Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

Егер кестеде тек бір өрістен тҧратын қарапайым бастапқы кілтке ие 
болатын  болса,  онда  ол  автоматты  тҥрде  екінші  қалыпты  пішінде 
болады. 
Егер  бастапқы  кілт  қҧрамдас  болса,  онда  кесте  екінші  қалыпты 
нысандаболуы  міндетті  емес.  Онда  оны  кез-келген  өрістегі  мəнді 
бірегей тҥрде сəйкестендіретіндей, тағы екі немесе көп кестелерге бөлу 
керек.  Егерде  кестеде  бастапқы  кілтке  тəуелді  емес  кемінде  бір  өріс 
болатын  болса,  онда  бастапқы  кілттіқосымша  бағандарға  қосу  керек. 
Егер мҧндай бағандар болмаса, жаңа бағанды қосу керек. 
Екінші  қалыпты  нысанды  анықтайтын  осы  талаптар  негізінде, 
қҧрастырылған 
кестелердің 
сипаттамалары 
бойынша 
келесі 
қорытындыларды шығаруға болады (2.3-суретті қараңыз). 
Бірінші  кестеде  шешуші  өріс  пен  «Оқытушының  аты-жөні»  өрісі 
арасында  тікелей  байланыс  жоқ,  себебі  əр  тҥрлі  мҧғалімдер  бір  пəн 
бойынша  сына  немесе  емтихан  қабылдай  алады.  Кестеде  «Пəн» 
шешуші  өрісі  мен  барлық  қалған  өрістер  арасында  толық 
функционалды тəуелділік бар. 
Сол  сияқты,  екінші  кестеде  шешуші  өріс  пен  «Оқытушының  аты-
жөні» өрісі арасында тікелей байланыс жоқ. 
Дерекқорды  оңтайландыру  ҥшін,  атап  айтқанда,  əрбір  жазбаға 
«Пəн»  жəне  «Оқытушының аты-жөні»  өрісінің  мағыналарын  қайталау 
қажеттілігіне  байланысты  қажетті  жад  көлемін  азайту  ҥшін, 
дерекқордың  қҧрылымын  өзгерту  -  бастапқы  кестелерді  екінші 
қалыпты  нысанға  тҥрлендіру  керек.  Деректерқор  қҧрылымы 
кестелерінің қҧрамы 2.4-суретте берілген. 
Деректерқордың  тҥрлендірілген  қҧрылымы  алты  кестеден  тҧрады, 
олардың  екеуі  бір-бірімен  байланысты  (əр  кестенің  шешуші  өрістері 
жартылай  майлы  шрифтімен  белгіленген).  Барлық  кестелер  екінші 
қалыпты нысанның талаптарын қанағаттандырады. 
Бесінші  жəне  алтыншы  кестелер  өрістердегі  қайталанатын 
мағыналарға  ие,  бірақ  осы  мағыналар  мəтіндік  деректердің  орнына 
бҥтін  сандарды  білдіретіндіктен,  ақпаратты  сақтауға  қажетті  жадтың 
жалпы  көлемі  бастапқы  кестелерге  қарағанда  айтарлықтай  аз  болады 
(2.1-суретті қараңыз). 
Одан  өзге,  дерекқордың  жаңа  қҧрылымы  кестелерді  əртҥрлі 
мамандармен 
(басқару 
қызметтерінің 
бөлімшелері) 
толтыру 
мҥмкіндігін  қамтамасыз  етеді.  Дерекқор  кестелерін  одан  əрі 
оңтайландыру оларды ҥшінші қалыпты нысанға жеткізуге алып келеді. 
Ҥшінші  қалыпты  нысан.  Егер  кесте  екінші  қалыпты  нысанның 
анықтамасын  қанағаттандыратын  болса,  кесте  ҥшінші  қалыпты 
нысанда  болады  жəне  оның  бірде-бір  шешуші  өрістері  басқа  шешуші 
емес өріске функционалды тəуелсіз. 

 
2.4-сурет. Екінші нысанға дейінгі қалыпқа келтірілген, сынақ-емтихан 
тізімдемесінің кестелері 
Егер кесте екінші қалыпты нысанда болса жəне əрбір шешуші емес 
өріс  бастапқы  кілтке  транзитивті  тəуелді  емес  болатын  болса,  кесте 
ҥшінші  қалыпты  нысанда  екендігін  айтуға  болады,  Ҥшінші  қалыпты 
нысанның  талаптары,  шешуші  емес  барлық  өрістер  бастапқы  кілтке 
ғана тəуелді болмауына жəне бір-біріне тəуелді еместігіне алып келеді. 
Осы  талаптарға  сəйкес  дерекқор  кестелері  қҧрамында  (2.4-суретті 
қараңыз)  ҥшінші  қалыпты  нысанға  бірінші,  екінші,  ҥшінші  жəне 
төртінші кестелер жатады. 
Бесінші  жəне  алтыншы  кестелерді  ҥшінші  қалыпты  нысанға 
жеткізу ҥшін, студенттер топтарында емтихан немесе сынақ өткізілетін 
пəндердің  қҧрамы  туралы  ақпараттан  тҧратын  жаңа  кесте  жасаймыз. 
Кілті ретінде біз «Есептеуіш» өрісін қҧрдық, ол кестеде жазба нөмірді 
орнатады, себебі əрбір жазба бірегей болуы керек. 
 

 
Нəтижесінде 
2.5-суретте 
көрсетілген 
дерекқордың 
жаңа 
қҧрылымын  аламыз  (əр  кестенің  шешуші  өрістері  қалың  қаріппен 
белгіленген).  Аталған  қҧрылымда  ҥшінші  қалыпты  нысанның 
талаптарына сəйкес келетін жеті кесте бар. 
Бойс-Кодцтің  қалыпты  нысаны.  Кесте  өрістері  арасындағы 
функционалдық  тəуелділік  ықтимал  кілтке  толық  функционалды 
тəуелділікке  жеткізілетін  жағдайда  ғана  Бойс-Коддтың  қалыпты 
нысанында болады. 
Осы  анықтамаға  сəйкес,  дерекқор  қҧрылымындағы  (2.4-суретті 
қараңыз) барлық кестелер Бойс-Коддтың қалыпты нысаны талаптарына 
сəйкес келеді. 
Дерекқор  кестелерін  одан  əрі  оңтайландыру  кестелердің  толық 
декомпозициясына жеткізілуі тиіс. 
Кестенің  толық  декомпозициясы  деп  қосылысы  кестенің 
мазмҧнына  толығымен  сəйкес  келетін  оның  проекциясының  туынды 
санының жиынтығын атайды. 
Проекция  деп  жаңа  кестенің  бір  немесе  бірнеше  бағандарын 
қамтымайды кестенің көшірмесін атайды. 
Төртінші  қалыпты  нысан.  Төртінші  қалыпты  нысан–толық 
декомпозиция  екі  проекцияның  қосылуы  болуы  тиіс  бесінші  қалыпты 
нысанның жеке жағдайы болып табылады.  
Пәннің №
 
 
Пән
 
 
 
Оқытушы
ның №
 
Оқытушыны
ң аты-жӛні
 
 
 
Топтың 
№
 
Топтың 
шифры
 
 
 
Студентті
ң №
 
Топтың 
№
 
Есептеуі_ш__Топтың_№__Пәннің_№'>Студенттің 
аты-жӛні
 
 
 
 
Есептеуі
ш 
 
Топтың 
№
 
Пәннің №
 
 
 
 
Есептеуі
ш
 
Студентт
ің №
 
Тапсы
ру кҥні
 
Бағалау 
 
Оқытушы
ның қолы
 
 
 
 
 
 
Есептеуі
ш 
Оқытушы
ның № 
Ҥздік 
бағалар 
саны(5) 
Жақсы 
бағалар 
саны 
(4) 
Қанаға
т. 
бағалар 
саны 
(3) 
Қанағаттан
арлықсыз 
бағалар 
саны (2) 
Орташа 
ҥлгерім 
 
 
 
 
 
 
 
2.5-кесте. Ҥшінші нысанға дейінгі қалыпқа келтірілген, сынақ-емтихан 
тізімдемесінің кестелері