Методические рекомендации по изучению учебного предмета «физика» (7-9 классы) в рамках обновления содержания образования

68 
 
таныстыру.  Тірек  сызба    арқылы  тербелмелі 
қозғалыс тақырыбы түсіндіріледі. 
«Түртіп  алу»  әдісі  арқылы 
білім  алушылар  қажетті 
ақпаратты 
дәптерлеріне 
жазып алады.  
Кіріспе  
Қарапайым математикалық 
маятник  тірек  нүктесіне 
бекітілген  ұзындығы  L 
жіпке  байланған  массасы  m  денеден    тұрады. 
Денені  тепе-теңдік  күйден  шығарған  кезде,  ол 
жан-жаққа тербеледі.  
L ұзындық және g (9.8 м/с
2
) еркін түсу үдеуі аз 
бұрыштарда  қарапайым  маятниктің  периодын 
анықтайды.    
Тербелісті  Xplorer  GLX-2002  мен    PS-2103 
датчигінің көмегімен тіркейміз.  
Сабақтың ортасы   
 
 
 
 
 
5 мин 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тәжірибе  арқылы    GLX-тің  көмегімен 
математикалық  маятник  арқылы  еркін  түсу 
үдеуін анықтау. 
Жұптас-топтас-бөліс  әдісі  бойынша  білім 
алушылар  екі-үштен  бірігіп    экспериментті 
түсініп жасап, қорытындысын жазады. 
Құрылғыны ретке келтіру  
1. GLX-
тің  жоғарғы  жағындағы 
портқа 
PS-2103 
датчигін 
қосыңыз.  Датчиктің  жоғарғы 
жағына  қосқыш  диапазонын 
«адам» тәртібіне  жылжытыңыз.   
2.   Файл қозғалысты секундына 
20 рет (20 Гц)  
        
өлшеуге келтірілген. 
3.Штативті тік орнатыңыз. Штитивке маятникке 
арналған қысқышты бекітіңіз. 
4.Маятникке арналған қысқышқа жіпті бекітіңіз, 
екінші ұшына дене байланады.  
5. Маятниктің ұзындығын L  өлшеп жазыңыз. 
6. PS-
2103  датчигін  маятниктің  жанына 
қойыңыз.   
7.Датчик  дискісі  маятнике  қарап  тұратын  және 
маятник қозғалысының 
траекториясымен    бірдей  болатындай  етіп 
датчикті орналастырыңыз  
( 3сурет) 
8.Маятник  диск  алдында  орталықтандырылған 
болатындай қысқышты ретке келтіріңіз.   
 
 
 
 
Xplorer  
GLX-2002;  
 PS-
2103 
датчигі, 
математикалық 
маятник, штатив 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
T
= 2
π
L
g

69 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25 мин 
9.PS-
2103 датчигін 
маятниктен  25  см 
қашықтықта 
орналастырыңыз.   
 
 
Жұмысты орындау тәртібі. 
1. 
GLX-
ті  қосып 
,  жаңа  файлды  ашу 
үшін «Үй» 
 
батырмасын басыңыз. 
         
Жалпы мәзір  
2.  Жалпы  мәзірден  «ОК»-ді 
 
басып  
«Файлы»-ды 
 
таңдаймыз  да,  «Файлы» 
 
басып  «Создать  файл»-
 
жолы белсенді болғанда, тағы да бір рет «ОК»-ді 
 
басамыз.  
3.Файлға  атау  беріңіз:    «Ок»-
 
басып, 
пернетақтаның көмегімен g деген әріпті теріңіз. 
«Үй» 
 
батырмасын  басып,  Жалпы  мәзірге 
көшіңіз. 
4.    Мәліметтерді  график  түрінде  қарастыру 
үшін,  яғни  тербелістің  орын  ауыстыруының 
уақытқа  тәуелді  графигін  қарастыру  үшін, 
 
 
GLX 
пен 
компьютер 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
2 
СУРЕТ: 
ҚҰРЫЛҒЫНЫ 
РЕТКЕ 
  
3 
СУРЕТ: 
СЕНСОР 
ЖӘНЕ МАЯТНИК 

70 
 
Жалпы 
мәзірден  
 
басып графикті 
ашыңыз. 
График 
экранында  У 
бойынша  орын 
ауыстыру,  ал  Х  бойынша  уақыттың  мәнін 
алуымыз керек. 
5.  Маятникті  
тепе-теңдік  қалыптан  шығару  үшін    дайын 
болыңыз.  Маятникті  бағыттаушы  және  үлкен 
саусақтармен 
ұстаңыз, 
бірақ 
қозғалыс 
сенсорына  дейінгі  арақашықтығы  25  см-ден 
аспауы керек. 
6.  Маятникті  10  см  тартып  жіберіңіз.  Маятник 
тербелісі реттелетіндей бес рет тербелсін.  
7.  Берілгендер  жиынын  бастау  үшін    «Пуск»-
 
басқышын басыңыз.   
8.  Маятник  12-15  тербеліс  өткен  соң  жазбаны 
тоқтату үшін «Пуск»-
 
басқышын басыңыз.                     
 
9.  Тербелістердің  ең  жоғарғы  бірінші  нүктесін 
тауып,  оңға ( ) батырмасымен және солға ( ) 
батырмасымен  ауыстыратын  курсорлардың 
көмегімен «Флаг»-
туды басып белгілеңіз. ( 
1-
ші тербелістің бастауы). 
10. Керекті тербеліс сандарын  (4-інші тербеліс, 
6-
ыншы тербеліс, 10-ыншы тербеліс)  оңға ( ) 
батырмасын  және  солға  ( )  батырмасын 
ауыстыратын  курсорлардың  көмегімен  тауып 
келтіріп,  «Флаг»-
 
батырмасын    жоғарыда 
көрсетілгендей қойып кетіңіз. 
11. Курсорды қозғап отырып 1-ші туға  апарып, 
Сосын -
 
басқышын басып, «Разность»  
 
«Айырма»  құралын  таңдаңыз  және  өз 
1 
СУРЕТ: 
СЫЗБА 
 

71 
 
таңдауыңызды 
белсендіру 
үшін    «ОК»-ді 
 
басасыз 
да,  курсормен 
келесі 
белгіленген 
туға 
апарып, 
тербелістер 
уақытын 
t 
анықтап  жазып 
аласыз.        
 
Х абсциссасы бойынша қарамен боялып тұрған 
сан уақытты көрсетеді. 
12. g шамасының тұрақты мәнін анықтаймыз  
а) Маятник ұзындығын өлшеңіз. l = 
б) Периодты есептеңіз.  T = t / N = 
в) g шамасын анықтаңыз . g =  4π
2
 l / T
2 
 = 
13. Кесте сызып толтырыңыз. 
№    l , м  t  , с 
 
T , с 
 
g , м/с
2
 
∆  g  , 
м/с
2
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
14.Қорытынды жазыңыз 
• 
Бағалау критерийі            білім алушы           
GLX-
ті  қолданып    тербелісті  тіркеп  және 
тербеліс  үдеуін  график  арқылы  есептеу 
әдістерін үйренді   
Дискриптор: білім алушы  
- 
 
GLX 
пен 
PS-2103 
датчигін 
қосып,құрылғыны ретке келтіре алады; 
- 
Мәліметтерді  график  түрінде  құрастыра 
алады; 
- 
Тербеліс  үдеуін  график  арқылы  есептей 
алады. 
Қ.  «Мадақтау»  әдісі  бойынша  мұғалім 
бағалайды.  
Сабақтың соңы 
2 мин. 
Үй тапсырмасы  
27-
28  тақырып,  сұрақтарғажауап  беру,  22-23 
жаттығу есептерін шығару.