Оқулық Алматы, 012 Əож 37. Кжб 74. 00 Д 87

35
ұғымы алғаш рет қол жеткен ғылыми нəтижелер мен қағидаларды, 
ғылыми-теориялық  сипаттағы  жаңа  білімдерді  білдіреді.  Осыған 
сəйкес,  зерттеу  жұмысында  кəсіптік  білім  мен  тəрбие  берудің 
жаңа  əдіс-тəсілдері,  принциптері,  ұйымдастыру  формалары 
мен  жетілдірудің  мүмкіндіктері  ашып  көрсетілуі  тиіс  жəне  оны 
тиімділікпен жүзеге асырудың педагогикалық шарттары, тиімді ны-
сандары мен əдістемесі ұсынылады.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы қол жеткізілген 
зерттеу  нəтижелерінің  көмегімен,  практикалық  педагогикалық 
іс-əрекеттегі  кемшіліктерді  болдырмау  жолдарын  көрсетумен 
айқындалады. Оған проблема бойынша дайындалған оқу құралдары, 
оқу бағдарламалары, арнайы курс бағдарламалары жəне əдістемелік 
нұсқаулар мысал бола алады.
Зерттеу  нəтижелері  бойынша  оқулықтар  жəне  оқу  құралдары 
əзірленеді.
1.3. Кəсіптік білім беру жүйесін дамытудың негізгі бағыттары. 
Кəсіптік  білім  беру  жүйесін  дамытудың  негізгі  бағыттары. 
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында кəсіптік білім беруді ре-
формалау техникалық жəне қызмет көрсету еңбегінің кадрларын да-
ярлауды,  Қазақстанның  индустриялды-инновациялық  дамуын  іске 
асыруды, ғаламдық жəне білім экономикасына ақпаратты техноло-
гия арқылы өтуді, ішкі жəне сыртқы еңбек рыногында бəсекелестікті 
арттыруды көздейді; кəсіптік білім беру жүйесінің дамыуының келесі 
негізгі бағыттарын атап көрсетуге болады: білім беруді, ғылым мен 
өндірістің  ықпалдасуы;  кəсіптік  білім  берудің  ұйымдастырудағы 
жобалау-мақсаттық тұрғы; кəсіптік білім берудің креативті сипаты; 
үздіксіз  кəсіптік  білім  берудің  аймақтық  жүйелерінің  қалыптасуы 
жəне  дамуы;  білім  беру  қызметін  көрсету  нарығының  еңбек 
нарығымен өзара əрекеттестігі, кəсіптік білім сапасын жоғарылату. 
Бұл ағымдардың қай-қайсысы болмасын өзара байланыс жəне өзара 
кірігу қасиеттеріне иеленген.
Білім  берудің,  ғылым  мен  өндірістің  ықпалдасу  ағымы – бұл 
жүйенің, ғылым мен өндірістің əрбірінің компоненттері өзара белгілі 
бір байланыста болатын күрделі үдемелі сипатқа ие. Кəсіптік білім 
берудің біртұтас жүйелілікте құрылуы білім берудің даму деңгейімен 
анықталады.  И.  Я.  Савельев  атап  өткендей,  кəсіптік  білім  берудің 
негізгі  даму  ағымы  ретіндегі  білім  берудің,  ғылым  мен  өндірістің 

36
ықпалдастығының  жəне  мемлекеттік  саясаттың  екі  арасында 
құзыретті маман даярлауды қамтамасыз ете алатын белгілі бір өзара 
байланыстар  (жүйелілік,  өнімділік,  өзара  мүдделілік,  үзіліссіздік, 
ашықтық) орныққан
1
.
Кəсіптік  білім  беруді  ұйымдастырудағы  жобалау-мақсаттық 
тұрғы.  Қазақстандағы  кəсіптік  білім  беру  ұзақ  жылдар  бойы 
гностикалық  «білімдік»  тұрғыда  болып  келді.  Бұл  тұрғыға  сəйкес, 
білім берудің міндеті білім алушыларға іскерліктер мен дағдылардың 
қалыптасуы қосалқы саналатын, берік əрі жүйелі түрдегі білім беру 
болды. Кəсіптік білім беруді ұйымдастырудағы жобалау – мақсаттық 
тұрғы-ғылым  теориясында  кəсіптік  білім  берудің  жаңа  жүйесінің 
əдіснамалық  негізі  ретінде  енді-енді  қалыптасып  келе  жатқан 
тұрғы  ретінде  білім  берудің  мақсатын,  мазмұнын,  технологиясын 
ықпалдасу  негізінде  қарастыратын  инновациялық  тұрғы.  Деген-
мен, оның қалыптасуында білім мазмұнын жобалау, оқытудың жо-
балау – мақсаттық  технологиясын  құру,  басқарудың  жобалау  əдісі 
сияқты құрамдарын ажыратып көрсетуге болады. Сайып келгенде, 
жобалау-мақсаттық тұрғы еңбек нарығында бəсекеге қабілеттілікті, 
мамандығы  бойынша  əлемдік  деңгейде  тиімділікпен  еңбек  етуге 
əлеуеттілікті,  кəсіби  жетілуге  үнемі  даяр  болуды,  əлеуметтік  жəне 
кəсіби  ұтқырлықты  қамтамасыз  ете  алатын  кəсіби  құзыреттілікті 
қалыптастыруға бағытталған кəсіптік білім беруді ұйымдастырудың 
əдіснамалық негізі екендігіне көз жеткіземіз.
Кəсіптік  білім  берудің  креативті  сипаты  ағымы.  Заманауи 
қоғамдағы көпшілік өндірістік еңбек жұмыскерлері өзінің қызметін 
ақпараттық жəне интеллектуалдық құралдар арқылы жүзеге асыра-
ды.  Осы орайда, жеке тұлғаның креативтік ойлауының маңызы арта 
түседі. Кəсіптік білім берудің креативтік сипаты кəсіби қалыптасудың 
тірегі  жəне  маманның  жаңашылдық,  практикалық  бағдарланған 
маңызы бар шығармашылық тапсырмаларды бірегейлікпен шешімін 
іздестіре алуын, жаңалықтар табу мен өнертапқыштықты шамалай-
ды. Үздіксіз кəсіптік білім берудің аймақтық жүйелерінің қалыптасу 
жəне  дамуы;  білім  беру  қызметін  көрсету  нарығының  еңбек 
нарығымен өзара əрекеттестігі.
Кəсіптік білім берудің креативтік сипатының келесі бағыттарын 
былай  анықтап  көрсетуге  болады.  Педагогиканың  ықпалдасу 
үдерісі,  білім  беру  мен  оқытудың  саралануы  (диверсификация), 
1
Профессиональная педагогика: Учебник. / Под ред. Батышева С. Я., Новикова А. М. Издание 
3-е, перераб. – М.: Ассоциация «Профессиональное образование», 2010. – С.32. 

37
оқыту практикасына жаңа ақпараттық технологияларды ендіру жəне 
оқытуды  компьютерлендіру.  Бұның  бəрі  түптеп  келгенде  кəсіптік 
білім  берудің  креативтілігін  қамтамасыз  етіп,  бəсекеге  қабілетті 
жеке тұлғаны қалыптастыруға септігін тигізеді.
Үздіксіз кəсіптік білім берудің аймақтық жүйелерінің қалыптасу 
жəне  даму  ағымы.  Қазақстанның  Болон  декларациясына  қосылу 
жағдайына орай, кəсіптік білім беру жүйесінің бейімделу стратегия-
сы мен тактикасына жаңа тұрғы қажет. Осы орайда, оны жүзеге асы-
руда қайсыбір аймақтарда жоғары, орта жəне бастауыш кəсіптік оқу 
орындарының, сондай-ақ əлеуметтік, экономикалық жəне мəдени ке-
шендермен өзара əрекеттестіктегі субъект ретінде қатысатын кəсіптік 
білім  беру  саласында  аймақтық  саясат  қалыптастыру  қажеттілігі       
туындады.  Кəсіптік  білім  беру  саласындағы  аймақтандыру,  оны 
демократияландыру  мен  гуманизациялау  құралы  ретінде,  тек  қана 
кəсіби  кадрлады  даярлауға  бағдарлайтын  аймақтық  білім  беру 
жүйесін  біртіндеп  қалыптастыруды  көздейтін  технократиялық 
тұрғыны    ғана  емес,  жеке  тұлғаның  білімділік  əлеуетін  барын-
ша  дамытуға  жəне  оның  көзін  ашуға  септігін  тигізетін  гуманистік 
тұрғыны да ұстануға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда алғаш болса да, 
нық қадам басып келе жатқан аймақтандыру үдерісі кəсіптік білім 
беруді əртараптандырудың (диверсификациялаудың) жаңа деңгейдегі 
заңды  жалғасы.  Ол  өз  кезегінде  қазақстандық  білім  беруді  модер-
низациялау  міндеттерін  іске  асыруға,  жеке  тұлғалық-бағдарланған 
білім  парадигмасына  өтуге  септігін  тигізетін  объективті  қажетті 
үдеріс.
Білім  беру  қызметін  көрсету  нарығының  еңбек  нарығымен 
өзара  əрекеттестігі  ағымы.  Қазақстандағы  кəсіптік  білімнің  да-
муы  еңбек  нарығының  институтционалдық  жəне  құрылымдық 
өзгерістерін  айқындаушы  ықпалымен  жүзеге  асырылуда.  Бүгінгі 
күндегі  нарықтық  жаңартулар  жұмысшы  күшіне  деген  сұранысты 
өзгертіп,  адам  капиталының  жаңа  сапасын  талап  етуде,  соны-
мен  қатар  тұрғындардың  білімге  деген  жаңа  мұқтаждықтарын 
қалыптастырып,  оның  білімділік  əлеуетіне  басқаша  талаптар 
қоюда.  Яғни  білім  жүйесі  экономиканың  жаңа  кадрларға  деген 
мұқтаждығын  қанағаттандырып,  еңбек  нарығындағы  тепе-теңдікті 
ұстап  тұруы  тиіс.  Осы  орайда,  ең  алдымен  ғылыми-техникалық 
прогрестің жетістіктерімен, жаңа озық технологияларды ендірумен 
себептелінетін маман даярлаудың көлемін, құрылымын жəне сапа-
сын анықтайтын əдістер қажет болады. Бұл проблеманың шешімін