 жылдан  бері  артып  келеді  (DeNavas-Walt  &Cleveland,  2002;  Isaacs, 
Sawhill &Haskins, 2008).
Егер АҚШ халқын 5 топқа  бөлсек, ең кедей үй қожалықтарының 
20%-ы табыстың 3,4%-на ие, ал ең байлардың 20%-ы табыстың 50%-на 
ие, яғни  14 есе  артық (7.3-сызба).  Қазіргі экономикалық жағдайда  бұл 
ең түйткілді мәселеге  айналғаны  енді ғана  мәлім  болды. 2011  жылы 
АҚШ-тағы ең үлкен компаниялардың басшыларына төленген орташа
Табыс - белгілі бір уақыт 
аралығында алынатын ақша 
көлемі.
Табыс теңсіздігі -  белгілі бір 
ел ішіндегі табыс көлемінің 
айырмашылығы.