Қазақстан Республикасы Білім жҫне ғылым министрлігі

DTE-Data terminal Equipment) құрайды.  ООД-ның  құрамы  болып  ЭЕМ 
машинасы 
болуы 
тиіс, 
принтер 
плоттерлер 
және 
автоматты, 
автоматтандырылған есептеуіш, өлшеуіш және орындауыштар.  
Терминал-  бұл  құрылым  пайдаланушы  мен  есептеуіш  желісі  немесе  ЭЕМ 
жүйелерімен  байланысты  жүзеге  асырады.  Ол  төменгі  бөліктерден  тұрады: 
шығару  құрылымы, (көбінесе  ол  клавиатура ) және  бір  немесе  бірнеше 
шығару құрылымдардан (дисплей, принтерден тұрады.)  
Түйін деп есептеуіш жүйесі,  яғни  желілер арқылы берілетін  қор  көзі болып 
есептелетін, дерек қабылдағыштарды түсінеміз. 
Деректерді жіберу орта мен құралдарға, бір сөзбен айтқанда дерек жіберуге 
байланысты болады.  
Дерек  енгізу  орталығы  –ол  өзара  қатынасты  блоктар  мен  деректер  беру 
торабының  қосындысы  болып  есептеледі . Деректер  енгізу  орталығы 
жалпыға  бірдей  немесе  белгілі  жеке  пайдаланушылардың  іс-әрекеті  болып 
есептеледі.  
Деректер  беру  құрылғылары-  бұл  ақпараттық  жүйелерде  әрбір  тараптарды 
қосу  үшін  және  сигналдарды  керекті  жақтарға  жіберу  үшін  қолданылады. 
Оның мысалы болып коаксиалды кабель, шиыршықталған провод пен жарық 
беру жүйесі болады.  
Дерек  беру  линиясының  анықтамасы  болып  белгілердің  жиілігі  мен  ара 
қашықтығы  есептеледі.  Белгілердің  өшуі 1 дБ =10lg(P1, P2 ) ондағы P1мен  
P2 белгі қуаттылығы шығысы мен кірісіндегі белгі қуаттылығы болады.  
Канал(байланыс каналы)- бұл біржақты беру жүйесі . Бұл бір кеңістіктегі 
жиілік, радиобайланысының біреуіне ғана берілетін жиілік. Кейбір желілерде 
бірнеше байланыс желілерін ашады, да әр желіден өз деректері беріледі.  
Деректер  беру  каналы-  бұл  екі  жақты  байланысқа  шығу,  яғни  деректер 
каналының бітуі мен деректер беру желісі.  
Табиғатта  деректерді  беру  (ДБ  )дің  екі  түрі  бар,  бірі  оптикалық  желі 
байланысы  және  сым(  мыс)  сымсыз  байланыс  желісі.Сыммен  байланыс 
желісі    коаксиалды  кабельмен  немесе  шиыршықталған  екі  шекті  сыммен 
немесе сымсыз радио-инфрақызыл каналмен жұмыс істейді. 
Деректерді  электрлік  сигналмен  беруде  үйлестік  немесе  цифрлы  каналмен 
беру желілері болады.  
Байланыс жүйесінің шығу бағытына қарай симплексті(бір жақты байланыс ), 
дуплексті    (бір  мезгілде  екі  бағытта  байланысу)жарты  дуплесті  үзіліспен 
қарама  қарсы  байланысу  болып  бөлінеді.  Ақпаратты  беру  желісіне  тікелей 
телефондық  жүйе,  есептеуіш  жүйесі,  спутник  арқылы  байланыс  және  ұялы 
радиобайланыс әсер етеді.  
 
Байланыс түрлері мен мағлұмат беру жүйесінің жұмыс түрі. 
 
Деректер  блогы,  өзінің  жеке  құрылымы  мен  мағынасы  бір  деректер  болса 
оны  хабар  деп  атайды.  Хабарды  хабарлау  көздері  дауыс,  сурет  не  бейне, 
мәтін дерек болады. 
Дауысты  жеткізу  үшін  –телефон,  суретті-теледидар,  мәтінді-телеграф 
(телетайп)  деректерді  –есептеуіш  жүйелері  қолданылады.  Құжаттарды  
(мәтінді) мәтінді жіберу кодпен немесе факспен. Ал егер дауыс, сурет, дерек- 

бір  мезгілде  жіберілетін  болса,  олар  интегрировандық  жүйемен  қызмет 
етіледі.  Жинақтаушылардың  ақпарат  тарабындағы  мәліметтерді  өзара 
кодталған хабар жіберулері телемәтін жіберу деп аталынады (оның телекстен 
өзгешелігі  –телетайпты  байланыс  )ал  факсимильдік  байланыс-телефакс  деп 
аталады.  Телекса  түрлері:  электронды  пошта (E-mail ) –бұл  екі  жүйе  мен 
пайдаланушылардың  байланысы,  ал  файлмен  алмасу, « хабарландыру 
тақтасы»  және  телеконференциямен  алмасу-кең  хабар  тарату  жүйесі  болып 
есептеледі.Жіберуші  мен  қабылдаушының  арасындағы  кідірусіз  байланыс 
жұмыс тәртібі online (байланыстамын)деп аталады. Егерде кідіріс болып, ол 
бірақ  аралық  торабтарда  сақталса  оны  жұмыс  тәртібі offline (байланыстан 
тыс) деп атайды.  
Деректермен алмасу кезінде байланыстың 3 түрі бар:  
-  симплексті  (біржақтылы) хабар,  (теледидар, радио) 
-  жартыдуплексті(деректі қабылдау)жіберу кезекпен іске асады. 
-  дуплексті  (екіжақты  әр  станция  бірмезгілде  жібереді,  қабылдайды) 
байланыс. 
Ақпараттық жүйедегі дерек беру кезектесіп беру жиі қолданылады. Ол үшін 
кең тараған әдіс кезектесу: асинхрондық және синхрондық 
( 1- сурет ) 
Асинхрондық дерек беру 
    0 1 1 0 1 0 0 ##  
 
 
 
    екі екпінді                                        берілетін рәміз                                      
анықтық   тоқтау 
                                                                                                                  биті 
 
Cинхронды дерек беру  
        
# 
# 
 
 
синхрондық                             беру деректің аумағы                                    қатені            
беру  
биті                                                                                                              табу 
ходы     рәмізінің  
                                                                               
бітуі 
 
Синхрондық  байланыста  әрбір  рәміз  жеке  жіберіледі.  Екпін  биті 
қабылдағышты  байланыс  басталғанын  хабардар  етеді.  Содан  соң  рәміз 
беріледі.  
Байланыстың  дұрыстығын  тексеру  үшін  анықтауыш  биті  қолданылады. 
(анықтауыш биті бірге тең , егер ол тақ болса 0-ге тең.) Ақырғы бит «тоқта 
бит»  байланыстың  біткенін  білдіреді.  Кейбір  жүйелерде  байланысты  растау 
қолданылады.  
Байланысты  растау-  бұл  деректі  беру  әдісі,  ол  бойынша  әр  берілген  дерек 
қабылдағыштан  белгіні  талап  етеді.  Қабылдағыштан  растау  белгісі 
жіберілмейді, егер де жіберілген байт қатемен қабылданса.