8
2. ПӘН БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР
2.1 Күндізгі бөлімнің тақырыптық жоспары
Барлығы 2 кредит
Тақырыптар атауы
Дәріс
Сем
Лаб
СОӨЖ
СӨЖ
1. Жазуға үйрету технологиясының
пәні, мақсаты мен міндеттері
2
2
-
3
6
2. Жазуға үйретудің тарихы
4
4
-
3
6
3. Жазуға үйретудің әдістері
4
4
-
3
6
4. Жазу сауаттылығы және калли-
графиясы
2
2
-
3
6
5. Жазуға үйретудің дәстүрлі және
қазіргі технологиясы
3
3
-
3
6
6. Жазудың түрлері
-
-
-
3
-
7.
Қазақ алфавитіндегі әріп
кескіні мен реті.
-
-
-
3
-
8.
Жазбаша сөйлеу-сөйлеудің ере-
кше түрі
-
-
-
3
-
9. Жазуға үйретуде көрнекі
құралдарды пайдалану
-
-
-
3
-
10. Жазуға үйретуде ақпараттық
құралдарды пайдалану
-
-
-
3
-
Барлығы (сағат)
15
15
-
30
30
2.2 Дәріс сабақтарының тезистері
№1 дәрістің тақырыбы: Жазуға үйрету технологиясының
пәні, мақсаты мен міндеттері
Жоспар:
1.Жазуға үйрету технологиясының сипаттамасы
2. Жазуға үйрету технологиясын оқыту міндеттері
1. Тіл өзінің қатынас құралы болу қызметін ауызша түрде де,
жазбаша түрде де атқара алады. Дыбыстық тіл жазу арқылы
таңбаланады. Соның нәтижесінде оның қатынас құралы ретінде
қолдану шеңбері кеңейеді. Жазу (жазба тіл) — адамдардың кеңістік
пен уақытқа тәуелді болмай, өмірдің барлық саласында кең түрде
қарым-қатынас жасауына мүмкіндік беретін құрал. Ал ауызекі тіл
жайында мұны айта алмаймыз. Ауызекі тілмен сөйлесіп, қарым-
қатынас жасаудың мүмкіндігі (телефонды есептемегенде) сөйлеуші
мен тыңдаушының арасындағы кеңістікке байланысты болады да,
9
оның шеңберінен шығып кете алмайды. Ол кеңістіктің шеңбері
құлаққа естілудің мүмкіндігімен ғана өлшенеді де, адамдар ауызекі
тіл арқылы жүзбе-жүз кездескен-де ғана, бір-бірімен сөйлесіп пікір
алыса алады. Алайда мұндай салыстыру ауызекі тілдің қызметі мен
құндылығын ешбір төмендете алмаса керек. Ауызша тіл күнделікті
өмірде ауызба-ауыз сөйлесіп, қарым-қатынас жасауда, тікелей өз ара
пікір алысуда айрықша қызмет атқарады.
Жазба тілдің ауызекі тілден (устная речь) кейін пайда болатаны,
оның (жазба тілдің) жазудың шығып жасалуымен байланысты
екендігі белгілі. Жазудың шығып жасалуының, соған сай жазба тілдің
жасалуының күллі мәдениет атаулының тарихында орасан зор
маңызы болды және болып та отыр. Жазусыз мәдениет атаулыны,
цивилизация атаулыны көзге елестетудің өзі мүмкін емес. Көрнекті
жазушы Леонид Леонов жазудың маңызы туралы былай дейді:
«Адамдардың тегін қорлық жағдайдан бөліп алып шыққан, өткен
замандарда ашылған ұлы жаңалықтардың ішінде жазу өте-мөте үлкен
роль атқарды. Алфавиттің туған күнін адамның өзін-өзі біліп
ұғынуындағы дәуір деп есептеуге болады, осыдан кітап басу
станогының пайда болуына тура жол ашылды. Адам өзінің қазіргі
өміріне нақ кітап арқылы баспалдақпен көтерілгендей көтерілді».
2.Адам білімді, негізінен, жазба тіл арқылы, жазылғанды оқу
арқылы алады. Адамзаттың сонау көне дәуірінен бастап, біздің
заманымызға дейінгі талай ғасырлар бойына ғылым мен техника,
әдебиет пен өнер саласында жасаған күллі мәдени байлығын
ұрпақтан-ұрпаққа жеткізген де – жазба тіл. Көптеген заман бойында
жасалған және біздің заманымызда жасалып отырған мол рухани
мәдениетті бізден кейінгі ұрпақтарға, дәуірден-дәуірге жеткізетін де
— осы жазба тіл.
Жазудың тарихы өте ерте замандардан басталады. Кене жазуды
да, қазіргі жазуды да зерттеп білудің әрі теориялық, әрі практикалық
үлкен мәні бар.
Көне жазу нұсқаларын талдап оқи білу ерте заманда өмір сүріп,
қазірде өлі тілдерге айналған тілдермен танысуға немесе қазіргі
тілдердің ертедегі қалпымен танысуға және оны білуге мүмкіндік
береді. Мұның тіл тарихын зерттеуде орасан зор маңызы бар.
Жазудың тарихын зерттеп білу тіл білімі үшін ғана емес, сонымен
бірге тарих ғылымы үшін де, археология мен этнография үшін де
айрықша маңызды.
10
Халықтардың қазіргі жазуларын олардың дыбыстық тіліне
қарым-қатынас жағынан қарастырып зерттей білу сол тілдің
жазуларының ғылыми тұрғыдан дәлелді ережелерін жасау үшін өте-
мөте қажет.
Негізгі әдебиеттер: 1, 2,3, 4, 7, 8,12
Қосымша әдебиеттер: 1,2,6
№2 дәрістің тақырыбы: Жазуға үйретудің тарихы
Жоспар
1.Жазудың пайда болуының тарихи алғышарттары мен кезеңдері
2. Жазудың түрлері
1. Қазірде біз жазба тілді ауызша тілдегі сөздердің жазбаша
түрде әріптердің тіркесімен белгіленуі деп түсінеміз. Бірақ
алғашында бұлай болмаған. Жазудың тарихына көз жіберсек, әріппен
таңбалаудың кейінірек пайда болғанын көреміз. Жазу өте ерте
заманда жасалып, мыңдаған жылдар бойы өзгеріп, дамып келді.
Жазудың мыңдаған жыл бойына дамып жетілуімен бірге, оның
принциптері де өзгеріп отырды.
Жазудың жүйесі таңбалардың жиынтығынан құралады. Ол
таңбалар бүтіндей сөзді, не буынды, немесе дыбысты белгілейді.
Әрбір жазбаша таңбаның графикалық формасы, белгілі бір мағынасы
болады. Жазу жүйесіндегі таңбалардың не бүтіндей хабарды, не жеке
сөзді, не буынды, не дыбысты белгілеуіне қарай, жазу мынадай
түрлерге бөлініп қарастырылады: 1) пиктографиялық жазу, 2)
идеографиялық жазу, 3) буын жазуы (слоговое письмо), 4) әріптік
немесе дыбыстық жазу. Енді осылардың әр-қайсысына арнайы
тоқталайық.
2. Пиктографиялық жазу. Бұл - жазудың ең алғашқы түрі.
Пиктографиялық жазу —суретке негізделген жазу. Сондықтан оны
кейде сурет жазуы (рисуночное письмо) деп те атайды.
Пиктографиялық жазудың таңбалары (суреттері) пиктограммалар деп
аталады. Пиктографиялық жазудың ескерткіштері әр түрлі
суреттердің жиынтығынан құралған. Әрбір сурет (пиктограмма)
өздігінен бүтіндей хабарды (сообщение) білдіре алады. Ол хабар
графикалық жағынан жеке сөздерге бөлшектенбейді. Осыған орай
пиктограмма тілдік формаларды емес, оның мазмұнын бейнелейді.
